Mantiqiy qonunlar

Islom falsafasi---Bu islom an'analariga mansubligi bilan ajralib turadigan falsafadagi rivojlanishdir.Arab tilida lotin tiliga“falsafa”deb tarjima qilingan ikkita atama bor va ular “falsafa”,ya’ni falsafa bilan bir qatorda mantiq,matematika va fizika hamda “nutq ilmi”ga ham tegishli;Bu diniy e'tiqodlarni mantiqiy dalillar bilan isbotlashni maqsad qilgan fanga ishora qiladi.
Ilk islom falsafasi islom taqvimining II asrida(milodiy IX asr boshlarida)Yoqub ibn Ishoq al-Kindiy bilan boshlanib,hijriy VI asrda (milodiy XII asr oxiri) Ibn Rushd bilan yakunlangan bo‘lib,u keng ko‘lamda bir vaqtga to‘g‘ri kelgan.Islom uchun Oltin asr deb nomlanuvchi davr bilan.Ibn Rushdning o'limi islom falsafasining odatda arab peripatetik maktabi deb ataladigan muayyan fanining tugashini belgilab berdi va Andalusiya va Shimoliy Afrika kabi g'arbiy islom mamlakatlarida
Islom falsafasi Sharqiy islom mamlakatlarida,xususan,Fors Safaviylar davlati va Usmonli va Moʻgʻul imperiyalarida koʻplab falsafa maktablari Avitsennaya (Ibn Sinoga nisbatan)Rushdizm(Ibn Sinoga nisbatan)ravnaq topishda davom etgan.Rushd),nuroniy falsafa va so‘fiylik falsafasi, transsendental hikmat falsafasi va Isfahon falsafasi.
Ibn Xaldun oʻzining“Muqaddima” asarida tarix falsafasiga muhim hissa qoʻshgan.Islom falsafasiga qiziqish XIX asr oxiri–XX asr boshlarida arab uyg‘onish harakati davrida kuchaydi va hozirgacha davom etmoqda
Islom falsafasi nasroniy Yevropada katta taʼsirga ega boʻldi,chunki arab falsafiy matnlarining lotin tiliga tarjimasi “Oʻrta asr lotin dunyosidagi deyarli barcha falsafiy fanlarni oʻzgartirib yubordi”bunda tabiiy falsafa,psixologiya va metafizikaga ixtisoslashgan musulmon faylasuflarining ayniqsa kuchli taʼsiri boʻldi. “Islom falsafasi”atamasi islom olamida ishlab chiqarilgan falsafaga ishora qiladi va bu umumiy atama boʻlib,turli yoʻllar bilan taʼriflanishi va ishlatilishi mumkin.Bu atama keng ma’noda koinotning yaratilishi va Yaratuvchining irodasiga oid islomiy matnlardan kelib chiqqan holda islomning dunyoqarashini bildiradi.Boshqacha aytganda,bu islom imperiyasi davrida yoki arab-islom madaniyati va islom sivilizatsiyasi davrida gullab-yashnagan har qanday ta'lim maktabini anglatadi.Tor ma'noda falsafa so'zi Falasafa tarjimasi bo'lib, u maxsus tafakkur maktablarini anglatadi, ularning aksariyati Platonik va Aristotelchi kabi yunon falsafiy yondashuvlarining ta'siri ko'rastgan. KALOM (arab. — ravon nutq, jumla, ran, soʻz) — islom ilohiyot ilmi. 8-a. da arab xalifaligida paydo boʻlgan. Kalom islom diniy taʼlimotini asoslashga harakat qiladi. Kalom tarafdorlari muta-kallimlar deyiladi. Kalom ilohiyotchilari faylasuf boʻlmaganlar. Kalom umaviylar hukmronligi davrida rasmiy hokimiyat bilan xorijiylar, shialar, murjiʼiylar va b. diniy-siyosiy guruxlar orasida yuz bergan ijtimoiy-siyosiy voqealar, bahslar jarayonida paydo boʻldi va taraqqiy qildi. Siyosiy kurash diniy shiorlar ostida olib borilganligi sababli Alloh adolati (adl), mavjud voqelik Alloh tarafidan yaratilganmi va uni oʻzgartirish mumkinmi (qadar), kimni imonli yoki gunohkor deb hisoblab, jazolash kerak (imon) va h. k. dolzarb masalalar edi. Kalomga xos uslub va mavzular majmui birinchi bor al-Jaʼd ibn Dirham (742-y. qatl etilgan) ijodida kuzatiladi. U uslubda doimo aql-idrokka tayanish talabini ilgari surdi va faqat inson aqli ojizlik qilgan hollardagina Qurʼon oyatlarini ramziy-majoziy maʼnoda talqin qilish (taʼvil) mumkin, deb hisobladi. Jahm ibn Safvon (745-y. qatl etilgan), AbulHuzayl (841 yoki 849-y. v. e.) va Bishr ibn al-Muʼtamir (825-y. dan soʻng vafot etgan) uning gʻoyalarini rivojlantirdilar. Jahmning qarashlari muʼtaziliylarga yaqin boʻlgani bois, odatda, bu ikki taʼlimotni bir-biridan farklamaydilar. Kalom tarixida muʼtaziliylar maktabi taʼlimoti muhim oʻrin egallaydi. Ularning taʼlimoti al-Maʼmun (827—848) davrida «davlat taʼlimoti» darajasiga koʻtarilgan boʻlsa, al-Mutavakkil (847—861) davrida taʼqibga uchradi. Ibn Rushd Abdulvalid Muhammad (lot. Averroes) (1126, Kordova — 1198.10.12, Marokash) — arab faylasufi va tabibi, Andalusiya va Marokashda yashagan, qozi va saroy haqimi boʻlgan. Aristotel asarlariga sharxlar yozgan. Gʻazoliy taʼlimotiga qarshi "Tahofut ut-tahofut" ("Raddiyatni rad etish") asari bilan falsafada muayyan oʻrin tutadi. I. R. moddiy dunyo abadiy, uning boshi ham yoʻq, oxiri ham boʻlmaydi, degan. Lekin, uningcha, moddiy dunyo fazoda cheklangan. Xudoning borligini tan olgan I. R. uning olamdan oldin boʻlganligiga ishonmagan va xudo yaratilgan olam bilan birga abadiy, deb hisoblagan. U ruh oʻlmaydi, oxirat bor degan gaplarga qarshi chiqqan. I. R. ikki haqiqat nazariyasini ilgari surib, bilimni eʼtiqodga, falsafani ilohiyotga qaramaqarshi qoʻydi hamda fanning, inson aqlining roliga yuqori baho berdi. I. R. kishi oliy ka-molotga zikru sano orqali emas, balki ilmiyfalsafiy bilim orqali erishadi, deb hisoblagan. Oʻz davrining ilgʻor kishisi boʻlgan I. R. adolatli jamiyat qurishni, xotin-qizlarga teng huquq berilishini, hurlik gʻoyalarini targʻib qildi. I. R. gʻoyalari oʻrta asr fal-safasiga katta taʼsir koʻrsatdi (qarang Averroizm). I. R. 7 jildli qomusiy tibbiy asar "Kitob al-kulliyot" ( tibbiyot boʻyicha umumiy qoʻllanma ) muallifidir.
40.Korrupsiyaga qarshi kurashish bo'yicha davlat organlarining faoliyati.