Mantiqiy qonunlar

Oddiy dunyoqarash
Bunday dunyoqarash har bir shaxsda o‘z-o‘zidan shakllanadi va sog‘lom fikrning o‘zagi hisoblanadi. Dunyoqarashning xususiyatlari shundaki, uning rivojlanishi qisman genetik irsiyatga bog'liq. Tarbiya jarayonida do'stlar va qarindoshlar bilan muloqot qilish, ular bilan aloqa qilish muhit qadriyatlar, ustuvorliklar va munosabatlar shakllanadi, ular balog'at yoshiga kelib, aniq belgilangan dunyoqarash xususiyatlariga ega bo'ladilar. Kritik ahamiyatga ega bu jarayonda ular o‘z ona tilining xususiyatlari va uning o‘zlashtirilganlik darajasi hamda mehnat va qurol faoliyatiga ega bo‘ladilar.
Tarixiy qarash
Tarixda dunyoqarash turlari bir xil bo'lib qoladi - bular mifologik, diniy va falsafiy. Dunyoqarash qanaqa ekanligi bilan qiziquvchilarni aytish joizki, birinchisi mif – fantastik syujet, ommabop tasavvur mahsuli edi. Din mifologiya bilan chambarchas bog'liq: ikkalasi ham mifologik tizim mavjudligini taxmin qiladi va imon haqidagi miflarning asosini ta'minlaydi. Falsafa bilishning o'ziga xos usulidir, chunki dunyoqarash bu nazariya yoki fandir. asosiy tamoyillar borliq va bilim.
4.Ontologiya nimani o’rganadi.
ONTOLOGIYA (yun. ontos — borliq va… logiya) — falsafa boʻlimi, borliq haqidagi taʼlimot. Borliqning umumiy asoslari, prinsiplari, uning shakllari va qonuniyatlarini tekshiradi. «Ontologiya» terminini nemis faylasufi R. Goklenius fanga 1613-y. kiritgan, X. Volf (1679— 1754) oʻz dareligida qoʻllagan boʻlsada, dastlab yunon faylasuflari uning turli talqinlarini bayon etganlar. Ular Ontologiyani haqiqiy borliqni nohaqiqiy mavjudlikdan ajratib oluvchi borliq haqidagi taʼlimot, deb hisoblashgan. Eleya maktabi namoyandalari hissiy dunyoning aldamchi koʻrinishini haqiqiy borliqqa qaramaqarshi qoʻyib, Ontologiyani mangu oʻzgarmas, yagona, sof borliq haqidagi taʼlimot sifatida qoʻllashgan. Milet maktabi vakillari va Ioniya faylasuflari dastlabki borliqning sifatiy talqini haqida bosh qotirishgan. Ulardan borliqning boshlanishida yotuvchi bunday asosni Empedokl «stixiya», Demokrit «atomlar», Anaksimandr a«peyron», Anaksagor «urugʻ» deb atagan. Platon gʻoyalar Ontologiya sini, Aristotel empirizm O. sini yaratdi. Oʻrta ayerlar falsafasida Ontologiya ilohiyot b-n chambarchas bogʻlanadi. Sharq falsafasida Ontologiya koʻproq ilohiy borliqning, xudoning mohiyatini aks ettiruvchi taʼlimot tarzida, sharq panteistik falsafasida vahdati mavjud va vahdati vujud koʻrinishidagi taʼlimotlar shaklida paydo boʻlgan. Falsafada Ontologiya monistik, dualistik va plyuralistik konsepsiyalar shaklida ham uchraydi (q. Materiya). Yangi davr falsafasida dualistik Ontologiya namoyandasi R. Dekart boʻlgan. Oʻz falsafasining asosiga «monada» — «ilohiy atomlar»ni qoʻygan V. G. Leybnis falsafasi — plyuralistik Ontologiyaga mansubdir. Bu konsepsiya boʻyicha olamning asosida bir qancha mohiyat yotishi mumkin. Shunday konsepsiya empiriokrititsizmda ham uchraydi. R. Avenarius, E. Max borliqning asosida sezgilar majmui yotadi, deb hisoblaydi. Hoz. zamon falsafasida Ontologiyaning mazmuni yanada boyigan. Bu borliq haqidagi tasavvurlarning rivojlanishi bilan bogʻlangandir. Maʼlumki, borliqni mexanistik, metafizik va materialistik talqin etishda u moddiylik b-n, aktual mavjudlik b-n, reallik bilan aynanlashtirib qoʻyilgan edi. Borliqaslida barcha narsa va hodisalarni, ilgari mavjud boʻlgan, hozir mavjud boʻlib turgan va kelajakda mavjud boʻladigan realliklarni, moddiylik va maʼnaviylikni, modda va gʻoyani ham oʻziga qamrab oladi.
5.Estetika va uning kotegoriyalari
 "Estetika" terminini nemis faylasufi A.Baumgarten (1714—62) ilmiy muomalaga kiritgan. Estetikaning sinonimi sifatida goʻzallik falsafasi, sanʼat falsafasi, badiiy ijod falsafasi iboralari qoʻllanib kelingan. Keyingi paytlarda nafoyeatshunoslik yoki nafosat falsafasi atamalari ham Estetikani anglatadigan boʻldi. Estetika oʻz ichiga sanʼat Estetikasi, tabiat Estetikasi, texnika Estetikasi, dizayn, sport Estetikasi, turmush Estetikasi, atrof muhitni goʻzallashtirish va boshqalar sohalarni qamrab oladi.
Estetikaning asosiy kategoriyalari
Go’zllik, Ulug’vorlik, Fojeaviylik, Kulgulilik
Estetik kategoriyalarning mazmuni :
Go’zal lik • bu asosiy estetik qadriyat bo’lib, uni idrok etish qobiliyati esa Estetik subektning asosiy qismidir Bu xususiyat estetik ong va uning qismlariga ham taalluqlidir. Estetik His tuyg’u, eng avvalo, go’zallikni his etish jarayonini anglatadi. ;
Ulug’vor lik • so’ssiz buyuk salmog`i bo`yicha ulkan narsalar. Ulug`vorli k estetik va ahloqiy sifatlarkasb etib, amaliyotda qo`llaniladigan estetik tushunchadir. Ulug`vorlik ko`lami go`zallik ko`lamidek cheksizdir. Fojeaviy lik •hayotda og`ir baxtsiz ko`pincha o`lim,halokat bilan tugaydigan xodisalarni ifoda etadi.Fojeaviylik ko’pin- cha qarama-qarshilik maydonga chiqqanda ynamoyon bo’ladi. Aristotelg’ o`z davrida yoq fojeaviylik ko`p kishilarda chinish ruhini uyg`otadi, ularni dahshatga solidi.
Kulgulilik • fojeaviylikdan farq qilib insonlardag nomunosib xarakatlar, qusurlar shuningdek kishilarning ijtimoiy hayoti va turmushdagi salbiy holatlar ustidan kuladi.

6.Falsafa tarixida materalizm va idealizm tushunchalari.

IDEALIZM - buning aksi materializm ruh, ongning ustuvorligini tan oladigan va materiyani, tabiatni ikkinchi darajali, hosila deb hisoblaydigan falsafiy yo'nalish. Idealizmning gnoseologik ildizlari bilimning individual momentlarini absolyutlashtirish, bo'rttirishda yotadi. Idealizmning yana bir gnoseologik ildizi - ob'ektiv dunyo narsa va hodisalarining ongda sub'ektiv, ideal shaklda aks etishini noto'g'ri talqin qilishdir. Idealizmning ijtimoiy ildizlari ma'naviy (aqliy) mehnatni moddiy (jismoniy) mehnatdan ajratishdir. (Aqliy va jismoniy mehnat), jamiyatning sinfiy bo'linishi. Aqliy mehnat hukmron sinflarning imtiyoziga aylandi, shu munosabat bilan uning jamiyatdagi hal qiluvchi roli g'oyasi paydo bo'ldi. Idealizmning sinfiy asoslari tarix davomida o'zgardi, u turli xil siyosiy dasturlarning asosi bo'ldi, lekin, qoida tariqasida, idealizm konservativ sinflarning dunyoqarashidir.
"Materializm" ilmiy bilimlarning eng yuqori darajadagi ibtidoiyligi sifatida ilohiy tamoyilni butunlay rad etishni anglatardi va o'zlarining ijodiy hayotini vulgar ateizm bilan yakunlagan umidsiz idealistlarning so'nggi qadamiga aylandi. Din ilmi sohasida “materializm”ning ilk novdalari bilan to‘qnashuvlarning boshlanishi tabiiy ravishda Yevropa madaniyati tarixida o‘rta asrlar madaniyati o‘rnini bosgan va undan oldingi Uyg‘onish davri (fr. Renessans – qayta tug‘ilish) davriga to‘g‘ri keldi. zamonaviy davr madaniyati. Davrning taxminiy xronologik doirasi - XIV-XVI asrlar.

7.Qadimgi sharq va g’arb falsafasi.

Qadimgi Sharq va G‘arbda shakllangan falsafa insoniyatning ilm, fan, ma'naviy taraqqiyotining debochasi hisoblanadi. Ularning rivojlanishi, o‘ziga xosligi va betakrorligidan qat'iy nazar, ayrim umumiy qonuniyatlarga ega. Birinchidan, falsafiy tafakkur Sharqda ham, G‘arbda ham ijtimoiy ongning dastlabki shakli sifatidagi mifologiya negizida vujudga kelgan. Mifologiya inson o‘zini atrof muhitdan ajratishga va hodisalarni tabiiy sabablarga muvofiq tushuntirishga qodir emasligi bilan tavsiflanadi. Inson dunyoni va undagi barcha hodisalarni xudolar va qahramonlar harakati bilan tushuntiradi. Ikkinchidan, G‘arb va Sharq falsafasi sinfiy jamiyat va davlat paydo bo‘lishi bilan ijtimoiy ong shakli sifatida vujudga kelgan. Masalan, qadimgi Hindistonda falsafaning vujudga kelishi taxminan uning hududida quldorlik davlatlari shakllana boshlagan miloddan avvalgi I ming yillikda yuz bergan. Xitoyda falsafa jamiyatning sinfiy tabaqalanish jarayoni boshlangan, chunonchi: jamoalar kasodga uchrab, yangi yer mulkdorlari va shahar boylarining iqtisodiy va siyosiy qudrati osha boshlagan miloddan avvalgi VI-V asrlarda vujudga kelgan. Uchinchidan, G‘arb va Sharq falsafasi umuminsoniy qadriyatlarga qarab mo‘ljal oladi. U insonni hamisha qiziqtiruvchi hodisalarni o‘rganadi, Qadimgi manba “Avesto”da ko‘rsatilgani kabi “qanday qilib yaxshi fikrlash, yaxshi so‘zlash va yaxshi ish ko‘rish mumkin”, degan savolga javob topishga harakat qiladi. Bu noyob mevalardan bahramand bo‘lish uchun inson falsafiy donishmandlikni o‘zlashtirishi lozim: u dunyoni anglab yetish, inson va tabiat, inson hayotining mazmuni va boshqa shunga o‘xshash muammolarda mo‘ljal ola bilishi kerak.
To‘rtinchidan, Qadimda Sharq falsafasi ham, G‘arb falsafasi ham yaxshilik va yomonlik, go‘zallik va xunuklik, adolat va adolatsizlik, do‘stlik, birodarlik, muhabbat va nafrat, baxt, lazzatlanish va azob chekish, ilmu ma'rifat kabi muammolarning yechimini izlagan. Bu jarayon o‘sha davr buyuk faylasuflarining fikrlarida ayniqsa, bo‘rtib namoyon bo‘ladi, masalan:
- Konfutsiy: “Odamlar seni bilmasliklaridan g‘am chekma, o‘zing odamlarni bilmasligingdan g‘am chek”;
- Lao-szi: “Yuksak fazilatli inson odamlar bilan munosabatlarda xushmuomala bo‘lishi, mamlakatni boshqarishda izchil bo‘lishi lozim; ishda imkoniyatlardan kelib chiqishi, harakatda vaqtni hisobga olishi lozim”;
- Zardo‘sht: “Ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal”;
- Geraklit: “Men uchun bir kishi, agar u hammadan yaxshi bo‘lsa, o‘n ming kishiga teng”;
- Demokrit: “Axmoqni maqtagan aslida unga yomonlik qiladi;
- Epikur: “O‘lim qo‘rqinchli emas: men ungacha mavjudman, u mendan keyin mavjud”;
- Platon: “Oliyhimmatlilik – vaziyatdan mohirona foydalanish: aql-idrok bilan bog‘langan sahovatlilik”;
8.Mantiq va uning qonunlari.