Maqola haqida

Davlat o‘quv dasturi – bu bolaning barkamol shaxs sifatida shakllanishiga qaratilgan bo‘lib, ta'lim va tarbiya jarayonining maqsadlari, vazifalari, tamoyillari, kutilayotgan natijalari, mazmuni va tashkil etilishini belgilaydigan tayanch hujjat hisoblanadi.
Mazkur hujjat maktabgacha ta'limning muqobil, parsial, moslashtirilgan dasturlarini ishlab chiqish uchun ham asosdir.
Davlat o‘quv dasturi ikkinchi nashrining asosiy jihatlari uning muqobilligi, moslashuvchanligi, individual xususiyatlarni hisobga olgan holda har bir bolaning ta'lim ehtiyojlariga qaratilganligidir.
Kiritilgan qoʻshimcha va oʻzgartirishlar davlat oʻquv dasturining quyidagi jihatlarida o‘z aksini topdi:
● ta'lim-tarbiya jarayonini tashkil etish tamoyillari dasturning shaxsga yo‘naltirilganligi, bola shaxsini hurmat qilish va har bir bolaning farovonligini ta'minlash zaruratini ta'kidlash uchun batafsil ochib berildi va umumlashtirildi;
● kompetensiyaga yo‘naltirilgan o‘quv dasturlarini yaratish bo‘yicha ilg‘or xalqaro tajribani hisobga olgan holda bolaning tayanch kompetensiyalari ochib berildi va to‘ldirildi;
● bolalar va pedagogning o‘zaro hamkorligi yangi formatda, ya’ni "bolaning ovozini eshitish", uning fikrini hurmat qilish, shuningdek, bolalarning o‘quv jarayonlarida ishtirok etish imkoniyatlarini rivojlantirish va ko‘paytirishga; loyiha faoliyati uchun mavzularni tanlashda bolalar tashabbusi va imkoniyatlarini kengaytirishga; individual tarzda va kichik guruhlarda ishlash uchun rivojlanish markazini tanlashga; kun davomida bolalar bilan o‘quv faoliyatini birgalikda rejalashtirish, ta’lim olshni rivojlantiruvchi muloqot orqali birgalikda baholashga asoslangan holda taqdim etildi;
● ota-onalar va mahalliy hamjamiyat bilan hamkorlik yangilangan shaklda taklif etildi, bunda ota-onalar va pedagoglarning umumiy maqsadi bolaga ta'lim va tarbiya berishdir; pedagog, oila va mahalliy hamjamiyat o‘rtasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish uchun yanada xilma-xil imkoniyatlar taklif etildi;
● ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etish tamoyillari bolalarning qiziqishlariga ko‘ra, mustaqil faoliyatlarini amalga oshirish imkoniyatlarini ta'minlashda ta’lim muhiti imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan rivojlantiruvchi muhit to‘g‘risidagi ma'lumotlar bilan to‘ldirildi;
● dasturning inklyuziv xususiyati MTTning alohida ehtiyojli har bir bolaning alohida ta'lim ehtiyojlari va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ta’limda qo‘shimcha yordam ko‘rsatish majburiyatlari bilan mustahkamlandi;
● rivojlanish markazlarida tashkil etilgan bolalarning faoliyati loyiha mavzusi bilan to‘ldirildi;
● namunaviy kun tartibida ta’lim va tarbiya jarayoniga ajratilgan vaqt o‘zgartirildi, bu esa o‘z o‘rnida bolalarning erkin o‘yin faoliyati, bolalarning qiziqishlariga ko‘ra mustaqil faoliyatiga, shuningdek, mavzuli loyiha faoliyatiga ko‘proq vaqt ajratish imkonini beradi;
● O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim sohasidagi me’yoriy-huquqiy hujjatlariga muvofiq, xalqaro tajribani, shuningdek, boshlang‘ich ta’lim bilan uzviylikni ta’minlash maqsadida o‘quv reja qisman o‘zgartirildi;
● bola rivojlanishini kuzatish va baholash jarayonini optimallashtirish uchun bolaning rivojlanish xaritalari qisman o‘zgartirildi.
Davlat o‘quv dasturini tadbiq etishda pedagoglarga yordam tariqasida "Ilk qadam" davlat o‘quv dasturiga uslubiy yordam sifatida o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar to‘plami taklif etiladi. Toʻplam MTV mutaxassislari tomonidan BMTning Oʻzbekistondagi Xalqaro bolalar jamgʻarmasi (UNICEF) bilan birgalikda ishlab chiqilgan boʻlib, oltita qoʻllanmani oʻz ichiga oladi: “Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida ta’lim dasturlarini ishlab chiqish”; “Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv asosida ta’lim jarayonini rejalashtirish”; "O‘yin orqali ta’lim olish"; “Maktabgacha ta’limda ta’lim jarayonini individuallashtirish. Alohida ehtiyojli bolalar inklyuziyasi”; “Oilalar va mahalliy jamoatchilik bilan hamkorlik”; "Kuzatish va baholash".
Loyihaviy mavzuli faoliyatni rejalashtirish va amalga oshirish uchun "Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ta'lim va tarbiya jarayonini mavzuli rejalashtirish" qo‘llanmasi taklif etiladi.
"Ilk qadam" dasturining ahamiyati shundaki, u o'qitishning pedagogik maqsadlarini o'zida mujassam etgan, kun bo'yi bolani o'rganishi uchun tuzilmani taqdim etgan va tarbiyachilar bolalar rivojlanishining qaysi jihatlariga ko'proq e'tibor qaratishlari kerakligini tushunib yetadigan dasturdir. "Ilk qadam" dasturi davlat dasturi bilan bir qatorda "yomg'ir" sifatida maktabgacha ta'lim tizimini qamrab oladigan va tartibga soladigan progressiv hujjatdir.
Shunday qilib, "Ilk qadam" dasturi turli xil provayderlar tomonidan turli guruh bolalariga beriladigan maktabgacha ta'limning bir xil sifatini ta'minlash uchun ishlab chiqilgan. Dastur tarbiyachilarga tushunishga va o'rganishga yordam beradi bolalar uchun rag'batlantiruvchi ta'lim muhitini yaratish va unga ota-onalarni qanday jalb qilishdan iborat. Maktabgacha ta'lim muassasalarining davlat o'quv rejasi - bu O'zbekiston Respublikasida boshlang'ich va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish bo'yicha davlat talablariga muvofiq ishlab chiqilgan, maktabgacha ta'limning maqsad va vazifalari, asosiy g'oyalarini aks ettiruvchi normativ-huquqiy hujjat. ta'lim ishi, shu jumladan, ta'limning keyingi bosqichiga o'tishda bolaning asosiy vakolatlari. Davlat ta'lim dasturi O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta'lim muassasalarida qo'llanilishi shart:

• 
  davlat maktabgacha ta'lim muassasalari;
  
• 
  maktabgacha ta'lim sohasida xizmat ko'rsatuvchi nodavlat ta'lim muassasalari:
  
• 
  maktabgacha yoshdagi bolalar guruhlari bilan "Mehribonlik" bolalar uylari;
  
• 
  maktabgacha va boshlang'ich ta'limni tartibga soluvchi boshqaruv organlari.
  

Davlat o'quv dasturi 7 bobdan iborat bo'lib, I bobda davlat o'quv dasturining qo'llanilishi va uning maqsad va vazifalari tasvirlangan. Davlat o'quv dasturi muqobil o'quv dasturlarini ishlab chiqish uchun majburiy asosdir. Ta'lim muassasalari Maktabgacha ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan muqobil o'quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega. Ta'lim muassasasi Davlat o'quv dasturi asosida o'zining oldingi ishchi o'quv dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta'lim muassasasining ishchi o'quv rejasi ota-onalar ishtirokida muassasa tarbiyachilari tomonidan ishlab chiqiladi va amaldagi qonunchilikka muvofiq tasdiqlanadi. Davlat o'quv rejasining quyidagi maqsad va vazifalari belgilangan:

• 
  boshlang'ich va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo'yiladigan Davlat talablari asosida, bolaning shaxsiy ehtiyojlarini hisobga olgan holda va Davlat o'quv dasturiga muvofiq, bolaning har tomonlama va uyg'un rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
  
• 
  maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ta'lim tadbirlarini tashkil etish va amalga oshirish;
  
• 
  ota-onalar va jamiyat uchun erta bolalikni rivojlantirish sohasida ta'limni tashkil etish va amalga oshirish;
  
• 
  bolalarni erta rivojlantirish bo'yicha oilalar va jamoalar bilan o'zaro aloqalarni tashkil etish va amalga oshirish.
  

Davlat o'quv jarayonining maqsadi va tamoyillari deb nomlanadi, unga quyidagilar kiradi:
-Ilk qadam o'quv jarayonining maqsadlari;
-Ilk qadam o'quv jarayonini tashkil etish tamoyillari;
-Qo'shimcha ta'lim xizmatlarini tashkil etish;
Bolalar uchun maxsus ehtiyojlar va ta'lim faoliyati ota-onalar bilan hamkorlikni o'z ichiga oladi. Davlat dasturi ta'lim jarayonining maqsad va tamoyillarini aks ettiradi:
- Ta'lim jarayonining maqsadi - bolalarda umumiy vakolatlar va rivojlanish qobiliyatlarini shakllantirish uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratish. Oldindan o'quv jarayonini tashkil etish tamoyillari:

• 
  bola huquqlarini, rivojlanishning o'ziga xos xususiyatlari va imkoniyatlarini hisobga olish;
  
• 
  ta'lim jarayonidagi barcha rivojlanish turlarining o'zaro bog'liqligi;
  
• 
  bolaning sog'lig'ini saqlash va mustahkamlash, uning ehtiyojlarini, shu jumladan, harakatlanish ehtiyojlarini qondirish;
  
• 
  bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo'llab-quvvatlash;
  
• 
  o'yin orqali ta'lim va taraqqiyot;
  
• 
  bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashuvi uchun qulay muhit yaratish;
  
• 
  bola uchun xavfsiz muhitni ta'minlash;
  
• 
  MTM ning oila, mahalla va maktab bilan hamkorligi;
  
• 
  boshqa xalqlar madaniyatining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda milliy madaniy an'analarning qadr-qimmatini va boshqa millatlarning madaniyatiga bo'lgan hurmatni oshirish;
  

Maxsus ehtiyojli bolalar uchun ta'lim faoliyati, Maktabgacha ta'lim muassasasida alohida ehtiyojli bolalarni qo'llab-quvvatlash jamoaviy harakat bo'lib, uni amalga oshirish uchun maktabgacha ta'lim muassasasi rahbari javobgardir. Agar kerak bo'lsa, tarbiyachilar tarkibi va maktabgacha ta'lim muassasasi rahbariyati tor mutaxassisliklar bo'yicha mutaxassislarni jalb qilgan holda, bola (uning rivojlanishi) uchun ta'lim faoliyatining individual rejasini ishlab chiqadi.
Ota-onalar bilan hamkorlik. Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash uchun maktabgacha ta'lim muassasasi ota-onalar bilan o'zaro munosabatlarning quyidagi shakllarini tashkil qilishi mumkin:

• 
  maktabgacha ta'lim muassasasi to'g'risida ota-onalarning fikrlarini hisobga olish;
  
• 
  ota-onalarga erta rivojlanish masalalari bo'yicha ma'lumot berish;
  
• 
  ota-onalarni ta'lim jarayonidagi faol ishtirokga jalb qilish;
  
• 
  ota-onalarning muassasa hayotida ishtirok etish tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash.
  

III bob "Maktabgacha ta'lim sohasidagi vakolatlar yondashuvi" deb nomlanadi, dastur 5 ta kompentensiya ta'lim yo'nalishini qamrab oladi.

• 
  "Jismoniy rivojlanish va sog'lom turmush tarzini shakllantirish" sohasidagi vakolatlar
  
• 
  "Ijtimoiy-emotsional rivojlanish" sohasidagi vakolatlar
  
• 
  "Nutq, muloqot, o'qish va yozish qobiliyatlari" sohasidagi vakolatlar
  
• 
  "Bilish jarayonni rivojlantirish" sohasidagi vakolatlar
  
• 
  "Ijodiy rivojlanish" sohasidagi vakolatlar.