Ímaratlardıń maksadga kura klassifikatsiyasi. Ímaratlarǵa kuyiladigan tiykarǵı talaplar. Ímaratlardıń uzokka shıdamlılıǵı

Puxara imaratlarinin' tiykarǵı konstruktiv elementleri
Har bir jay bir-biri menen o'z ara baylanisli bolgan
elementlerden yamasa málim maqsetke iye bolimlerden shólkemlesken. Olarǵa fundamentler, diywallar, kolonnalar, arabastirmalar, teksheler, perdediywallar, áynek hám
qapılar kiredi.
fundamentler túsip atırǵan júkti kabul kilib, Bul júk basımın padoshqa uzatadı. fundamenttıń diywallar yamasa ayrıqsha tayanshlar tayanǵan joqari tegisligin fundament maydanı yamasa fundament kesindisi dep ataladı. fundament menen
padoshtin' tutasǵan bo'limi, tiykar astı dep ataladı.
Bınadan paydalanılıp atırǵan vaktda jerdiń eń tómen kismidan fundament astıǵa shekem
bulgan aralıq tiykar chukurligi dep ataladı.
Imaratdaǵı diywallar vertikal tusiklar sanalib, olar bólmelerdi tashki ortalıqtan hám bir-birinen ajıratıp turadı. Imarattan túsetuǵın júk kutariw
kobiliyatiga karab diywallar uz-uzını kutaruvchi (nesuxie) hám júk kutarmaydigan (sortesnue) túrlerge bulinadi. O'z O'zin kutaruvchi diywallar fundamentke tayanǵan boladı, birok o'z
ogirligidan kiyatırǵan júkti (nagruzkani) kutaradi.
Júk kutaruvchi (nesuxie stenu) bınanıń boshka kismlaridan (orayopmalar, tobebastirma) den kiyatırǵan kúshnı (júkti) kabul kilib uzınıń ogirligi menen birge fundamentke uzatadı. Júk kutarmaydigan (nesuxie, sortesnue) diywallar fakatgina tusiklar retinde kullanilib, olar xar kavatda bınanıń boshka elementlerine tayanadi hám bir kavat sheńberinde uz ogirligini kutaradi.
Orayopmalar (perekrutiya) dep bınanı biyikligi buyicha kavatlarga ajıratıwshı konstruktsiyalarga
aytıladı. Olar o'z massalarınan, polning massasınan hám vaktinchalik júkler (odamlar, buyımlar hám boshkalardan) den bulgan turaqlı júkti kutaradi. Bunnan tashkari orayopmalar diywallardı uzaro
bir-biri menen boglab bekkemlikti asıradı hám bınanıń keńislikdegi qattılıǵın úlkenlestiredi.
Bınanı kavatlarga ajıratıwshı orayopmalar kavatlararo arabastirmalar, podval ústindegi arabastirmalar podval arabastirnmalari dep hám yukori kavatni chordokdan (cherdakdan) ajıratıp turıwsh arabastirmalar chordokli arabastirmalar dep ataladı.
Ayrıqsha tayanshlar (tirekler) dep sonday tirek (stolb) hám kollonalarga aytıladıki, bunda olar bınanıń orayopmalari hám boshka elementlerin
kutarib olardan túsip atırǵan júkti fundamentke uzatadı. Koidaga tiykarlanıp, arabastirmalar kollonalarga yotkizilgan balkalarǵa, yaǵnıy progonlar yamasa rigellerge tayanadi. Bınanıń ishinde jaylastırılǵan ayrıqsha tayanshlar hám rigeller bınanıń ishki karkasın tashkil etedi. Tobebastirma bınanı tashki atmosfera tásirinlerinen, samaldan, kuyosh nurlarınan ximoya kiluvchi bınanıń yukori ximoyalovchi elementi esaplanadi. krisha tóbebastirma (krovlya) jáne onı ustap turıwshı júk kutaruvchi konstruktsiyalardan shólkemlesken. Tóbeyopma dep yukorigi suw utkazmaydigan katlamga aytıladı. Eger bınanıń chordogi (cherdagi) bulmasa, ol túrde úshek bir vaktning uzida xam
tam hám yukori kavat orayopmasi wazıypasın atqaradı, yaǵnıy koplama (pokrutie) boladı. (sovmexennue krushi) Tekshelar kavatlar urtasida aloka urnatishga hám adamlardı bınadan evakuatsiya etiwge xızmet etedi. Olar ishki hám tashki tekshelerge bulinadi.
Ishki teksheler diywallar menen tusilgan bólmelerge jaylastırıladı, olar«lestnuchnie kletki» dep ataladı.
Teksheler konstruktsiyasi marshlardan
hám maydanlardan dúziledi. Áynekler bólmelerdi tábiyiy jaqtılandıriw hám samallatıw ushın bınanıń tashki diywallarına urnatiladi. Áynekler diywal daǵı áynek urni (proyom), romlar hám áynek perepletlaridan shólkemlesken boladı. Qapılar bólmeler arasındaǵı uzaro alokani urnatish ushın xızmet etedi. Olar diywallarǵa yamasa pardevorlarga
urnatiladi. Qapılardıń ulchami, olardıń sanı hám jay buyicha jaylasıwı jay jáne onıń ayrıqsha bólmelerin
belgilengenligine karab ámelge asıriladı.
Pardevorlar ishki júk kutarmaydigan diywallar bulib, olar orayopmalarga tayanadi hám bınanıń ishki kismini ayrıqsha bólmelerge ajratadı. Konstruktiv sxemalar xarakterine tiykarlanıp ımaratlar, kuyidagi túrlerge bulinadi: júk kutaruvchi tashki hám ishki diywallı (karkassız ) ımaratlar, tulik karkaslı, júk kutaruvchi tashki diywallı hám ishki karkaslı Júk kutaruvchi diywallı ımaratlarda barlıq kúshlerdi buylama hám kúndelang diywallar kutaradi. Buylama júk kutaruvchi diywallı ımaratlarda orayopma plitalar bınaǵa kúndelang jaylastırıladı. Bul konstruktiv sxemanıń bekkemligi arnawlı kúndelang diywallar orkali ámelge asırılıp, olar orayopmalardan túsip atırǵan júkti kutaradi. Bunday kúndelang diywallar tekshe maydanları (kletkalarini) tusish hám tashki diywallarǵa bekkemlik urnatish ushın kuyiladi.
Kúndelang júk kutaruvchi diywallı ımaratlarda orayopma plitaları jay buylab jaylastırıladı.
Ímaratlardıń elementleri:
1- tiykar ; 2- qapılar ; 3-áynekler; 4-diywallar ; 5-úshek jawmalar ; 6 -tekshe; 7-
orayopmalar; 8-pardevor; 9 -ayrıqsha turıwshı tayansh.