Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

N o ‘xatsho‘rak.
Ushbu taomni hozirgi sharoitda tayyorlash uchun 
tozalangan no‘xat sovuq suvda 8 -1 0 soat ivitib q o ‘yiladi. So‘ngra 
yaxshilab yuvilib, keyin no ‘xatga nisbatan uch baravar ko‘p suv 
quyilib, idishning usti yopiladi va no‘xat bilan suv m iltiratib quyiladi. 
Suv bug‘i ta’sirida no‘xat bo‘rtib yiriklashadi, qism an pishib yoriladi. 
Kerakli miqdorda tuz solinadi. Yupqa oq piyozdan to ‘g ‘rab, tarelkaga 
solingan no‘xat ustiga qo‘yilib, muruch yoki achchiq qalam pir 
sepiladi. Farg‘ona vodiysining ayrim hududlarida no ‘xatsho‘rakka 
po ‘stdumba qo‘shib iste'mol qilinadi.
Milliy taomlar orasida parhyezli ovqatlar ham oz emas. M asalan, 
yovg‘on xo‘rda, tovuq sho‘rva, atala va oqshoq talqon.
Yovg‘on xo'rda.
Mazkur taomni tayyorlash uchun tozalangan 
guruch olovga qo‘yilgan qozonda bir oz qovuriladi. Ustiga guruchni 
ko‘madigan miqdorda suv quyib, past olovda qaynatiladi. Guruch 
pishgach, ta'miga yarasha tuz solinadi.
Oqshoq talqonu
Tozalangan oqshoq yaxshilab yuviladi va 
quritiladi. Yaxshi qurigach, o ‘rtacha olovga qo‘yilgan qozonda 
qovuriladi, so‘ngra alohida idishga qo‘tarib olinadi. Shakar va 
yong‘oq m ag‘zi qo‘shib, havonchada tuyiladi hamda mayiz qo ‘shiladi.
Holvaytar.
Olovga qo‘yilgan qozonga yog‘ solib, dog‘ qilinadi va 
olovdan chetga olib qo‘yiladi. Yog‘ sovigach, qozonga oz-ozdan un 
solib, aralashtiriladi. Yana olovga qo‘yiladi va beto‘xtov kovlab 
turiladi. Qozondagi masalliq bir oz qaynagach, quyila boshlaydi. 
Shundan so‘ng olovni o‘chirib, 
holvaytar idishlarga suzilib, 
dasturxonga tortiladi.
G o‘sht, ayniqsa, ot go‘shtidan qazi-qarta tayyorlangan. Qazi 
tayyorlash uchun ot go‘shti, ichagi, zira, murch va tuz ishlatilgan. 
Yangi so‘yilgan semiz ot go‘shti olingan: semiz qazi, sem iz biqin 
go4shti, to‘sh go‘shti, sonning yumshoq joyi 3 -4 sm qalinlikda, 2 0 -2 5
92

---

sm uzunlikda kesiladi. Zira, murch va tuz sepib, obdon aralashtiriladi 
va 5 -6 soatga q o ‘yiladi. Bitta otning ichagi yuvib tozalanadi, keyin 
40—50 sm uzunlikda kesiladi. Bir uchiga cho‘p suqib, yo‘g‘on ip yoki 
kanop bilan mahkam bog‘lanadi. Ikkinchi uchidan galma-galidan yog4 
va g o ‘sht tiqib turiladi. Oxirigacha go ‘sht va yog‘ solinib, ikkinchi 
uchidan mahkam bog‘lanadi. Tayyor qazi odatda, un yoki yog* ichiga 
solinib, ikki-uch yil saqlanadi.
Qarta.
Ot qartasining sirti va ichi ag ‘darib yuviladi. 25-30 sm 
uzunlikda kesilib, 2-2,5 soat qatiqda ivitiladi. Tuz, zira va sirka sepib, 
yaxshilab aralashtiriladi hamda 4—5 soat salqin joyda saqlanadi. Qarta 
bo‘laklarining ikkala uchi ham bog‘lanib, qozonga solib, suv quyiladi 
va past olovda qaynatiladi.
Xullas, o ‘zbek xalqining an'anaviy milliy taomlari moddiy 
madaniyatning asosiy uzvlaridan birini tashkil etishi bilan birga unda 
xalqning 
o ‘tmishi, 
etnoslararo 
aloqalar, 
ijtimoiy 
tuzum 
va 
iqtisodiyotning milliy madaniyat, kundalik turmush tarziga ta'siri 
hamda xalqona urf-odatlar o ‘z ifodasini topgan.
Bundan tashqari, har qanday etnosda boMgani singari o ‘zbek 
milliy taomlarida ham xalqning xo ‘jalik mashg‘ulotlari, milliy va 
diniy qarashlari aks etgan bo‘lib, ulaming ayrimlari mahalliy tabiiy 
shart-sharoitga bog‘liq tarzda o‘zgarib, rivojlanib borgan. Qolaversa, 
milliy taom lar moddiy madaniyatning boshqa elementlariga nisbatan 
ancha 
konservativ 
bo‘lib, 
ular 
o ‘zida 
barqaror 
diniy-etnik 
xususiyatlam i saqlab qolgan.