Маъруфжон йўлдошев


Download 240.02 Kb.
bet10/37
Sana01.03.2023
Hajmi240.02 Kb.
#1240139
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   37
46


Бадиий асарлардаги бундай холатларни тахлил килиш оркали ёзувчининг мураккаб конструкцияли фарклаш силлогизмини, киёслаш, чогиштириш мантигини тасаввур этишимиз мумкин булади.

Ухшатиш деб «икки нарса ёки вокеа-ходиса уртасидаги ухшашликка асосланиб, уларнинг бири оркали иккинчисининг белгисини, мохиятини туларок, конкретрок, бурттириброк ифодалаш»га83 айтилади. Ухшатишлар энг кадимий тасвирий воситалардан бири сифатида нуткимизни, айникса, бадиий адабиёт тилини безашда, тасвирнинг аниклиги ва образлилигини таъминлашда фойдаланиб келинади. Адабиётларда хар кандай ухшатиш муносабати тилда ифодаланар экан, албатта, турт унсур назарда тутилади, яъни: 1) ухшатиш субъекти; 2) ухшатиш эталони; 3) ухшатиш асоси; 4) ухшатишнинг шаклий курсаткичлари. Масалан: Алишер тулкидай айёр бола. Бунда: Алишер - ухшатиш субъекти; тулки - ухшатиш эталони; айёр - ухшатиш асоси; -дай - ухшатишнинг шаклий курсаткичи хисобланади. Мунаввара Ёкуббекова узбек халк кушиклари лингвопоэтикасига багишланган монографиясида ухшатишнинг яна бир унсури «ухшатиш максади» хам мавжудлигини таъкидлаган.84 Ухшатиш эталони ухшатиш конструкциянинг поэтик кимматини, эстетик салмогини белгилайди. Ухшатиш эталони канчалик оригинал булса, ухшатишли курилма хам шу даражада охорли булади. Бадиий матндаги ухшатишли курилмалар текширилганда уларни анъанавий ва хусусий-муаллиф ухшатишлари сифатида таснифлаш керак булади. Анъанавий ухшатишлар огзаки нуткда куп ишлатиладиган, шу сабабдан таъсирчанлигини йукотган ухшатишлардир. Масалан: тулкидай айёр, тошдай каттик, юзлари ойдек, кузлари чаросдек, куйдай ювош, отнинг кашкасидай маълум кабилар. Аслида куп такрорланиши туфайли «сийкаси чиккан» деб бахоланадиган бундай курилмаларни тасвирийлик, образлилик максадига хизмат килдириш ёзувчининг махоратига боглик. Хусусий-муаллиф ухшатишлари ёзувчининг уз нигохи, кузатувчанлиги, бадиий тахайюли, аналогия куввати асосида халк тилидан фойдаланган холда яратган ухшатишларидир. Бундай ухшатишларда оригиналлик, образлилик ва экспрессивлик хамиша ёркин ифодаланган булади. Х,ар кандай ухшатишдан максад тасаввур килиниши кийин булган тушунчаларни конкретлаштириш, мавхум тушунчаларни аниклаштириш, нарса-ходиса, харакат-холатларнинг энг нозик жихатларини китобхон кузи унгида гузал буёкларда гавдалантиришдан иборат булмоги лозим. Масалан: Бурунги суфидан, якиндагина келиб бир хафта ётиб кетган суфидан асар йук. Унинг ранги мачитнинг жайдари шамидек сап-сарик... гуё касалдан якиндагина бош кутарган. Келтирилган мисолда суфининг, рухоний кишининг сунган, саргайган ранги масжиднинг жайдари шамига ухшатилган. Таъкидлаш лозимки, ёзувчи тасвирдаги холат, кахрамон рухияти учун фавкулодда мувофик ухшатиш эталони танлаган, яъни кахрамон - рухоний, шам - масжидники, кахрамон - гариб, дардманд, шам - жайдари, арзонбахо, кахрамон туганмас дард билан адойи тамом булиб бормокда, шам - ёниб тугашнинг хам рамзий ифодачиси. Сап-сарик сифати билан ифодаланган ухшатиш асосидаги белги бенихоя куюклашиб катта бир дард шаклини олган.
Назорат учун савол ва топшириклар

  1. Бадиий матннинг синтактик хусусиятлари деганда нимани тушунасиз?

  2. Синтактик параллелизм деганда нимани тушунасиз?

  3. Эмоционал гап деб нимага айтилади?

  4. Риторик сурок гап деб нимага айтилади?

  5. Инверсия деб нимага айтилади?

б.Эллипсис хакида маълумот беринг.

  1. Градация ва унинг куринишлари хакида нималарни биласиз?

  2. Антитеза ва оксюморон бадиий матнга нима максадда олиб кирилади?

  3. Фарклаш тасвирий восита сифатида кандай услубий вазифа бажаради?

  4. Ухшатиш хакида маълумот беринг.


83 Шомаксудов А. ва бошк. Уша асар. 239-б.


84 Ёкуббекова М. Уша асар, 153-б.



Download 240.02 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling