Ma’ruza 1 Farmakologiya fanining mazmuni, tibbiyotdagi o’rni, qisqacha tarixi va maqsadlari

5. Suyaklar ichi anesteziyasi. Anestetiklarni eritmasi suyaklarning govak moddasiga yuboriladi, yuborilgan joyning yukorisiga elastik tasma boglab kuyiladi, anesteziya ortopediya, travmatologiyada asosan novokain  xamda trimekain bilan yuzaga keltiriladi.
Kupchilik anestetiklar yuborilgan joyidan konga surilib, rezorbtiv ta’stir kursatishi mumkin. Kokain – kuchli anestetik ta’sir kursatadi, shu bilan birga konga surilish xususiyati bor. Yuza anesteziya uchun kullanganda shillik pardalardan konga surilib, zaxarli ta’sir kursatishi mumkin. Kokain konga surilganda keyin asosan markaziy nerv sistemaga ta’sir kursatadi – eyforiya (kayf), psixomotor kuzgalish paydo kiladi, tolikishni yukotadi. Kokainning konga surilishi davom etsa, uzunchok miya markazlari (nafas, kon tomir, kusish markazi) ni kuzgatadi, spinal reflekslar tonusi oshib, talvasa ruy berishi mumkin. Agar kokainni mikdori oshsa, nerv sistemaga ragbatlantiruvchi ta’siri tomorzlovchi ta’sirga aylanadi, xayot uchun uta zarur bulgan markazlar (nafas markazi) falajlanishini mumkin. Kokainning adrenergik innervastiyani kuzgatish, adrenomimetiklar ta’sirini kuchaytirishi mumkin.
Dikainning anestetik faolligi, zaxarliligi kokainga nisbatan kuchlirokdir. Asosan kuz shillik pardasining sezuvchanligini yukotish uchun kullanadi.
Anestezin  suvda erimaydi, maxalliy sepmalar, pasta, malxamlar sifatida, ichish uchun kukun, tabletkalar xolida. tugri ichakka shamchalar shaklida yuborilganda, yuza anesteziya paydo kiladi.
Novokain – amaliyotda eng kup kullanadigan, maxalliy anestetik. Anestetik ta’sir buyicha novokain kokainga nisbatan ikki barobar kuchsizrok, turt barobar zaxarsizrok (13-jadval). Novokain asosan infiltrastion anesteziya uchun kullanadi, yuborilgandan keyin 30 dakika – 1 soat davomida anesteziya ruy beradi. Organizmda novokain kondagi va tukimalardagi esterazalar ta’sirida parchalanadi. Novokain kon tomirlarni kokainga uxshab toraytirmaydi. Yuborilgan joyida surilshni kamaytirish, maxalliy anesteziya muddatini oshirish uchun adrenomimetiklar – adrenalin, mezaton bilan kushib yuboriladi. Adrenomimetiklar kon tomirlarni toraytirib, novokainning surilishini sekinlashtiradi, ta’sirini uzaytiradi, zaxarliligini kamaytiradi.
Novokain regionar anesteziya uchun xam kullanadi. Tez parchalanganligi tufayli yuza anesteziya uchun kullanmaydi. Konga surilgandan keyin novokain rezorbtiv ta’sir kursatadi. Novokain markaziy nerv sistemaga tormozlovchi ta’sir kursatadi: bemor uz vaznini, tanasini sezmay koladi. Novokain yuborilgan sari analgeziya tarkaladi, novokainli uyku, novokainli narkoz xosil buladi, ayniksa orka miyaning polisinaptik yullariga, faol kutariluvchi sistemaga va miya pustlogiga tomzlovchi ta’sir kursatadi.