Ma’ruza 11 har ХIL usulda portlatishda хavfsizlik qoidalari

Elektr detonatorlar yordamida portlatish.
§ 137. Barcha elektr detonatorlar ularni ishlatishga berishdan oldin, ularning qadoqlash yorliqlarida ko'rsatilgan qarshilik chegaralarga chidamliligi tekshirilishi kerak, faqat katta bo'lmagan nogabaritlarni maydalash uchun mo'ljallangan elektr detonatorlar bundan mustasno, ular har bir qutiga joylashtirilgan miqdorning 5% dan kam bo’lmagan miqdorda tekshirib ko’riladi.
Elektr detonatorlarining qarshilik sinovi er osti omboridagi maxsus xonada, PM tayyorlash binosida yoki ochiq havoda soyabon ostida chekkalari to’siqli stollarda o'tkazilishi kerak; ushbu operatsiyani bajarishda bir vaqtning o'zida har bir portlatuvchining oldida 100 donadan ko'p elektrodetonatorlar bo’lishi taqiqlanadi. Sinovdan o'tkazilayotgan elektr detonatori metall quvurda yoki qalinligi kamida 10 sm bo'lgan yog'och to’siqning orqasida joylashgan bo'lishi kerak.
Elektrodetonatorlarning qarshiligini tekshirgandan so'ng, elektr detonatorlarining simlari qisqa tutashtirilgan bo'lishi kerak va ular portlovchi tarmoqqa ulanguncha doim shu holatda bo'lishi kerak.
§ 138. Elektr detonatorlarini tekshirish, shuningdek, elektr portlovchi tarmoqlarning shikastlanmaganlig'ini tekshirish va ularning qarshiligini o'lchash, ushbu maqsadlar uchun O'zbekiston Respublikasining Sanoat xavfsizligi DQ organlari tomonidan tasdiqlangan va zanjirga 50 ma dan ortiq bo'lmagan tok beradigan qurilmalar yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Ushbu elektr o'lchash va elektr sinov qurilmalari texnik pasportda belgilangan muddatlarda tekshirilishi kerak, lekin kamida har chorakda bir marta va batareyaning har bir almashtirilishida.
§ 139. Ochiq simli elektr detonatorlari faqat elektr detonatorlarining simlari suvning ta'siriga uchramaydigan sharoitlarda ochiq ishlar uchun ishlatilishi mumkin.
Magistral simlar uchun faqat rezina yoki plastmassa izolyatsiya qilingan simlardan foydalanishga ruxsat beriladi. Portlovchi elektr tarmog'ining asosiy simlari soz holatda bo'lishi kerak (simlari va izolyatsiya).
Asosiy simlarning kesimi GOST talablariga javob berishi kerak va ularning uzunligi boshpanagacha bo’lgan masofaga teng bo'lishi kerak va shaхtalarda portlatishda kamida:
a) tayyorlash zaboylari uchun 75 m.
b) lavalar uchun 50 m.
Eslatma. Ochiq ishlarda izolyatsiyasiz magistral simlardan ustunlarga izolyatorlarga ilib qo’yilgan holatda foydalanishga ruxsat beriladi.
§ 140. Gaz xavfli shaxtalarda faqat mis simli elektr detonatorlardan foydalanish kerak.
Ushbu talab ulanadigan simlar uchun ham amal qiladi.
§ 141. Elektr portlash tarmog'i har doim ikki simli bo'lishi kerak. Suv, tuproq, quvurlar, relslar, po’lat arqonlar va boshqalarni simlardan biri sifatida foydalanish taqiqlanadi, § 426, 486-bandlarda ko'rsatilgan holatlar bundan mustasno.
§ 142. Simlarning tutashgan joylari (qo'shimchalari) ehtiyotkorlik bilan echib tozalanishi, mahkam bog'langan bo'lishi va maxsus qisqichlar yoki boshqa maxsus vositalar yordamida izolyatsiya qilinishi kerak.
Gaz yoki chang xavfi bo'lgan konlarda elektr detonatorlari va elektr portlatish tarmog'ining barcha simlari faqat maxsus qisqichlar bilan ulanishi kerak.
§ 143. Skvajinali va kamerali zaryadlarni portlatishda butun elektr portlovchi tarmoqning umumiy qarshiligi hisoblab chiqilishi va keyin elektr o'lchash asboblari bilan xavfsiz joydan o'lchanishi kerak. Agar o'lchangan va hisoblangan tarmoq qarshiligi 10% dan ko'p bo'lmasa, elektr portlovchi tarmoqning hisoblangan qarshiligidan chetga chiqadigan nosozliklarni (yaltiroq holargacha tozalanmagan simlar, sifatsiz ulanishlar, izolyatsiyaning shikastlanishi, tarmog’idan tok qochishi, va boshqalar)
Zaryadlarni boshqa usullar bilan portlatganda yoki elektr portlovchi tarmoqning qarshiligini o'lchash mumkin bo'lmagan hollarda, tarmoqning o'tkazuvchanligini ushbu maqsad uchun tasdiqlangan qurilmalar bilan tekshirish kerak.
Sinab ko'rilayotgan tarmoqning qo’shilgan qurilma bilan ishlash muddati 4 soniyadan oshmasligi kerak.
§ 144. Tarmoq simlarini o'zaro bog'lashga va ularni asosiy simlarga ulashga faqat bir vaqtning o'zida portlash sodir bo'lgan barcha zaryadlarni zaryadlash va tiqinlash tugagandan so'ng va elektrni ulash bilan bog'liq bo'lmagan odamlarni хavfsiz masofaga o’tkazgandan keyin ruxsat beriladi.
§ 145. Portlatish uchun tokni yoqadigan qurilma (portlatish stantsiyasi) xavfsiz joyda joylashgan bo'lishi va unga elektr portlovchi tarmoqning asosiy simlarini ulash uchun maxsus ulanadigan joylari bo'lishi kerak.
Elektr portlovchi tarmoqning asosiy simlarini to'g'ridan-to'g'ri tok manbaidan keladigan har qanday simlarga ulash taqiqlanadi.
§ 146. Elektr portlovchi tarmoqni tok manbai yoki tokni qo’shadigan qurilmadan zaryadgacha yo'nalishda o'rnatish taqiqlanadi.
§ 147. Elektr portlatish tarmog'ining o'rnatilgan qismidagi simlarning ikkita uchi elektr portlatish tarmog'ining keyingi qismining simlariga ulanishidan oldin butun vaqt davomida qisqa tutashtirilgan bo'lishi kerak.
Elektr detonatorlarini ikkitadan qilganda asosiy va takrorlanadigan elektr detonatorlarining simlari chalkashib ketmasligi uchun ularning har birining simlari alohida burab qo'yilishi kerak va zariyadlash oxirida ular alohida buntiklarga o'ralgan bo'lishi kerak. Yoppasiga portlashlarni amalga oshirishda asosiy va zaxira elektr portlovchi tarmoqlarining simlari belgilanishi kerak.
Elektr portlatish tarmog'ining aavval o'rnatilgan qismining simlarini keyingi simlarga ulash taqiqlanadi, ikkinchisining qarama-qarshi uchlari qisqa tutashtirilmaguncha. Elektr portlovchi tarmog'ining asosiy simlarining uchlari qurilmaning ulanish joylariga yoki portlatish uchun tokni yoqadigan kalitga ulanishidan oldin butun vaqt davomida qisqa tutashgan bo'lishi kerak.
§ 148. Elektr portlatuvchi tarmoq o'rnatilgan xavfli zonada joylashgan barcha elektr inshootlari, kabellar, aloqa va boshqa havo simlari tarmoq ulanishi boshlangan paytdan boshlab tokdan ajratilishi kerak. Ish joyining normal yoritilishi uchun portlovchi tarmoqlarni o'rnatish paytida yoritish tarmog'ining kabellarini (36 V dan yuqori bo'lmagan) kuchlanish ostida qoldirishga yo'l qo'yiladi,yoppasiga portlatish hollari bundan mustasno.
§ 149. Quvvat manbai sifatida portlatish mashinalarini (moslamalarini), shuningdek elektr energiyasini yoki yoritish tarmog'ini ishlatishga ruxsat beriladi. Quvvatli yoki yoritgichli o'chirgichlar qulflar bilan qulflanadigan maxsus qutilarda yoki shkaflarda joylashgan bo'lishi kerak.
§ 150. Butun tayyorgarlik ishlari davomida va portlash paytigacha portlatuvchi mashinkalar, qurilmalar va qutilarning kalitlari portlatish ishlari rahbarida yoki portlatuvchida (usta-portlovchida) bo'lishi kerak.
Tok manbai kalitini (buragichni) birovga berish taqiqlanadi.
§ 151. Elektr bilan portlatish paytida portlatuvchiga zariyadlash jarayonida yordam berish uchun yo’riqnomadan yaxshi o’tkazilgan ishchilardan yordamch tayinlanishi mumkin.
§152. Bir zumda, qisqa vaqtga sekinlashtirilgan va sekinlashtirilgan elektr detonatorlaridan foydalanilganda, portlatuvchi (usta-portlatuvchi) portlash joyi to'liq shamollatilgandan so'ng, asosiy simlar tok manbaidan va ular qisqa tutashtirilgandan keyin portlash joyiga borishi kerak, ammo portlashdan 5 minutdan keyin.
Ochiq usulda qazish ishlarida pog’onada tog 'jinslarining siljishi tugagandan so'ng portlash joyiga chiqishga ruxsat beriladi.
§153. Agar tok qo’shilganda yoki portlatish mashinasi ishga tushirilganda portlash sodir bo'lmaganda, portlatuvchi (usta-portlatuvchi) asosiy simlarni tok manbaidan uzishi, sim uchlarini qisqa tutashtirishi,tok manbayi kalitini o’zi bilan olishi kerak va shundan keyingina portlamay qolish sabablarini aniqlashtirish kerak.
Bunday holda, ishlatilgan elektr detonatorlar turidan qat'i nazar, portlash joyiga 10 daqiqadan keyin borish mumkin.
§ 154. Har bir elektr detonatorga kamida 1a tok kelishi kerak , bir vaqtning o'zida portlaydigan elektr detonatorlar soni 100 donagacha bo'lganida, 1,3a dan kam bo'lmagan tok va bir vaqtning o'zida portlatilgan elektr detonatorlar soni 300 donaga etganida, va 2,5a dan kam bo'lmasligi kerak o'zgaruvchan tok bilan portlatishda.
§ 155.Har bir portlatuvchiga (usta portlatuvchiga) berilishidan oldin barcha portlatuvchi mashinalar kuchlanish pulsining davomiyligi (faqat gaz yoki chang uchun xavfli bo'lgan shaхalar uchun), shuningdek ular yig’ayotgan tok va tok impulsini tekshirish kerak.