Ma’ruza №12 Vakuumdagi elektr maydoni. Elektr zaryadi va uning saqlanish qonuni

Elektrostatik maydon uchun superpozitsiya printsipi. Dipol maydoni.
_ harakatsiz zaryadlar sistemasi hosil qiladigan elektrostatik maydonning har bir nuqtasida kuchlanganlik vektori _ ning qiymati va yo’nalishini aniqlash kerak bo’lsin.Buning uchun mexanika bo’limida foydalanilgan kuchlar ta’sirining mustaqillik printsipidan foydalanamiz: ya’ni sinash zaryadi _ ga maydon tomonidan ta’sir etadigan _ kuch, unga har bir _ zaryad tomonidan ko’rsatiladigan _ kuchlarining vektorial yig’indisiga teng:

Agar _ ligini nazarda tutsak va ularni (17.15) ga qo’ysak quyidagiga ega bo’lamiz.

bu erda _natijaviy maydon kuchlanganligi, _ lar har bir zaryad hosil qilgan maydon kuchlanganliklari. _ ga qisqartirsak quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi.

(17.16) elektrostatik maydon uchun superpozitsiya printsipi deyiladi.Zaryadlar sistemasi hosil qiladigan maydon kuchlanganligi _, shu nuqtada har bir zaryad alohida hosil qiladigan maydonlar kuchlanganliklarining geometrik yig’indisiga teng. superpozitsiya printsipi istalgan harakatsiz zaryadlar sistemasining elektrostatik maydonini hisoblashga imkon beradi.

 

Eng sodda hol ikkita zaryad hosil qilgan maydonning _ nuqtadagi kuchlanganligini aniqlashdir. superpozitsiya printsipiga asosan

bu erda _ zaryadlar sistemasining _ nuqtadagi kuchlanganligi, _ va _ lar mos ravishda _ va _ zaryadlarning shu nuqtada hosil qilgan maydon kuchlanganliklari. _ vektorning moduli kosinuslar teoremasiga asosan aniqlanadi.

bu erda _ va _ vektorlar orasidagi burchak (7, a – rasm).

Elektr dipoli deb, qiymatlari teng, ishoralari turli, bir-biridan _ masofada joylashgan ikkita zaryadlardan iborat sistemaga aytiladi. Zaryadlarni tutashtiruvchi _ kesmaga dipol o’qi deyilib, u ko’rilayotgan maydon nuqtasigacha bo’lgan masofaga nisbatan juda kichikdir (7, b – rasm). Dipol o’qi bo’ylab manfiy zaryaddan musbat zaryadga qarab yo’nalgan va kattaligi dipol o’qiga teng bo’lgan vektorga dipol elkasi _ deyiladi.

Yo’nalishi dipol elkasining yo’nalishi bilan mos keluvchi va zaryad _ ning elka _ ga ko’paytmasi bilan aniqlanuvchi


kattalikka dipolning elektr momenti yoki dipol momenti deyiladi.