Маъруза 14. Вакцина ва иммун зардоблар практикада, даволашда кулланилиши Маърузадан максад


Download 109.5 Kb.
bet5/6
Sana18.01.2023
Hajmi109.5 Kb.
#1098153
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
2 5375338290352229055

Иммуноглобулинлар, (lg)
lg одам кон зардобини чуктириб, ундаги баласт моддалардан тозаланиб, lg микдори ёгилади. Lg купчилик касалларни олдини олишда ва даволашда (кизамик, кана энцефалити, стафилакоккли юкумли касалликларда, кокшолда ва бошка касалликларда) кулланилади.
Иммуномодуляторлар.
Хозирги кунда куплаб иммуномодуляторлар кулланилмокда, буларни 3 та группага булиш мумкин, буларни битта умумий хусусият бирлаштиради. Иммуномодуляторларни таъсир механизми бир хил йуналишда булиб, иммунокомплемент ҳужайраларни активлаштириш хусусиятига эга. Буларга киради: цитотоксинлар, табиий микрорганизмларни бирикмалари (компонентлари, суньий Юқори ва кичик молекулали препаратлар), Инжерлейкинлар (ИЛ) интерферон (ИФН) колоноактивловчи фактор, эпитропоэтинлар ва бошкалар . эндоген иммуномодуляторлар (ЭЙ) цитокинлар организмнинг ички бирлигини
гомеостазинини таъминлаб туради. ЭЙ табиий ва сунъийга булинади.
Табиий ЭЙ ларга киради: микроорганизмларни компонентлари (вирус ва бактерия) киради. энг яхши урганилган препаратлар микроб липополисахаридлари (ЛПС), пептида ва кетогликанлар.
Суньий ЭЙ куплаб бирикмалар киради. бу препаратлар ИМ хусусиятидан ташкари бошка куплаб таъсир механизмларига эга. Масалан гепонензив. Бу гурух препаратларга киради нуклеин кислотани синтетик аналоглари (синтетик полинуклеотитлар), левамизол, полисулфатлар, полифасфатлар.
ИМ ни иммун танкислик хрлатларида, иммун танкислик юз бериши мумкин булган холатларда профилактика максадларида кулланилади. Хозирги укнда ИМ 3 та асосий гурузга булинади - актив, адаптив, пассив. Хозирги куда кулланилувчи бактериал препаратлар (ЛПС, продигиозан) макрофагларни активлаштиради, ИЛ-4, ИЛ-5 ва ИЛ-6 эса В-лимфоцитларни шаклланишини активлаштиради.
Тимус пептидлари (тимозин, тимопоэтин, тималин, Т-активин) левамизол изопринозин, полиакриламид кислотаси, ИЛ-1, ИЛ-2, ИЛ-З-Т- лимфоцитларни турли популяцияларини активлаштиради. ИФН ёки лимфокинлар махсус булмаган иммун химояларни келтириб чикаради синтетик препаратлар эса (полифосфатлар, полисульфатлар) поликлонал активаторлар хисобланади.
Юқорида келтирилган ИМ дан ташкари медицина бошка препаратлар хам даволашда ва касалликларни олдини олишда кулланилади. Буларга киради: фаглар, эубиотиклар ва диагностик иммун препаратлар.
Фаглар - иммунобиологик препарат сифатида бактерифаглар кулланилади. Фаглар диогностика, профилакгикага ва даволаш максадларида кулланилади.
Диогностика максадида - кенг кулланилади. Спектер таъсири буйича поливалент фаглар - якин кариндош ва якин турларни лизисга учратади. Моновалентли фаглар факакт битта турга оид бактерияларни лизисга учратади. Тип махсусликка эга булган фагаар-битта тур ичидаги алохида типларни лизисга учратади. Диогностик фаглар "чйкарилади - стафилакоккларга, корин тифи, бугма, сальмонеллаларга карши. Бактерияларни фаговар, типларни аниқлаш эпидемиологии жихатдан мухим ахамиятга эга.
Профилактик максадда - купчилик касалликларга (корин тифи, ич буруг, вабо) кулланилади.
Даволашда. Фаготерапияда бактерияларни лизисга учратувчи (ичак гурухига кирувчи, жарохат юкумли касалликлари, стафилакокк, стрептококк) фаглар юкумли касадлликларда кулланилади.
Эубиотиклар - микроорганизмлар культура, одамнинг нормал микрофлораси туркумига киради. купчилик холларда даволашда эубактериялар лиофилизация қилинган куринишда ишлатилади. Эубиотикларга киради: бифидобактерин, лактобактерин, колибактерин киради. бундан ташкари эубактериялар нордон каттик махсулотлари таркибида кам киритилади. Ором -1,2, Бифидо, Бифидок, «Чудо-йогурт» ва б.
Диогностик иммун зардоблар - диогностик иммун зардоблар (ДИЗ) куплаб юкумли, аллергик ва аутоиммун ва ДИЗ микробиологик амалиётда ажратиб олинган юкумли касаллик кузгатувчиларини серологик идентификацит қилишда кулланилади.
Инфекцион аллергенлар - организмнинг юкумли касалликларига карши сезгирликларни аниқлашдакулланилади. Инфекцион аллергенлар бўлиши мумкин микроорганизмларни компонентлари энг куптуберкулин - сил касалликларида, бруциллин - бруцеллез касаллигида, антраксин - сибир ярасида кулланилади.
Вакцинопрофилактика.
Юкумли касаликларни олдини олишда асосий методлардан бири актив сунъий иммунитетни ваксина ёрдамида ҳосил қилишдир.
Вакцина (лот - сигир - касса) сўзидан олинган булиб, ушбу атамани тиббиётги олинган булиб Л. Пастер XIX асрда киритган. Касаликларни мехонизмларини тушунмасалар хам купгина хавфли юкумли касаликларга, илон, чаён захарига караши эмлаш усулларини кулаб келишган. Шундай
қилиб, маълум кузгатувчига ёки токсинига карши хает давомида
орттирилган сунъий актив иммунитетам келтириб чикарувчи препаратга
вакцина дейилади. Вакциналар маълум бир талабларга жавоб беришлари керак:
1. юкумли иммуногелик хусусиятига эга бири керак яъни мустахкам ва узок сакланувчи махсус иммунитет х/к-ши керак.
2. роганизмга умуман хавфсиз бири керак.
3. Салбий таъсири булмаслиги керак.
4. Тўғри сакланганда узининг иммуногенлик хусусиятини мустахкам саклаш керак.
5. Халкаро стандарт талабларига жавоб бериш керак, Вакциналар махсус танлаб олинган микр-змни штаммларидан
тайорлади, бундай штаммларни "вокцина иштаммлари" деб айтилади. Улар бошка иштаммлардан авирулентлиги ва Юқори даражада иммуногенлиги билан фарк қилади. Бундай штаммлар махсус озик -мухитларда кулай шароитда бир неча маротаба кайта экиб устирилади ва доимо назорат қилиб турилади. Масалан: бактериялар селектив озик мухитларда устирилса, риккетсия ва вируслар товук эмбрлонида ва ҳужайра кулвтурасида купайтирилади. купгина вакциналар махсус аппарат ёрдамида лиофил усул билан куритилади, бундай куритилган вакциналарни асосйи биологик хусусиятлари тикланиб колган холда узок мудадгача хона хароратида саклаш мумкин. Вакциналар таркиби ва тайёрланиш техналогияси буйича булинади;
1. Тирик вакциналар - микр-змларни авирулент штаммидан тайорланади.
2. Улдирилган вакциналар ёки корпускуляр вакциналар.
3. Кимиёви вакцианалар.
4. Анатоксинлар.
5. Сунъий вакциналар.
6. Ген-инжерияусули билан тайёр вакциналар(7.Кассетли ёки
экспозицией вакциналар).
7. Аутовакциналар.
1. Тирик вакциналар.
Бу вакциналарни вирулентлиги камайтирилган ёки тўлиқ йукотилган бактериялар ва вируслардан тайорланади. Тирик вакциналар таркибидаги тирик микр-змлар эмлангандан кейин организмда купаяди, симптомсиз (латент) инфекция келтириб чикаради. Буларга карши х/б-ган сунъий катив иммунитет табий активиммунитетдан фарк қилмайди. Булар мустахкам, давомий яъни узок давом этади, баъзида умирбокий иммунитетни келтириб чикаради.
Полиомилит, кизамик, сарик лихорадка, туляремия, бруцеллез, эпедемик паротит, сил ва бошкаларга кулайди. Ингилиз вирачи (олими) Э. Дженнер 1796 йилда биринчи булиб тирик вакцинани кашф этди ва уни одамларни чин чечак кузгатувчисидан химоя қилиш учун фойдаланилади. Эмлаш учун сут согувчи аёлларни кулидаги пуфакчалар ичидаги йирингдан олди. Сигирлар чечаги вируси одам чин чечак вируси билан бир хил антигенларга эга булган лекин сигир чечаги вирусини вирулентлиги жуда паст. Тирик вакциналарни олишда яна бошка усуллар куланилади, яъни патоген бактерия ва вирусларни нокулай шароитларда устиришдир. Нокулай шароитларга тушган микрозмларда спантан мЎтациялар бошлайди. Популяциядаги мЎтантлар ичидан авирулент турлари ажратиб олиниб алохида купайтирилади, лекин бу штаммларни антигенлик ва иммуногенлик хоссалари сакланиб колиниши керак. Шу усул билан Л. Пастер кутиришга, Калъмет ва Геренлар силга, Смородинцев ва Чумоковлар полиомиелитга карши тирик вакциналар тайчан.
Камчиликлари:
1. Улар организмни сенсибилизациясини ошириб юборади.
2. Катта тупламдаги антиген тЎтади.
3. Организмни иммун системасига катта нагрузка чакиради.
4. Бази бир вирусларни тирик вакцинали штаммлари оғир
персистент инфекцияларни келиб чикаришга сабаб бўлади, бунда ҳужайрани генетик аппаратики ишкастлайди.
5. Вакцинани киска вакт сакланиши.
6. Иммунтакислик кас. билан касолланган одамларда хар хил асоратлар бериш мумкин.
Ўлдирилган вакциналар.
Юқори иммуногенлик, паст вирулентлик хусусиятига эга булган штаммлар танлаб олиниб физик ва химик омиллар ёрдамида улдирилиб вакцина олинади.Агар суспензия Юқори харорат таъсирида олинса, уни "киздирилган вакцина", спирт таъсирида "спиртли", фенал таъсирида -"Фенолли вакцина" дейилади.
Афзалликлари:
1. Бир неча антигенлардан фойдаланилади.
2. Хавфсизлига.
3. Тез тайёрлаш мумкинлиги.
4. Узок вакт сакланиш мумкинлиги. Камчиликлари:
1. Микрозмларни тўлиқ улганлигини назорат қилиш.
2. Иммун системага катта нагрузка.
3. Организм сенсибллизоциясини оширади.
4. Таркибидаги липидлар, ва бошка химиявий кушилмалар хисобига тогсигенлик хусусиятга эга бўлиши .
5. Иммунитти пост организмда хар хил асоратлар бериши.
1. Киздириш.
2. УБ- нурлар.
3. Фармолин.
4. Фанол.
5. Спирттаъсир эттирилиб тайорлайди. Кук йЎтал, сузак, бруцеллез,
лептоспироз касаликларида кулайди.


Химиявий вакциналар.
Булаар кимиёвий усуллар ёрдамида бактерия ҳужайрасидан Юқори даражадаги иммуногенлик хусусиятига эга булган антигенларни ажратиб олиб тайорлайди. Патоген микрозимларни протектив ва вирулент антигенларидан фойданилади. М: корин тифини Vi ва О антигенларидан ва кокшал анатоксини адсорбция қилинган вакцина. Бунда бактерия антигенлари ва кокшал анатаксини алюмин глдрооксидига адсарбция қилинади. Кимёвий вакциналарни иммуногенлик хусусиятини ошириш учун адъювантлар яъни ёрдам берувчи моддалар кушилади: М: алюмин гидрооксиди алюмин фосфати ва бошкалар.
Афзалликлари:
1. Узок муддат сакланади.
2. Организмни сенсибилизация қилиш хусусиятига эга эмас.
3. Асоратлари колдирмайди.
4. Бир неча антигенларни бирлаштириб ассоцлация қилинган вакцина тайёрлаш мумкин. Тошмали туфда, вобода, корин тифида, гриппда кулайди.
Анатаксинлар.
Касаллик патогенезлда ЭКЗотоксинлари асосий роль уйнайдиган микроблар купайтирилади ва улардан ЭКЗотоксинлар соф холда ажратиб олинади. Ушбу ЭКЗотоксинларга 0,3 - 0,5% ли формалин кушиб 38 С - 40 С - 30 кун давомида гйерлеостатда сакланади. Буни натижасида токсин узини захарлилик хусусиятини йукотади, аммо антигенлик ва иммуногенлик хоссалари саклаинб колади. Анатоксинларни 1923 йилда фаранцуз олими Рамон химёвий йул билан фармалин таъсирида олади. А нтоксинлар озик мухит таркибидаги оксиллардан тозаланилади.
Анатоксинлар билан эмланганда патаген микразмларга карши эмас,
балки таксинларига карши иммунитет х/б ди. Ҳосил булган антителолар
экзотоксинларни нейтроллайди. Стафилакокларга, дифтерии, кокшол, ботулизм каби касалликларга карши кулайди. Анатоксинлар ишлайди, буларни лоб. хай-нлариги юборилиб антитоксинли кон зардоби олинади. Янги вакциналар мавжуд:
1. Сунълий вакциналар.
2. Генно - инженерли вакциналар.
3. Кассетные ёки экспозицией вакциналар.
4. Сунъий вакцинада - эга асосийси маълум бир асосий антиген молекуласини аниклаб олиб, уни тузилишини ўрганиш керак, асосий детерминатини (эпитопини) аниқлаш керак, чунки булар иммунизоцияга жавобгардир. Асосан антиген детерминотларга сунъий равишда тайорлайди.
5. Генно - инженерли вакциналар.
Иммуногенли детерминот синтезига жавобгар генлар ўзидан узи решшкоцияланувчи генетик тузилишига бириктирилади. М: плазмидалар таркибига ёки хавфли булмаган вирусларга (вирус осповокцино). Агарда осповакцина геномиги гипатит В вирусни юза антигени - HBS антигени киритилган борса, бунда рекомбинонт вирус гепатит В вирусига хам иммунтетни келтириб чикаради.
Кассетный вакцина
Бунда махсус танланган оксил тузилишидаги модда танлаб олиниб, антигенлик иммунгенлик хусусиятига эга бўлиши ва факат шу детерминонтга махсус иммунитетни келтириб чикариши керак,


Аутовакцналар.
Булар касал организмдан ажратиб олинган микрозмлардан тайорланади факат шу бемор учун даволаш учун иш-ди Аутовакцналар купинча сурункали касаликларни даволашда М: сурункали стафилакоккли
инф-яларни даволашда. Вакциналар моновокцина, дивакцина, чин чечак,
сил кутириш бугма - кокшал анотокс поливакцина куринишида бўлади.
АКДС. Вакциналар организмга:
1. тери остига - (корин тифлда)
2. огиз оркали - (полиомиелитда)
3. Юқори нафас йуллари рокали (грипп), интронозал.
4. тери оркасига - (чин чечакда)
5. тери устига
6. мускул орасига
7. огрозал.
Эмлаш бир марта, баъзи касаликларда бир неча марта бўлиши мумкин - буни ревакцинация дейди. Вакциналар одам организмида сунъий актив иммунтетни умирбокий колдирса, баъзилари киска муддатга колдиришлари мумкин. Эмлош куйдаги холатларда мумкин эмас:
1. тана хорорати Юқори булган.
2. якин орада юкумли касал билан кос сунг.
3. огри кечадиган сурункали инф-яларда.
4. юрак хасталигида.
5. хомиладор воктида.
6. бошка аъзолар хасталиги.
7. иммунтакислик холатларида.
1974 йилда Бутун дунё согликни саклаш ташқилоти резолбция кабул қилади, бунда иммунизоцияни кенг кулаш дастурини ишлаб чикди. Шуни аниқлашдики, агарда эмлашни куланилмаса хар йили 5мин бола нобуд булар экан. Булардан кизалокдан - 2,5 - 3 млн янги тугилган чакалокларда кокшодан - 1,2 млн ва 0,8 млн, кук йЎталдан хам 1,2 - 0,8 млн шуни келтириб чикариш
1990 йилдан иммунизациянинг кенгайтирилган дастури асосида 1 ёшгача болалар албатта қуйидаги касаликларга карши эмланиши керак:
туберкулез, кизамик, кук йЎтал, кокшол, помомилит, дифтерия. 1989 йилда иммунизоция дастурига киритилади:
1. 1995 йилда янги тугилган чакалокларда кокшол касал йук қилиш, -
тухтатиш.
2. 1995 йилга кизалок касалигини 90% гача камайтириш.
3. 2000 йилгача помомиелит касалигини тухтатиш.
4. Кенгайтирилган иммунизоция дастурига янги вакциналарни -сарик лихородкага карши, гепатит В га карши вакциналарни киритиш.
5. Бутун дунёда моховкасалигини камайиди.
Охирги 10-15 йилда помолшелит, паратит, кизллча, кизамик касаликларни гухтатиш кузда тутмокда.
Умуман қуйидаги вакциналар мавжуд:
7- анатоксини хар хил вариантлари.
22- антибактериал вакцина
15- вирусларгa карши вакцина.


Иммунотерапия.
Иммунотерапия иммун зардоблар ва вакциналар ёрдамида инфекцион камаликларни махсус даволаш усулидан бири хисоблайди.
Серотерапия - иммун зардоблар ёки иммуноглобулинлар препаратлари билан инф. касалик даволаш усулларига айтилади. Бу препаратлар махсус антитела тутиб бу антитела маълум бир кузгатувчисига ва токсинларга каратилган бўлади. Серотерапия асосан кучли экзотосин ишлаб чикарган кузгатувчилар учун эффектив хисобланади. М: дифтерия, кокша, ботулизм, газли гангр уз вактида юборилган антитела токсинни нейтраллайди ва уни таъсирини тухтатади.
Вакцинотерапия. вакциналар факат
профилоктика максадида эмас, балки даволаш максадида хам кулланилади. М: анатоксинлар. микроб антигенларига тай вакциналар кулланилади;
1. сурункали касаликларда
2. рецидив берувчи инф-яларга
3. таблий иммунтетни жуда секинлик билан х/қилувчи
кузготувчиларга
4. мустахкам иммунтетни келтириб чикармайдиган инф-яларга куланилади.
Вакцинтерапияда стандарт даволовчи вакциналар ёки касалдан еператиб олинган микроб штаммига тайёрлаган вакцина (аутовокцина) куланилади.
Десенсибилизация
Десенсибилизациянинг 2 типи тафовут қилинади:
1. антигенни кайта юбориш натижасида вактинчалик касал келт чик хусусият басайтирилади.
2. гиперсенсибилизация - бу Юқори сезувчанликни даволаш усули булиб аллергенларни куп маротаба ошириб борувчи дозаларда юборилганда антитела синтезининг стимуляцией ошади бу асосан Ig G ва Ig Мсинифга талукли булиб Ig E синтезини тусиб, босиб куяди, чунки бу иммуноглобулин алмргияни келтириб чикаради.
Иммунапрофилактика.
Иммунапрофилактика - бу юкумли касаликларни таркалишини олдини олиш булиб, буни асосан иммунизация йули билан сунъий махсус иммунитетни ҳосил қилади.
Организмда ҳосил бўладиган сунъий иммунитет 2хил бўлади:
1. актив сунъий иммуеитет - ликроб антигени яъни вакцинадан сунг ҳосил бўлади.
2. пассив сунъий имунитет- организимга махсус антитела тутувчи препаратлар юбориш билан - (иммун зардоблар, гамма глобулинлар) сунъий пассив иммунитет хисобланади.
Баъзи бир холларда иммун зардоб ёки гаммаглобулин юбориб, кейин
вакцина юорилади, яъни иккаласини хам юбориб иммунитет ҳосил қилиш.
Баъзи бир касалликларга карши вакцина булмаганда пассив
иммунизация утказилган. Масалан: гепатитга карши гамма-глобулинлар юборилган, асосан мактаб ёшгача болаларга.
Иммуноглобулинлар препаратлари касал булиб тузалганлардан, ёки махсус иммунизация қилинган одам ва хайвонларнинг кон зардобидан ёки пиацентар массадан олинган.
Иммун зардоблар
Иммуноглобулин зардоб профилактика, даволашда ва диагностикада ишлатилади.
1) Даволаш учун - захмда
2) Диагностикада - патоген микроорганизмларни идентификациясида
Зардоб булинади:
1) Токсинга карши
2) Микробга карши
Бу зардоблар иммуноглобулин куринишида бўлади.
Одам конидан тайёрланган Ig кизамикка, полимиелитга, кук йЎталга, вирусли гепатитга, чин-чечак, сув-чечак касалликларига профилактика максадида ишлатилади.
Буларга - альбумин, протеин кабилар ишлатилади. Булар сурункали йирингли процессларда даволаш максадида кулланилади.
Иммун зардобни, яъни таркибида махсус антителалар бор зардобни отларга ва бошка хайвонларга антигенни куп марта юбориб, яъни гипериммунизация қилиб олинади. Отдан олинган зардоб оксилнинг
таркиби одам зардобидаги оксилларга якин, шу сабабли одамларга юборилганда аллергик реакцияни кам беради.
Дастлаб хайвонларга антигеннинг кам дозаси тери остига юборилади, кейин аста-секин дозаси оширилиб борилади.
Даволаш ва профилактика учун ишлатиладиган иммун зардоблар тозаланган, концентрация қилинган холда чикарилади. Уларни сульфат аммоний билан фракцияларга ажратиб, ультрацентрифуга ёрдамида, электрофорез билан глобулинларни буктирилган ва кераксиз оксиллардан тозаланади. Бундай зардоблар сифатли булиб, даволаш хамда профилактик хусусиятлари яхши, таркибида кераксиз оксиллар кам, шу сабабли улар организмга захарли ва аллергик таъсир этмайди.



Download 109.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling