Ma’ruza 15 ma’ruza mavzusi dispetcherlik markazlashtirishning «neva» va «luch» tizimlari dispetcherlik markazlashtirishning

Dispetcherlik markazlashtirishning «LUCH» tizimi 
 
«Luch» tizimi dispetcherlik markazlashtirish kodli qurilmasi «Neva» tizimi 
bazasida DM ning foydalanish tajribasini hisobga olib ishlab chiqilgan, lekin 
«Neva»dan yaxsxilangan tavsiflarga ega. 
«Luch» tizimi ham «Neva» tizimi kabi teleboshqaruv ko‘p taktli signallari 
tartibli uzatishni va telenazorat (TS) ko‘p taktli signallarini siklik uzatish usulini 
ta’minlaydi. 
Texnik tavsiflari va tuzilishlariga ko‘ra (manipulyatsiyalash usuli, signallarning 
tuzilishi, TB va TS kanallari strukturasi va birga ishlatishi, TS kanallari spektrlari, 
hajmi TS kanallari ishchi chastotalari) uzatish qurilmalari va TS ko‘p taktli 
signallarni qabul qilishlar «Luch» tizimini «Neva» tizimi bilan quyida 
keltirilganlardan tashqari butunlay bir xildir: 

---

-qurilmaning prinsipial sxemasida musbat mantiq elementlaridan foydalaniladi, 
ular yarim o‘tkazgichli kremniyli uskunalarda bajariladi, bu atrof-muhit haroratini 
o‘zgarishini kengroq diapazonda ishlashini ta’minlaydi. 
-SS signali TB kanaliga seriyalar bilan uzatiladi, u «1111» 4 talik belgidan iborat 
bo‘lib, SS signalini uzatish vaqti o‘zgarmaydi. 
-tizim barcha (4 ta) TS kanallari bir fizik liniya zanjirini ishlashiga yo‘l beradi. 
«Luch» tizimi TB ko‘p taktli signallarni uzatish va qabul qilish qurilmasi 
«Neva» tizimidagi shunday qurilmalardan tubdan farqlanadi. 
Qurilmada musbat mantiq elementlari ishlatiladi, ular kremniyli yarim 
o‘tkazgich uskunalarida ishlangan. 
Kontakt elementlarini ishlatish, xabar deshifratori va qabul qilish registri 
takrorlagichlari bilan chegaralangan. Hisoblar shuni ko‘rsatadiki, kontakt 
elementlarining ishlash muddati 50 yilni tashkil etadi. Bundan tashqari, qurilma 
boshqaruv komandalarini uzatishga mo‘ljallangan; bularga, yo‘nalishni favqulotda 
o‘zgartirish, marshrutlarni sun’iy o‘zgartirish, chorlovchi signallarni boshqarish va 
shu kabilar kiradi. 
TB ko‘p taktli signallari va SS signalini uzatish uchun chastotasi 500 gs bo‘lgan 
o‘zgaruvchan tokdan foydalaniladi. TB kanali 400÷600 gs spektrida joylashtiriladi. 
TB ko‘p taktli signallari va SS signallarining «0» va «1» belgilarini uzatish 
uchun nisbiy fazali manipulyatsiya prinsipidan foydalaniladi. TB ko‘p taktli signali 
30 taktdan iborat bo‘lib, unda TB kanaliga 31 ta belgi uzatiladi. Bu signalning 
tuzilishi 30.1-rasmda ko‘rsatilgan. 
TB ko‘p taktli signali belgilari 0 dan 30 gacha raqamlangan. Agar TB signali 
uzatilmasa, u holda TB kanaliga aktiv to‘xtalish tushadi, u fazaning erkin belgilariga 
ega bo’lishi mumkin. 58-rasmda uning belgilari 
0
С
120



deb qabul qilingan. 
«0» belgisi har doim «0» raqami bilan uzatiladi. Bu ko‘p taktli TB signalining 
xizmat qismi bo‘lib, u qabul qilish punktida TB kanalidan SS signali chiqish 
tugunini o‘chirib qo‘yish uchun kerak. 
30.1-rasm. «Luch» tizimida TB signalining tuzilishi 
«1»÷«12» simvollari saralash qismiga kiradi va ular stansiya manzilini uzatish 
uchun qo‘llaniladi. Stansiya manzili kodini, quyidagicha olish mumkin, agar «juft-
toq» kodiga (
)
1
6
(
5
6
3
6
6
2
C
C
'
С




variantida) 2-har xillik elementini ikkilantirish 

---

kodni barpo etish qonunini tadbiq etib, «juft-toq» kodi, kodlararo minimal masofa 
d=2 ni olish imkonini beradi. 
Bu kodga keyingi kodning elementlarini ikkilatib olib kodni barpo etish 
qonunini tadbiq etish, kodlararo stansiya manzili bo‘yicha minimal masofani 
kuchaytiradi (d
AS
), ya’ni 2 baravarga d
AS
=4. Bunday minimal kodlararo masofa, 
stansiya manzili noto‘g‘ri ko‘rsatilish ehtimolini kamaytiradi, bunday noto‘g‘ri 
ko‘rsatishlar, qurilmalarning noto‘g‘ri ishlashi sababli yuzaga keladigan 
qarsxiliklarda o‘z aksini topadi. 
«Juft-toq» kodi simvollari kontaktli signallarda toq tartib raqamiga ega. Har bir 
juft tartib raqami simvoli
oldingisiga nisbatan nisbiy ahamiyatga ega, 30.1-rasmda 
stansiya manzili kodli kombinatsiya «110100» dan iborat juft kodli kombinatsiya 
ko‘rsatilgan. Stansiya manzili soni bo‘yicha tizim sig‘imi (N
AS
): 
𝑁
𝐴𝑆
= 𝐶
6
1
+ 𝐶
6
3
+ 𝐶
6
5
=
6
1
+
6∙5∙4
1∙2∙3
+
6∙5∙4∙3∙2
1∙2∙3∙4∙5
= 32 stansiya 
13–18 simvollar ham saralash qismiga kiradi, ular guruhlarni tanlashga 
mo‘ljallangan (manzilini uzatish). Guruh manzili kodi sifatida teng vaznli kod 
qo‘llaniladi. Guruhlar manzili soni bo‘yicha tizim sig‘imi (