Ma”ruza №2 portlatish ishlarini olib borishning umumiy qoidalari

MA”RUZA №2
PORTLATISH ISHLARINI OLIB BORISHNING UMUMIY QOIDALARI
§ 128. Portlovchi zaryadlarni portlatish texnik hujjatlarga (loyihalar, pasportlar va boshqalar) muvofiq amalga oshirilishi kerak. Burg'ilash va portlatish ishlarini olib boruvchi xodimlar bunday hujjatlar bilan imzo qo'yib tanishishlari kerak.
§ 128.1. Quduqli, kamerali, qozon zaryadlarini portlatish uchun loyihalar tuzilishi kerak, shu jumladan qurilish maydonchalarida portlash ishlarini bajarishda, binolar va inshootlarni buzishda, skvajinalar otishda, chuqurlashtirish va muzlarni maydalash ishlarida, botqoqlardagi ishlarida , suv osti portlatish ishlarida, issiq massivlarni portlatishda, nimportlatish va portlatish ishlarini bajarish, seysmik razvedka, boshqa maxsus ishlarni bajarishda.
Boshqa portlatish ishlari, ushbu Qoidalarda maxsus belgilangan hollar bundan mustasno, pasportlarga muvofiq amalga oshirilishi mumkin. Yoppasiga portlashlardan foydalangan holda portlatish ishlarini olib boruvchi har bir korxonada ma'lum sharoitlarda amalga oshiriladigan pasport va loyihalarni, shu jumladan yoppasiga portlashlar loyihalarini ishlab chiqish uchun asosiy hujjat bo'lgan burg'ulash va portlatish ishlarini ishlab chiqarish bo'yicha namunaviy loyiha bo'lishi kerak.
Yoppasiga portlatish deganda: er osti ishlarida - portlatish, uning davomida ventilyatsiya qilish va konni (shaхta, uchastkani) ishini davom ettirish uchun kunlik ishni tashkil qilish hisob-kitobida nazarda tutilganidan ko'proq vaqt ketadi; ochiq konlarda - zaryadlangan konning ishlash muddatidan qat'i nazar, umumiy portlovchi tarmoqqa o'rnatilgan ikki yoki undan ortiq skvajina, qozon yoki kamerali zaryadlarning portlashi, shuningdek, uzunligi 10 m dan ortiq kon lahimidagi bitta zaryad. Qurilish maydonchalarida , yoppasiga portlatishlarni burg’ulash-portlatish ishlari loyihasi va ishchi chizmalar bilan bajariladi.
Odatiy(Tipovoy) loyiha tasdiqlanishi va korxona (qurilish) rahbarining buyrug'i bilan kuchga kirishi kerak. Portlash ishlarini shartnoma asosida bajarishda namunaviy loyiha tuziladi va pudratchi korxona tomonidan tasdiqlanadi. Shuningdek, u mijozlar tomonidan tasdiqlanishi kerak. Burg'ilash va portlatish (portlatish) loyihalari korxona (shaхta, karer, kon, va hokazo) rahbari tomonidan tasdiqlanishi kerak va boshqa masalalar qatorida burg'ulashning asosiy parametrlari ko'rsatilgan holda ishni xavfsiz tashkil etish to'g'risida qarorlar bo'lishi kerak; zaryadni initsiyalash usullari; portlovchi tarmoqlarning hisob-kitoblari; zariyadlar va shaypatronlarning tuzilishi; PMning taxminiy iste'moli; uning ichida joylashgan ob'ektlarni (binolar, inshootlar, aloqa vositalari va boshqalarni) hisobga olgan holda xavfli zonaning chegarasi va ushbu zonani qo’riqlash; portlash maydonini shamollatish va ushbu Qoidalarning talablarini aniq sharoitlarda to'ldiradigan boshqa xavfsizlik choralari.Boshqa korxona (tashkilot) ob'ektlari xavfli zonaga kirganda, uning rahbariga portlatiladigan joy va vaqti to'g'risida kamida 24 soat oldin yozma ravishda xabar berilishi kerak.
§ 128.2. Pasportlar portlatish ishlarini olib boradigan korxona (shaхta, kon, karer va boshqalar) rahbari tomonidan tasdiqlanishi kerak. Pasportlar kamida uchta tajriba portlash natijalarini hisobga olgan holda tuziladi. Korxonaning portlatish ishlari boshlig'ining ruxsati bilan (shaхta, kon, karer va boshqalar) tajriba portlash o'rniga o'xshash sharoitlarda amalga oshirilgan portlashlar natijalaridan foydalanishga ruxsat beriladi.
Pasport quyidagilar bo’lishi kerak :
a) shpurlarning yoki tashqi zaryadlar joylashuvi sхemasi; PM nomlari; zariyadlash usuli, quduqlar soni, ularning chuqurligi va diametri, zaryadlar , ular tuzilishlari va massasi, zaryadlarni portlatish ketma-ketligi va soni, zaboykaning materiali va uning uzunligi, yoqish va nazorat naychalarining uzunligi. (olovli shnurning nazorat bo’lagi); uzunlik (qarshilik)ko’rsatilgan portlatish tarmog’i shemasi uzunligi ko’rsatilgan holda, sekinlashuvlar, zaboylarning shamollatilishi shemasi va vaqti ko'rsatilgan holda portlovchi (elektr portlovchi) tarmoqni o'rnatish sxemasi;
b) xavfli zonaning radiusi kattaligi;
c) portlatish paytida portlatuvchi (usta portlatuvchi) va ishchilar boshpana joylari bo'yicha ko'rsatmalar;
г) xavfsizlik yoki to’sish postlarini tashkil qilish bo'yicha ko'rsatmalar, xavfsizlik vositalarining joylashishi, ogohlantirish va taqiqlash belgilari, xavfli hududga va portlash joyiga kirishni taqiqlash.
Bundan tashqari, gaz yoki chang uchun xavfli bo'lgan shaхtalar uchun pasportda gaz (chang) portlashining oldini olish uchun maxsus vositalarning soni va ishlatilish tartibi, shuningdek, portlatish tartibi ko'rsatilishi kerak.
§ 128.3. Ba'zi hollarda, qazib olish va geologik yoki boshqa sharoitlarning o'zgarishi sababli, portlash ishlarini bevosita boshqaradigan texnik nazoratchining ruxsati bilan zaryadlarning massasi va sonini belgilangan ko'rsatkichlariga nisbatan kamaytirishga yo'l qo'yiladi.
§ 129. Shpurli zariyadlar bilan konturni loyihada ko'zda tutilgan hajmga etkazish, osilib qolgan joylarni olib tashlash, yuzani tekislash, konning tuprog'i yumshatish, armaturalash paytida lahimni kengaytirish uchun quduqdagi zaryadlarning bir martalik portlashlari sxemalar bo'yicha amalga oshirishga ruxsat berilgan. Sxema portlatish ishlarini bevosita boshqaradigan texnik nazorat хodimi tomonidan tuziladi va imzolanadi, gaz yoki chang uchun xavfli bo'lgan konlarda esa konning texnik rahbari tomonidan tasdiqlanishi kerak. Shemada shpurlarning joylashishi, zaryadlarning massasi va tuzilishi, postlar va portlatuvchining joylashgan joy, zarur qo'shimcha xavfsizlik choralari ko'rsatilgan bo’lishi kerak.
§ 130. Zariyadlashdan oldin xavfli zonaning chegaralarida uning хavfsizligini ta'minlash uchun postlar o'rnatilishi kerak va Zariyadlash bilan shug'ullanmaydigan odamlarni tehnik хodim yoki brigadir tomonidan xavfsiz joyga olib o’tilishi kerak. Postda turgan qorovullarga bevosita vazifalarni bajarish bilan bog'liq bo'lmagan ishni ishonib topshirish taqiqlanadi. Xavfli zonaga korxona va nazorat organlari xodimlarining texnik nazorati uchun kirishga ruxsat beriladi.
Er osti ishlarida zariyadlash paytida postlarni xavfli zonaga kirishni taqiqlovchi yozuvlar bilan almashtirilishiga yo'l qo'yiladi.Portlash mahsulotlari yo'naltirilgan chiqadigan shamollatuvchi havo oqimi bo'lgan er osti ishlarida postlar o'rnatilmaydi. Ushbu ishlar xavfli hududga kirishni taqiqlovchi sezilarli belgilar bilan o'ralgan bo'lishi kerak. Portlash ishlari va kon ishlarini to'liq shamollatish tugagandan so'ng, ko'rsatilgan to'siqlar va yozuvlari bo'lgan belgilar olib tashlanadi.
§ 131. Ochiq va yer osti qazib olish ishlarida yoppasiga portlashlarni tayyorlashda D guruhidagi portlovchi moddalar (tutunli poroхdan tashqari) zaiyadlash davrida xavfli zonalar o'rniga, taqiqlangan zonalar o'rnatilishi mumkin, ular ichida odamlar bo’lishi taqiqlanadi, bu zariyadlash bilan bog'liq bo'lmagan odamlar uchun. Taqiqlangan zonaning o’lchamlari loyiha bilan aniqlanadi .
Uzoq muddatli (smenadan ortiq) zaiyadlanadigan ochiq konlarda, qazib olish texnik shartlariga va ishni tashkil etishga qarab, taqiqlangan hudud eng yaqin skvajinadan kamida 20 m masofada bo'lishi kerak. U ikkala ishchi pog’onaga ham, eng yaqin zaryadlardan gorizontal ravishda hisoblab, pastki va yuqori gorizontlarga ham hisoblanadi.
Loyihadagi hisob-kitob bilan aniqlangan xavfli zona shaypatronlarni joylash boshlanishidan boshlab elektr detonatorlari yordamida portlatilganda va DSH bilan portlatishda - portlovchi tarmoq ulanishi boshlangandan boshlab kiritiladi.
Er osti ishlarida taqiqlangan zona zaryadlovchi mashinada eng katta miqdordagi portlovchi moddalarning portlashi mumkin bo'lgan havo to'lqinining harakatini hisoblash bilan aniqlanadi. Ishning shartlari va tashkil etilishini hisobga olgan holda, u kamida 50 m bo'lishi kerak taqiqlangan zona zaryadlovchi mashinaning joylashgan joyi yoki zaryadlanayotgan quduq bilan aloqa qiladigan barcha lahimlarga taalluqlidir. Ushbu zonaning chegaralarida zariyadlash boshlanganidan boshlab qo'riqlash postlari o'rnatilishi kerak; zaryadlanadigan quduqlarga olib keladigan lahimlarda postlar o'rniga siz taqiqlangan yozuvlar bilan xabarnomalarni o'rnatishingiz mumkin.
Taqiqlangan hudud doirasida 50 m.dan keyin faqat yoppasiga portlatish ishlari bilan maksimal cheklangan odamlarning sonini qoldirishga ruxsat beriladi.Shaypatronlarni kiritish boshlangandan boshlab - elektr detonatorlari yordamida portlatishda va portlovchi tarmoqni o'rnatish boshlangandan – DSH bilan portlatishda loyihada hisob-kitob bilan aniqlangan xavfli zonani belgilash kerak. Uning chegaralarida nazorat punktlari, agar er osti ishlarida yoppasiga portlash bilan bog'liq bo'lmagan odamlar bo'lsa, o'rnatiladi.
§ 132. Portlash ishlari paytida odamlarni ogohlantirish uchun ovozli signallarni, shuningdek, qorong’i paytda yorug'lik signallaridan foydalanish kerak. Ovoz bilan signal berish, shuningdek portlovchi materiallardan foydalanish taqiqlanadi.
Signal ma'nosi va tartibi:
a) birinchi signal ogohlantiruvchi( bitta cho’ziq ). Signal zaryadlashdan oldin beriladi.
Zariyadlash bilan bog'liq bo'lgan shaxslarni zariyadlash va ular zariyadlash bo'yicha ishlarni tugatgandan so'ng, portlatuvchilar portlatish tarmoqini ulashga kirishadi;
b) ikkinchi signal - jangovar signal (ikkita cho’ziq). Ushbu signal bo'yicha portlash amalga oshiriladi;
c) uchinchi signal - bu portlash tugaganini bildaradi (uchta qisqa).
Signallarni portlatish ishlarini bajaruvchi portlatuvchi (katta portlatuvchi), agar yoppasiga portlatishlar bo'lsa - korxonaning maxsus tayinlangan xodimi berishi kerak. Signallarni berish usullari va maqsadi, portlatish ishlarining vaqti korxona ishchilarining e'tiboriga, yer yuzasida portlatish ishlari paytida esa mahalliy aholiga etkazilishi kerak.
133-§. Portlash sodir bo'lgan joyga odamlarni kiritishga, u amalga oshirilgandan so'ng, ushbu smenada portlatish ishlarini bevosita boshqaradigan texnik nazorat хodimi tomonidan ruxsat berilishi mumkin, faqat u yoki uning nomidan usta (brigadir) portlatuvchi bilan birgalikda portlash joyida ishlash xavfsizligini aniqlaganidan keyin.Usta-portlatuvchi tomonidan portlatish ishlarini bajarishda, ishchilarni keyingi ish uchun portlash joyiga qaytishiga usta portlatuvchi tomonidan ruxsat berilishi mumkin.
§ 134. Portlash uchun ajratilgan vaqt davomida portlatuvchi tomonidan portlatiladigan zaryadlar soni ushbu Qoidalarning talablariga javob beradigan darajada bo'lishi kerak.Portlatilgan zariyadlar soni vaqtni kuzatish bilan belgilanishi va barcha holatlarda, shu jumladan shunga o'xshash sharoitlarda, korxona rahbari tomonidan tasdiqlanishi kerak (shaxta, kon, karer va boshqalar).
§ 135. Portlatish uchun tayyorlangan zariyadlar soni bir vaqtning o'zida portlatiladigan bilan bir xil bo'lishi kerak.
§ 136. Zariyadlanadigan quduqlar, shpurlar va boshqa zaiyadlanadigan lahimlarning ustki qismlarning og'zidagi tosh qoldiqlaridan, burg'ulashda chiqqan mayda tog’ jinslaridan , begona narsalardan va hokazolardan tozalanishi kerak. Quduq va skvajinalarni zaiyadlashdan oldin burg'ulash maydonlarini tozalash kerak.
§ 137. Shpurni zariyadini jolash uskunasi faqat uchqun chiqarmaydigan materiallardan tayyorlanishi kerak. Bu uskunaning uzunligi quduq uzunligidan kattaroq bo'lishi kerak.
§ 138. Shaypatron shpurning og'zidan birinchi bo’lib joylashgan bo'lishi kerak. Bunday holda, elektr detonatorini (detonator qopqog'ini) quduqning og'ziga yaqin bo'lgan otish patronining so'nggi qismiga qo'yish kerak, shunda elektr detonator gilzasining (detonator qopqog'i) pastki qismi quduqning pastki qismiga yo'naltiriladi.Shpurning pastki qismida oldin elektr detonator (kapsyul-detonator ) bilan elektrodetonatorini joylashtirishga ruxsat beriladi. Bunday holda, elektr detonatorining (detonator qopqog'i) gilzaing pastki qismi shpurning og'ziga yo'naltirilishi kerak. Ko'mir va slanets konlarida elektr detonator bilan ishlaydigan patronining qudug'ida bunday tartibga faqat gaz ajralishi va portlovchi chang bo'lmaganda yo'l qo'yiladi.Olovli portlatish vaqtida teskari boshinitsiyalash imkoniyati sanoat xavfsizligi guruhi organi bilan kelishilgan holda korxona (shaxta, kon, kon, va hokazo) rahbari tomonidan belgilanadi.
139-bo'lim. Tiqilib qolgan shaypatronlarga zarba berish taqiqlanadi. Agar tiqilib qolgan shaypatronlarni olish imkoni bo'lmasa, shpurni (skvajinani) zariyadlashni to'xtatish kerak; boshqa shpurlar bilan birga portlatish kerak bo’ladi.
§ 140. Uzunligi 5 m dan ortiq bo'lgan shpur va skvajinali zariyadlar bilan oldindan ko’mir konini yumshatishda uzaytirilgan va yo’naltirilgan zaryadlarni portlatish yo'li bilan va quduqda (quduqda) gidravlik pog'onalar mavjud bo'lsa,qo’shimcha initsiyalovchi vosita sifatida detonatsiyalovchi shnurdan foydalanishga ruxsat beriladi, uni shpurdan (skvajinadan) chiqarib olmagan holda.
§ 141. Skvajina yoki shpurning uzunligi bo'ylab tarqalgan zaryadlar bilan yo’naltirilgan zaryadning har bir qismiga faqat bitta shaypatron joylashtirilishi mumkin.Gaz yoki chang uchun xavfli bo'lgan ma'danlarda yo’naltirilgan zaryadlardan yonuvchi gazlar chiqmaydigan ishlarning tog’jinslari zaboylarida va ponasimon yo’naltirilgan shpurlarda foydalanishga ruxsat beriladi.
§ 142. Agar zaryadlash paytida zaryadning bir qismi to’kilgan bo'lsa, skvajinani qayta zaryadlash va zaryadni boshqa zaryadlar bilan birga portlatish kerak.
§ 143. Olov o'tkazuvchi yoki detonatsiyalovchi shnurni, shuningdek shaypatronlarga kiritilgan elektr detonatorlarning simlarini sug’urib yoki tortib olish taqiqlanadi.Zaryadlardan chiqib turgan yong'inga qarshi yoki portlovchi shnurning uchlari sinishiga yo'l qo'yilmaydi.
§ 144. Gaz yoki chang jihatidan xavfli bo'lgan minalarda (minalarda) zaryadlarni qo'zg'atmasdan portlatish taqiqlanadi. Gaz yoki chang uchun xavfli bo'lmagan ochiq qazish ishlarida va shaхtalarda (konlarda) zarar etkazmasdan portlashning ruxsat etilishi korxona rahbari tomonidan ekologik oqibatlarning xavfliligini hisobga olgan holda belgilanadi va texnik hujjatlarda (loyihalar, pasportlarda) ko'rsatiladi.
 § 145. Skvajinalarni (shpurlarni) burg'ulashdan chiqqan mayda materiallar bilan ehtiyotkorlik qilib to'ldirish kerak. Bunday holda, elektr sim va DSH bo'shashgan bo'lishi kerak.Katta donali yoki yonuvchan materialni skvajina va shpur uchun tiqin sifatida ishlatilmasligi kerak.Skvajina va shpurlarga tiqinlash mashinalarini ishlatish, ularni ishlatish bo'yicha ko'rsatmalarga (qo'llanmalarga) muvofiq bajarilishi kerak.
§ 146. Tashqi zaryadlarni portlatishda ularni portlashi qo'shni zaryadlarni buzmaydigan holda joylashtirish kerak. Agar buning iloji bo'lmasa, portlash faqat bir vaqtning o'zida amalga oshirilishi kerak (elektr detonatorlari yoki detonatsiyalovchi shnur yordamida).Tashqi zaryadni yoki detonatsiyalovchi shnurni toshlar, shag'al bilan yopish taqiqlanadi.
§ 147. Bir nechta quduq zaryadlarini portlatish faqat elektr quvvati bilan initsiyalanadigan ED yoki DSH yordamida amalga oshirilishi kerak. Skvajinaning chuqurligi 15 metrdan oshganda, tarmoqning ikkita bo’lishi majburiydir.
§ 148. Agar himoya vositalari bilan qoplangan zaryadlar guruhini portlatish zarur bo'lsa, zaryadlar bir vaqtning o'zida portlashi kerak.
149. Momaqaldiroq paytida ham er yuzida, ham kon lahimlarining tepasida olib boriladigan konlarda elektr portlashlari yordamida portlatish ishlarini bajarish taqiqlanadi.Agar elektr portlash tarmog'i momaqaldiroq boshlanishidan oldin o'rnatilgan bo'lsa, u holda momaqaldiroqdan oldin portlatish yoki uchastkadagi simlarni asosiy simlaridan uzish, uchlarini ehtiyotkorlik bilan ajratish, odamlarni xavfli zonadan tashqarida yoki pana joyga olib chiqish kerak.
§ 150. Yetarli darajada yoritilmagan joyda portlatish ishlarini bajarish (PM bilan ishlash) taqiqlanadi.
§ 151. Portlatib qulatilgan joyda katta o'lchamdagi bo'laklarni maydalash uchun shpur va tashqi zaryadlarni portlatishda, portlovchi (elektr portlovchi) tarmoqni o'rnatish va zariyadlash faqat yuqoridan pastga qarab amalga oshirilishi mumkin.
§ 152. "Stakan"(shpurning portlamay qolgan qismi) ni burg'ulash har qanday holatda ham taqiqlanadi, unda PM mavjudligini yoki yo'qligidan qat'iy nazar.
§ 153. Skvajina yoki shpurdan zariyad otilgandan so'ng, yangi zariyadlashga 30 daqiqadan keyingina ruxsat beriladi.
§ 154. Kamerali zaryadlarini portlatish faqat DSH yoki ED yordamida amalga oshirilishi mumkin. Har bir zaryad kamerasida ikkita shaypatron bo'lishi kerak; portlovchi yoki elektr portlovchi tarmoq asosiy portlash bilan bir xil tarzda takrorlanishi kerak.Kamera zaryadidagi shaypapatronlar qattiq, bardoshli qobiqlarga (qutilar, qog’oz qutilar va boshqalar) joylashtirilishi kerak.
§ 155. Kamera zaryadlari joylashadigan ishlarni zaryad qilishdan oldin ulardagi elektr simlarini olib tashlash kerak.