Ma’ruza №3 Mavzu: Kon mustahkamlash inshooti, mustahkamlash materiallari. Dars maqsadi

Beton va temirbeton.

Beton deb, qurilishda qo‘llaniladigan va bog‘lovchi moddalardan, qumdan, mayda shag‘aldan yoki suv bilan aralashtirilgandan so‘ng, yoki qotiruvchi aralashtirilgandan so‘nggi shag‘aldan hosil bo‘lgan aralashma qotishi natijasida olingan sun’iy toshli materialga aytiladi. Mayda shag‘al yoki shag‘al qattiqligi undan olinadigan beton qattiqligidan past bo‘lmasligi lozim. Sementli bog‘lovchilarda betonlar ko‘p qo‘llaniladi. Agar bog‘lovchi modda sifatida sintetik smola ishlatilsa, unda olingan beton plastbeton deyiladi.

Qum (mayda to‘ldiruvchi) va mayda shaqal yoki shag‘al (yirik to‘ldiruvchi) inetr qo‘shimchalar sanaladi, ular sementga ketadigan xarajatni kamaytirish bilan birga betonning yuqori mustahkamlik va zichlikka ega bo‘lishini ta’minlaydi. Bog‘lovchilar, suv va qotiruvchi beton va plast betonning faol tarkiblari sanaladi.

Beton tarkibi massa munosabati bilan ifodalanadi: 1 : A : B ya’ni sementning bir qismiga qumning A qismi va mayda shag‘al yoki shag‘alning B qismi to‘g‘ri keladi. Mayda va yirik to‘ldiruvchilar loyqa, tuproqli va loyli aralashmalar bilan ifloslanmasligi lozim. Beton tayyorlashdan oldin ularni yuvish lozim. Mayda shag‘al 50-60 mm kattaligida, kvarsli qum 0,15 – 5 mm don o‘lchamida va organik aralashmalarsiz qo‘llaniladi. Beton aralashtirishdagi suv toza bo‘lishi va unda sementli tosh qattiqligiga ta’sir qiladigan erkin uglerod oksidi va boshqa moddalar bo‘lmasligi lozim.

Zichligiga ko‘ra betonlar og‘ir va engil betonlarga bo‘linadi. Kon krepi uchun asosan 2200 2300 kg/m³ zichlikka ega og‘ir betonlar ishlatiladi. 1 m³ beton aralashmasida sement xarajati bo‘yicha yog‘li (250 kg/m³ dan ortiq), o‘rtacha (200— 250 kg/m³) va yupqa (200 kg/m³ dan kam) betonlar farqlanadi. Kon krepi uchun yog‘li va o‘rtacha betonlar ishlatiladi.

Konsistensiyasiga ko‘ra, beton aralashmalar shunday farqlanadi: qattiq, plastik va quyma. Qattiq aralashmalarda quruq aralashma massasidan 6 – 6,5 % suv (130—170 l/m³) mavjud. Joylashtirishda ular titratish yoki shibbalashni talab qiladi. Plastik betonlarda 6,5—8% suv (1 m³ ga 170—230 l) mavjud va kuchsiz shibbalashda yaxshi joylashadi. 8—12% suvli (230 l/m³ dan ortiq) quyma betonlar erkin oqadi va qolipga quyiladi. Kon krepini tayyorlash uchun qattiq beton qo‘llaniladi. Plastik betonlar ko‘pincha temir betonli tuzilmalarni tiklashda, quymalari esa – beton quyish holatlarida qo‘llaniladi.

Betonli aralashmada suv massasining sement massasiga munosabati suv sement munosabati deyiladi – S/S. Qattiq betonlar uchun S/S=0,3-0,4.

Betonli kreplarni tayyorlash uchun qattiqligi 20 dan 50 MPa gacha bo‘lgan betonlar ishlatiladi. Beton qattiqligi sementga va suvsement munosabatiga S/S bog‘liq.

Beton aralashma tarkibi laboratoriyada tanlanadi. Bunda shunday maqsad qo‘yiladi: sementni oz sarflab, qotgandan so‘ng, betonning talab qilingan qattiqligini ta’minlaydigan, joylashish uchun qulay bo‘lgan beton aralashmani olish.

Torkret – beton – sementdan, suv bilan aralashtirilgan qumdan (sement qum eritma) tuzilgan beton. Torkret – betonda qum yirikligi 8 m gacha bo‘ladi. Qum yoki mayda shag‘alning yirik zarralari (25 mm gacha) qo‘shilgan bunday beton sachratma beton deyiladi. Bunday betonlarda suv sement munosabati 0,3 dan 0,4 gacha chegarada bo‘ladi. Torkret – beton va sachratma betonning farq qiluvchi xususiyatlari beton aralashma tayyorlash va uni joylashtirish usullari sanaladi. Oldindan tayyorlangan sementning quruq aralashmasi va to‘ldiruvchi maxsus pnevmatik beton aralashtirgichga yuklanadi va 0,2 – 0,3 MPa bosimi ostidagi siqiq havo ta’sirida aralashma soplo oxirida jihozlangan shlangga beriladi. Aralashmani suv bilan qotishi soplada ro‘y beradi va u tezda lahim yuzasida paydo bo‘ladi. Sachratma beton turli xildagi qurilishlarda ko‘p qo‘llaniladi, er osti sharoitlarida esa lahimlarni mustahkamlash uchun asosiy material hisoblanadi. Torkret – beton jinslarni nurashdan himoya qiladigan qoplama tariqasida, gidroizolyasion qoplama yaratish va qatlamlashda, beton kreplarini kuchaytirish va ta’minlashda qo‘llaniladi. Qotishni tezlashtirish uchun betonga sement massasidan 2 – 5 % miqdorda ftorli natriy qo‘shiladi. Sachratma betonning hisoblanish qarshiligi xuddi og‘ir betonniki kabi bo‘ladi. Betonning zarur markasini hosil qilish uchun sachratma beton tarkibini sement sarflanishi bo‘yicha olinadi. (2.1 jadval).