Ma’ruza 3 poezdni fizik modeli ma’ruza rejasi

T
dt
d
m
dt
dv
m
â



(3.1) 
Poezdning notekis xarakatlanishiga shuningdek xarakatlanuvchi massaning t inersiya 
kuchi va poezdning aylanuvchi massasi t
v
xam ta’sir etadi, bunda tortuv kuchi yoki 
tormozlanish kuchi ishlashiga sarflanishidan o‘ta oladi. Biroq ma’lum sharoitlarda ushbu 
kuchlarning kinetik energiyasi poezd xarakatlanishi bo‘yicha o‘zgartirgichning to‘xtovsiz 
ishlashi mumkin. 
Ko‘rib chiqilgan kuchlarning qiyoslanishiga qarab poezdning xarakatlanish 
tartibi quyidagilarga ajratiladi tortuv rejimi,bunda ta’sir etuvchi kuch (F
K
-W
K
-T), tormozlanish 
rejimi,bunda (V
t
±W
K
-T) ta’sir etadi va salt yurish rejimi,bunda (T- W
K
) kuchlar ta’sir etadi. 
Kuchlarning qiymatlarining nisbati poezdning teng ta’sir etishiga mos kelishida 
xarakatlanishning xususiyati aniklanadi: (F
K
- W
K
- T) > O bo‘lganda - xarakatlanish tezlashadi; 
(F
K
-W
K
-T) < 0 bo‘lganda — xarakatlanish sekinlashadi; (F
K
— W
K
— T) = 0 bo‘lganda - 
xarakatlanish tenglashadi (T -0). 
S al t yuri s h rej im i da (boruvchi reji m da ) poez d t ort uv lokomotivining 
kuchisiz, ya’ni inersiya yoki burilish (tushish) bo‘yicha xarakatlanadi. Bunda xarakatlanish 
qiyaliklardan tushishi sekinlashada. 
Tormozlanish rejimida teng ta’sir etuvchi kuch xar doim manfiy, shuning uchun 
poezdning xarakatlanishi - sekinlashadi. 
Tortuv poezdida qabul qilingan poezd xarakatlanishi mexanik modelining 
soddalashtirilgan boshqa interpretatsiya xolatini keltiramiz, quyidagi muxokamalarga 
asoslanadi. 
Harakatlanuvchi poezd hakidagi umumiy tasavvur uning xisoblash sxemasini beradi (3.2, 
a-rasm). Unda poezd lokokmotivga bog‘liq (yig‘ma) va vagonlar gurux, (tarkib) xolda 
maxsus egiluvchi bog‘lamli tutashmalar sifatida ko‘rsatilgan. Poezd uzunligi -l
n
. 
Poezd yaxlitlikda va uning tarkibiy elementlari aloxidaligi bo‘yicha yuqorida keltirilgan 
gorizontal kuchga ta’sir ko‘rsatadi: harakatlanuvchi kuch Fva poezdning tarkibiy 
xarakatlanishning qarshilik kuchi W\ W"
1
, ... W'"
n
, hamda tarkibiy qismdagi vertikal kuch 
og‘irligi - poezd og‘irligi R va vagonlar og‘irligi q
1
...q
n
. Poezd bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq 
bo‘lgan elementlar tizimi sifatida umumiy tezlik elementi Vuchun ilgarilab boradi. 3.2, a 

---

xisoblash sxemasida taxlil uchun axamiyatisiz parametrlar va ko‘rsatkichlar yo‘q masalan, 
vagon va lokomotivlarning texnik xolati (tarkibda ular xarakatlanishi mumkin), ularning 
vertikal va ko‘ndalang tebranishi va shu kabilarga e’tibor qaratish lozim. 
Biroq 3.2, a-sxemasida e’tibor qaratilgan o‘zgaruvchan qiymatlar ular tizimini taxlil 
uchun noqulay qilib qo‘ygan. SHuning uchun bir necha tartibga ega bo‘lgan 
soddalashtirish usullarini bajaramiz.