Ma’ruza 3 poezdni fizik modeli ma’ruza rejasi

 
3.2. 
Poezdga tasir etuvchi kuchlar. 
1-bosqich.Barcha vagon tarkibining massadagi Mq = Ʃt va massa-og‘irligi Q=Ʃqning 
umumiy jismini shartli ravishda birlashtiramiz. Ular orasidagi aloqa va vagonlarning 
joylashish nisbatidagi imkoniyatlari bilan kifoyalanadi. 
Buni bajarish mumkin, chunki poezddagi ichki kuchlarning yig‘indisi nolga teng, ya’ni 
nisbiy joylashtirishdagi xar qanday tirkamaga qarama-qarshi kuchlar o‘zaro ta’sir etadi. 
Tarki bning xarakat lanishi da umumi y fo ydal ani shni ng kuchi W" = Ʃ W
1
" 
nitashkil etadi. 
Poezdning yangi modeli endi ilgarilanma xarakatlanuvchi ikkita bog‘liq jism 
(lokomotiv va vagon tarkibi) dan iborat (3.2, b-rasm). Bunda ikki jism bir vaqtning o‘zida 
xarakatlanadi, bir vaqtning o‘zida keladi (birinchi stansiyadan ikkinchisiga), ya’ni bir xil 
tezlikda xarakatlanadi, keyinchalik mustaxkamlanishi mumkin. 
2-bosqich. Keltirilgan muloxazalardan kelib chikib endi poezdni bir jism sifatida aks 
ettiramiz umumiy og‘irligi (R+Q) bunga gorizontal tortuv kuchi F va xarakatlanish karshiligi 
(W ta’sir etadi (3.2, v-rasm). 

---

3.2-rasm. Poezd xarakatlanishida unga ta’sir etuvchi kuchning xisoblash 
sxemasi 
Ushbu bosqichda modelning tuzilishiga e’tibor qaratamiz, ya’ni poezd massasi 
(lokomotiv va vagonlarning g‘ildirak juftligi, lokomotivning elektr dvigatel yakori)ga, 
bundan tashqari poezdning ilgarilanma harakatlanish tarkibi aylanish xarakatini bajaradi, bu 
esa xarakatlanish kuchining F ishlash qismi sarflanishiga olib keladi. 
3-bosqich.Kurib chiqilgan xarakatlanuvchi poezdning og‘irlik (massa)ni shartli 
ravishda oshirib, aylanuvchi massani (1 + γ) ga ko‘paytirgan xolda olib tashlaymiz, bu erda γ - 
poezdning umumiy massasida aylanuvchi massaning koeffitsienti (ulushi). Natijada R (1 + γ) 
og‘irlikdagi jismni va M(1 + γ) massani olamiz, xarakatlanishi ilgarilanma (3.2, g-rasm). 
4-bosqich. Poezdni so‘nggi modellashtirish bosqichi aniq o‘lchamlaridan chalg‘itish 
bo‘lishi ham mumkin. Bunda ilgarilanma xarakatlanuvchi poezdning barcha elementlarini 
xisoblash mumkin, ularning aniq o‘lchamlari (ya’ni uzunligi) uning xarakatlanish 
xususiyatini taxlilqilishda xech qanday ahamiyatga ega emas. Bu esa poezdning 
xarakatlanishini uning massasi markazda (og‘irlik markazi) xarakatlanishi sifatida 
ko‘rib chiqiladi, ya’ni mexanik modelida ma’lum bo‘lgan - material nuqta kabi xarakatlanish 
xisoblanadi, bunda poezdning massasi to‘plangan va unga ta’sir etuvchi barcha kuchlar 
keltirilgan. 

---

Huddi shu tashqi tomondan oddiy bo‘lgan va tortuv hisoblash usullariga asos 
sifatida keltirilgan, MDX, davlatlari temir yo‘llarida ekspluatatsiya qilish amaliyotida 
foydalanish uchun mo‘ljallangan poezd modeli xisoblanadi.
Nazorat savollari: 
1.Poezd modelini shakllantirish uchun dastlabki nechta postulat xolat amal qiladi? 
2. Poezdga tasir etuvchi kanday kuchlar mavjud? 
3. Poezddagi ichki kuchlarning yig‘indisi nima? 
4. Tormozlanish rejimi 
5. S al t yuri s h rej im i
6. Tortuv kuchi deganda nimani tushunasiz?