Ma`ruza №6 Ma`ruza mavzusi: Gemodinamikaning asosiy ko`rsatkichlari Qon bosimi. Yurak va tomirlarning nerv va gumoral boshqarilishi. Ma`ruza mashg’ulotining o`qitish texnologiyasi

Qonning yopishkokligini Qon xarakatiga, Qon bosimiga ta`siri katta axamiyatga ega. Qon tomirlarda sekin xarakat kilsa – yopishkokligi oshadi (10 martagacha oshishi mumkin). Organizmda shunday mexanizm borki diametri 1 mm dan kam bulgan Qon tomirlarda yopishkoklik kamayadi. Bu xodisani Fenomen sigma yoki effekt Fareusa – Lindkvista deb atashadi. Kapillyarlarda yopishkoklik 2 marta pasayadi – plazma yopishkokligiga teng bo’ladi. eritrotsitlar bir katorga tizilib ilon xarakatiga uxshab kapillyarlarda xarakat qiladi. eritrotsitlar plazma kobigi bilan uralib okadi, shuning natijasida Qon okishi yaxshilanib, bosim uzgarishlari kamayadi. Aorta, katta arteriyalarda Qon okishiga tomirlardagi qarshilik umumiydan 19% tashqil qiladi, kichkina arteriyalar va arteriolalarda 50%, kapilyarlarda 25%, kichik venalarda, venulalarda 4%.

Qon tomirlar
Yurak-Qon tomirlar sistemasini asosiy vazifalaridan biri – Qon aylanishini, tsirkulyatsiyasini ta`minlaydi. Qon okimini xarakatlantiruvchi kuchi – yurak yordamida xosil bo’ladigan energiya va bosimlar gradienti – Qon tomirlarning xar kaysi qismlaridagi bosimlar farki. Qon yukori bosimdan past bosim tomoniga okadi. Aortada o’rtacha bosim – 100 mm.sim.ust., magistral arteriyalarda 80 mm.sim.ust., arteriolalarda 40-60 mm.sim.ust., kapillyarlarda 15-25 mm.sim.ust., venulalarda 12-15 mm.sim.ust., venoz kollektorlarda 3-5 mm.sim.ust., kavak venalarda 1-3 mm.sim.ust.Markaziy venoz bosim – ung bo’lmachalarda – 0, o’pka arteriyasida o’rtacha 15-25 mm.sim.ust., o’pka venasida 3-4 mm.sim.ust, chap bo’lmachada 2-3 mm.sim.ust.


Qon tomirlarni B.I.Tkachenko buyicha klassifikatsiyasi:

1. Bosim generatori va Qon chikimi (rasxoda) –yurak sistola vaqtida Qonni aorta va o’pka arteriyasiga chikaradi.

   
   

2. YUkori bosim tomirlari – aorta va katta arteriyalar – bularda Qon bosimini yukori darajasi saklanadi.

   
   

3. Bosim stabilizatori tomirlar – kichkina arteriyalar va arteriolalar – optimal bosimni saklab turishadi.

   
   

4. Kapillyar okimini taksimlovchilari – terminal, silliq mushakli tuzilmalar. Bular kapiyallarda Qon okimini tuxtatishi va kayta tiklashi mumkin.

   
   

5. Almashinuv tomirlari – kapillyarlar va qisman venulalarni postkapillyar qismlari

   
   

6. Akkumulyatsiyalovchi tomirlar – venulalar va kichkina venalar. Bu tomirlarni asosiy vazifasi – sigim, Qonni tuplashlari va kerak bulganda tsirkulyatsiyaga chikarishlari mumkin.

   
   

7. Qonni kaytaruvchi tomirlar. Katta venoz kollektorlar va kavak venalar

   
   

8. SHuntlovchi tomirlar - xar xil tipdagi anastomozlar, arteriolalar bilan venulalarni biriktiruvchi. Bular nutritiv (oziklantirish) emas okimni ta`minlaydilar.

   
   

9. Rezorbtiv tomirlar - Qon aylanishining limfatik sistemasi, limfatika kapilyarlarni asosiy vazifalari – tukimalardan oqsil va suyuklikni rezorbtsiya qilish, limfatik tomirlarni funktsiyalari – rezorbtiv maxsulotni kayta Qonga transportirovka qilish.