Ma’ruza №7 Integratsiya. Stratlash. Sistema elementlarining cheklangan imkoniyatlari. Mavjud resusrlardan eng yaxshi tarzda foydalanish. Moslanuvchanlik va ishonchlilik

Sistema elementlarining cheklangan imkoniyatlari. 
Faraz qilaylik, yechimini topish kerak bo‘lgan masala shunday-ki, mavjud 
usullardan birortasi bilan ham uni yechib bo‘lmaydi. Bunday holatda “chiziqli” 
funktsiyalar sistemasida ko‘peshelonli pog‘ona hosil qilinadi, “ko‘pfazali” printsip 
bilan ishlaydigan sistemalarda ko‘pqatlamli yondashuvdan yoki ko‘peshelonli 
bo‘linish (dekompozitsiya) dan foydalaniladi. Keyingisida mayda masalalar 
(podzadachi) ni ketma-ket yechish uchun bitta hal qiluvchi elementdan foydalaniladi. 
Bunga misol – kichkina kompyuter yordamida optimallashtiriladigan masala. 
Kompyuter shu darajada kichkina-ki, xotirasi bo‘linishdan keyin hosil bo‘lgan mayda 
masalalarni dasturlash uchungina kifoya qiladi. Shuni ta’kidlash lozim-ki, murakkab 
masalalarni yechish uchun ko‘ppog‘onali yondashuv sistematexnikadagi muhim usul 
hisoblanadi. Murakkab global masaladan kelib chiqib, mayda masalalarning 
pog‘onasi quriladi. Keyin ular bittayu-bitta hal qiluvchi element yordamida 
navbatma-navbat yechilaveradi. Dryu va boshqa olimlar transport sistemalarini ishlab 
chiqishda shunday yondashuvdan foydalanib, qiziq natijalarga erishishgan. 
Mavjud resurslardan eng yaxshi tarzda foydalanish. 
Yirik masshtabli murakkab masalalarni yechishda ko‘ppog‘onali yondashuv 
usulidan foydalanilsa, mavjud resurslardan yaxshiroq foydalanish mumkin. Bunda, 
albatta, ko‘ppog‘onali tuzilma (struktura) ni yaxshi tanlash katta ahamiyatga ega. 
Oddiy tahlil ham ko‘rsatadi-ki, aytilayotgan yondashuvni keng miqyosdagi sistemalar 
uchun qo‘llash mumkin, faqat bir sharti – yuqori pog‘onada yechilishi kerak bo‘lgan 
masalani sodda ko‘rinishga keltirish lozim. Tahlil shunday farazga asoslanadi-ki, 
optimallashtiriladigan funktsiya (qaror qabul qilish qiyinligi-mehnat sarfi) – 
boshqaadigan o‘zgaruvchilar sonining qabariq funktsiyasi va kuzatiladigan 
o‘zgaruvchilar sonining chiziqli funktsiyasidir. Qaysidir ondan boshlab (bu mehnat 
sarfini baholash uchun tanlangan funktsiyaning muayyan shakliga bog‘liq), masalani 
bo‘laklarga ajratish va ikkipog‘onali tuzilmani qo‘llash evaziga mehnat sarfi jiddiy 
kamaya boshlaydi. Bunday yondashuv o‘zini oqlashi uchun muvofiqlashtiruvchi 
masalani shu darajada soddalashtirish kerak-ki, hal qilinayotgan muammoga 
qaraganda ancha sodda bo‘lsin. Shundagina, ikkipog‘onali sistema integrallashgan 
sistemaga qaraganda hamma mehnat sarfi kam bo‘lishini, samara esa, o‘sha darajada 
qolishinin ta’minlaydi. 

---