Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi


Erkin mexanik tebranishlar


Download 1.22 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/55
Sana05.01.2022
Hajmi1.22 Mb.
#208807
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   55
Bog'liq
Fizika I Sem. 6-12

Erkin mexanik tebranishlar. 

so’nuvchi tebranishlarning differentsial tenglamasini keltirib chiqarishga 

harakat  qilamiz.  Tebranuvchi  jismga  qaytaruvchi  kuch  va  jismning  harakat  tezligiga  proportsional 

bo’lgan qarshilik kuchlarning yig’indisi ta’sir etadi, deb hisoblaylik. 

Bu yerda 

 

 



             qarshilik kuchi,      qarshilik koeffitsienti,           harakat tezligi, 

“–“ ishora ishqalanish kuchi doimo harakat tezligi yo’nalishiga teskari ekanligini bildiradi. 

    o’q  bo’ylab  to’g’ri  chiziqli  so’nuvchi  tebranish  uchun  Nyutonning  II  qonuni  quyidagi 

ko’rinishga ega bo’ladi: 

 

 

 



 

 

  



 

       


 

     


 

 

     



  

  

                                                           



 

Bu  yerda 

      tebranuvchi  kattalik,   

 

   qarshilik  kuchi  yo’qligidagi  tebranishlar  chastotasi  yoki 



tebranuvchi tizimning xususiy chatotasidir. 


Tenglikning hadlarini 

  ga bo’lsak, quyidagi ifodaga ega bo’lamiz: 

 

 

 



 

  

 



   

 

 



   

 

 



  

  

                                                               



 

Bu  ifoda  erkin  so’nuvchi  tebranishlarning  differentsial  tenglamasi  deb  ataladi.  Bu  yerda 

        , 

    so’nish koeffitsienti deb ataladi. (9.38) tenglamani quyidagi ko’rinishda ham yozish mumkin: 

 

 

 



 

  

 



    

  

  



    

 

 



                                                                  

 

Bu tenglamaning yechimi 



 

     


 

 

   



     

 

                                                                  



 

dan iboratdir. Bu yerda

 

 

 



 

 

 



 

   


 

 so’nuvchi tebranishning chastotasidir 

 

 

 



 

 

 



 

 

   



 

 

 



 

 

 



 

 

 



  

 

                                                            



 

Muhitning  qarshiligi  bo’lmagan  holatda  (

       ) (9.41) – ifoda tizimning xususiy chastotasiga 

tenglashadi: 

 

 

   



 

.  (9.40)  -  funktsiya  ko’rinishiga  qarab,  tizimning  harakatini 

 

 

  chastotali, 



amplitudasi vaqt bo’yicha o’zgaradigan quyidagi 

 

 



 

 

 



   

 

 



   

 

 



so’nuvchi  tebranish  deb  qarash  mumkin.  Bu  yerda 

 

 



  -  vaqtning  boshlang’ich  holatidagi  tebranish 

amplitudasidir. 

 

9  -  rasmda  amplituda  va  siljishning  vaqtga  bog’liq    egri  chiziqlari  keltirilgan.  Egri  chiziqlarning 



yuqorigisi 

 

 



 

 

   



 

 

   



 funktsiya grafigini belgilaydi. Bu yerda 

 

 



 va 

 

 



 boshlang’ich momentdagi 

amplituda va siljishning qiymatlaridir. 

Boshlang’ich siljish 

 

 



 o’z vaqtida, 

 

 



 dan tashqari, boshlang’ich fazaga ham bog’liqdir: 

 

 



 

   


 

     


 


Tebranishning so’nish tezligi 

         bilan aniqlanadi va u so’nish koeffitsienti deb ataladi. 

Amplituda 

    marta kamayishga ketgan vaqt 

 

 

   



   

  

            



 

 

 



  

 

 



 

ga tengdir. so’nuvchi tebranishlar davri 

 

   


  

 

 



                                              

 

ifoda  bilan  aniqlanadi.  Muhitning  qarshiligi  sezilarli 



ravishda  kichik  bo’lganda 

  

 



   

 

 



 ,  tebranish  davri 

xususiy davrga teng bo’ladi: 

   

  

 



 

 

 



 

so’nish koeffitsienti ortishi bilan tebranish davri orta boradi. 

Bitta to’la davrning boshlang’ich va oxirgi holatlariga 

mos keluvchi amplitudalar nisbati quyidagiga tengdir: 

 

    


        

   


  

                                            

 

va  u  so’nish  dekrementi  deb  ataladi.  Bu  ifodaning  logarifmi  so’nishning  logarifmik  dekrementi  deb 



ataladi: 

 

      



    

        


     

  

                                                            



 

So’nishning logarifmik dekrementi bir davr ichida amplitudaning nisbiy kamayishini xarakterlaydi, 

so’nish koeffitsienti esa apmlitudaning birlik vaqt ichidagi nisbiy kamayishini ko’rsatadi. 

Yuqorida  ta’kidlangandek,  so’nish  koeffitsienti  r  qarshilik  koeffitsientiga  to’g’ri  va  tebranuvchi 

jismning massasiga teskari proportsionaldir. 

 (9.41)  -  ifodadan  tsiklik  chastota 

 

 

  xususiy  chastota 



   

 

  dan  kichikligi  ko’rinib  turibdi.  Agarda 



muhitning qarshiligi juda katta bo’lsa 

     


 

 dir, ildiz ostidagi 

 

 

 



   

 

 ifoda manfiy, tsiklik chastota 



esa mavhum bo’ladi. Bu holatda jism davriy bo’lmagan - aperiodik harakat qilaboshlaydi (10 - rasm). 

 


Download 1.22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   55




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling