Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi
Erkin mexanik tebranishlar
Download 1.22 Mb. Pdf ko'rish
|
Fizika I Sem. 6-12
Erkin mexanik tebranishlar.
so’nuvchi tebranishlarning differentsial tenglamasini keltirib chiqarishga harakat qilamiz. Tebranuvchi jismga qaytaruvchi kuch va jismning harakat tezligiga proportsional bo’lgan qarshilik kuchlarning yig’indisi ta’sir etadi, deb hisoblaylik. Bu yerda
qarshilik kuchi, qarshilik koeffitsienti, harakat tezligi, “–“ ishora ishqalanish kuchi doimo harakat tezligi yo’nalishiga teskari ekanligini bildiradi. o’q bo’ylab to’g’ri chiziqli so’nuvchi tebranish uchun Nyutonning II qonuni quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
Bu yerda tebranuvchi kattalik,
qarshilik kuchi yo’qligidagi tebranishlar chastotasi yoki tebranuvchi tizimning xususiy chatotasidir. Tenglikning hadlarini ga bo’lsak, quyidagi ifodaga ega bo’lamiz:
Bu ifoda erkin so’nuvchi tebranishlarning differentsial tenglamasi deb ataladi. Bu yerda , so’nish koeffitsienti deb ataladi. (9.38) tenglamani quyidagi ko’rinishda ham yozish mumkin:
dan iboratdir. Bu yerda,
so’nuvchi tebranishning chastotasidir
Muhitning qarshiligi bo’lmagan holatda ( ) (9.41) – ifoda tizimning xususiy chastotasiga tenglashadi:
. (9.40) - funktsiya ko’rinishiga qarab, tizimning harakatini
amplitudasi vaqt bo’yicha o’zgaradigan quyidagi
so’nuvchi tebranish deb qarash mumkin. Bu yerda
- vaqtning boshlang’ich holatidagi tebranish amplitudasidir.
9 - rasmda amplituda va siljishning vaqtga bog’liq egri chiziqlari keltirilgan. Egri chiziqlarning yuqorigisi
funktsiya grafigini belgilaydi. Bu yerda
va
boshlang’ich momentdagi amplituda va siljishning qiymatlaridir. Boshlang’ich siljish
o’z vaqtida,
dan tashqari, boshlang’ich fazaga ham bog’liqdir:
Tebranishning so’nish tezligi bilan aniqlanadi va u so’nish koeffitsienti deb ataladi. Amplituda marta kamayishga ketgan vaqt
ga tengdir. so’nuvchi tebranishlar davri
ifoda bilan aniqlanadi. Muhitning qarshiligi sezilarli ravishda kichik bo’lganda
, tebranish davri xususiy davrga teng bo’ladi:
so’nish koeffitsienti ortishi bilan tebranish davri orta boradi. Bitta to’la davrning boshlang’ich va oxirgi holatlariga mos keluvchi amplitudalar nisbati quyidagiga tengdir:
va u so’nish dekrementi deb ataladi. Bu ifodaning logarifmi so’nishning logarifmik dekrementi deb ataladi:
So’nishning logarifmik dekrementi bir davr ichida amplitudaning nisbiy kamayishini xarakterlaydi, so’nish koeffitsienti esa apmlitudaning birlik vaqt ichidagi nisbiy kamayishini ko’rsatadi. Yuqorida ta’kidlangandek, so’nish koeffitsienti r qarshilik koeffitsientiga to’g’ri va tebranuvchi jismning massasiga teskari proportsionaldir. (9.41) - ifodadan tsiklik chastota
dan kichikligi ko’rinib turibdi. Agarda muhitning qarshiligi juda katta bo’lsa
dir, ildiz ostidagi
ifoda manfiy, tsiklik chastota esa mavhum bo’ladi. Bu holatda jism davriy bo’lmagan - aperiodik harakat qilaboshlaydi (10 - rasm).
Download 1.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling