Ma'ruza Kirish. Tuproqlarning umumiy sayyoraviy ahamiyati va vazifalari

TUPRAK-GEOGRAFIK MINTAK
BELARUS HUDUDI
Belarusiya hududining tabiiy sharoitlari juda xilma-xildir. Shu bilan birga, tuproq hosil qiluvchi jinslar va tuproqlarning geografik tarqalishida, relyef tuzilishida, iqlimning eng muhim ko'rsatkichlarida ma'lum qonuniyat mavjud. Masalan, yillik yog'ingarchilikning eng katta miqdori (700 mm) respublikaning markaziy suv havzasi qismiga to'g'ri keladi. Oʻrtacha yillik havo harorati shimolda + ^{4,4oS dan} janubiy hududlarda + ^{7,3oS gacha.}
Iqlim sharoitlari nafaqat kenglik yo'nalishida, balki bo'ylama yo'nalishda ham o'zgarib turadi. Shu munosabat bilan A. X. Shklyar (1962) uchta kenglikdagi iqlim zonalarini ikkita kichik zonaga: g'arbiy va sharqiy zonalarga ajratdi.
Mamlakatning turli mintaqalari topografiyasi va geomorfologiyasida sezilarli farqlar kuzatiladi. Shimoliy qismiga yirik-adirli-doʻlli morena, tepalik-morena va tub-morena relyef shakllari xosdir. Markaziy qismida silliq konturga ega bo'lgan muzlik relyefining qadimgi shakllari ustunlik qiladi. Janubiy qismi keng botqoqli Poleska pasttekisligiga aylanadigan tekislik relefi bilan ajralib turadi. Tuproq hosil bo`lish omillarining o`zgarishi xarakteriga ko`ra respublika hududining tuproq qoplami ham o`zgaradi.
Shuning uchun Belarusiya hududining alohida qismlarining barcha tabiiy xususiyatlarini integratsiyalashgan tabiiy rayonlashtirish orqali ilmiy asoslangan hisobga olish qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish va to'g'ri joylashtirish, unumdorlikni oshirish va tuproqni muhofaza qilishning zarur shartidir.
Tuproq-geografik rayonlashtirish - hududning relyefi, tuproq hosil qiluvchi jinslar, tuproq va iqlimi bir xil bo'lgan qismlarga (tumanlarga) bo'linishi. Fermalar, tumanlar, viloyatlar va respublika ichidagi tuproq va boshqa tabiiy sharoitlar haqidagi ma'lumotlar I. M. Salovey va M. I. Smyayan (1974) Belorussiyaning uchta tuproqli provintsiyasini ajratib ko'rsatishga imkon berdi: I.Shimoliy (Boltiq); II . Markaziy (Belarus); III . Janubiy (Poleska) ( 46 -rasm ). Tanlangan viloyatlar tuproq qoplamining tabiati, relyefi va geomorfologiyasi, namlik bilan harorat rejimi, eroziya jarayonlari va botqoqlanishning namoyon bo'lish darajasi, shuningdek, qishloq xo'jaligining ayrim tarmoqlarini rivojlantirish uchun istiqbolli imkoniyatlarni belgilovchi boshqa omillar bilan keskin farqlanadi. . Viloyatlar katta hududlarni egallaydi, ularning chegaralari kenglik yo'nalishida cho'ziladi. Tuproq-geografik rayonlashtirishning qabul qilingan sxemasiga muvofiq viloyatlar kichikroq hududiy birliklarga – tuproq-iqlim tumanlari, agrotuproqli tumanlar va tumanlarga bo‘linadi .
Tuproq-iqlim tumanlari tuproq hosil qiluvchi jinslarning ma'lum birikmalarini va tuproq qoplamining tuzilishini aniqlaydigan bir xil relef turlariga ega bo'lgan juda katta hududlarni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, ular mahalliy iqlim va o'simliklarning xususiyatlarida farqlanadi.
Agrotuproq maydonlari - tuproqlarning ma'lum bir tarkibi yoki majmuasi hamda ulardan oqilona foydalanish, unumdorligini oshirish va muhofaza qilish bo'yicha tegishli chora-tadbirlar tizimi bilan tavsiflangan tabiiy-xo'jalik hududlari.
Tuproqni-geografik rayonlashtirishning hujjatli asosini keng miqyosda olib borilgan tuproq tadqiqotlari materiallari tashkil etadi, buning natijasida tegishli xaritalar (tuproq, tuproq hosil qiluvchi jinslar, eroziyalangan va botqoq erlar) tuzildi. Rayonlashtirishni amalga oshirishda iqlim xaritalari va relyef xaritalari ham qo'llaniladi.