Ma’ruza Mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish

Ko‘rsatkichlar

A Korxonaning ulgurji narxla-rida mahsulot (ish, xizmat) hajmi:
- taqqoslama narxlarda
- hisobot yili-ning amaldagi narxlarida
Hisobot yili


O‘tgan
yil reja haq.

1 2 3

209352 220388 254550

229243 237940 272389
Og‘ish
rejadan o‘tgan yildan summa, summa,
ming % da ming % da so‘m so‘m
4 5 6 7

+34162 +15,50 +45198 +21,59

+34448 +14,48 +43146 +18,82

Mahsulot ishlab chiqarish hajmining qiymat va natural ko‘rsat-kichlari o‘sish sur’atlarini taqqoslash muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda quyidagi variantlar ehtimol tutiladi:

– qiymat ko‘rsatkichlarning o‘sish sur’ati natural ko‘rsatkichlarga nisbatan yuqori – mahsulot hajmining o‘zgarishi asosan narx o‘sishi bilan shartlangan;

– natural ko‘rsatkichlar o‘sish sur’ati qiymat ko‘rsatkichlariga ni-sbatan yuqori – mahsulot hajmining o‘zgarishi mahsulotning jismoniy hajmi o‘sishi bilan vujudga kelgan.


Strukturaviy o‘zgarishlarning mahsulot hajmiga ta’siri tahlili

Mahsulot strukturasi - ayrim mahsulot turlarining jami ishlab chiqarishda tutgan ulushidir.

Mahsulot ishlab chiqarish strukturasining o‘zgarishi barcha iqtisodiy ko‘rsatkichlar: qiymat bahosida ishlab chiqarish hajmi, material sig‘imi, tovar mahsulot tannarxi, foyda, rentabellikka ulkan ta’sir ko‘rsatadi. Agar qimmatroq mahsulotning ulushi ortsa, u holda uni ishlab chiqarish hajmi qiymat ifodasida o‘sadi va aksincha. Yuqori rentabelli mahsulotning ulushi oshganda va mos ravishda past rentabelli mahsulot ulushi kamayganda ham foyda miqdorida xuddi shunday holat sodir bo‘ladi.
Struktura o‘zgarishining asosiy sabablari:
˗ har xil kategoriyadagi iste`molchilarning mahsulotga bo‘lgan talabining o‘zgarishi;
˗ korxonani uskuna va moddiy resurslar bilan yetarli ta`minlanmagani;
˗ zarur malakali mutaxassislarning yetishmasligi;
˗ korxonaning kam mehnat sig’imli, yuqori rentabellikka ega mahsulot turlarini ko‘proq ishlab chiqarishga intilishi.
Ishlab chiqarish strukturasining sanab o‘tilgan ko‘rsatkichlar darajasiga ta’sirini hisoblashni zanjirli o‘rin almashtirish usulida amalga oshirish mumkin bo‘lib, u mahsulot strukturasidan tashqari barcha omillarni mavhumlashtirishga imkon beradi:

_{
Vhaq =} ^Q _{haq * Di haq * Pi reja = 35755 mln so‘m.}
V_shartli = ^Q_haq * D_{i reja} *P_{i reja} = 36656,4 mln so‘m.
Δ V_str.o‘zg. = V_haq -V_shartli = 67000 – 61750 = -901,41 mln so‘m. Bu erda,
V_haq – haqiqatda ishlab chiqarilgan jami mahsulot hajmi;