Ma’ruza mashg’uloti materiallari 1-ma’ruza: Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasi

Ijtimoiy- pedagogik texnologiyalar Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning mohiyatini va xususiyatlarini aniqlash uchun ushbu kontseptsiyaning "pedagogik texnologiyalar" va "ijtimoiy texnologiyalar"kabi yaqin tushunchalar bilan bog'liqligini ko'rib chiqish kerak.

"Pedagogik texnologiyalar" atamasi dastlab AQShda "ta'lim texnologiyalari" (ta'lim texnologiyalari) atamasi sifatida paydo bo'ldi va keyinchalik "ta'lim texnologiyalari" (ta'lim texnologiyalari) va nihoyat "pedagogik texnologiyalar" (educational technology) ga o'zgartirildi. Atamaning bunday o'zgarishi kontseptsiyaning o'zida mazmunli o'zgarishlarni aks ettirdi. Ta'lim va pedagogik texnologiyalarda texnologiya tushunchasi G. Geys, JK nomlari bilan bog'liq. Keroll, B. Bloom, D. Bruner, D. Hamblin va boshqalar.

"Ta'lim texnologiyalari" atamasi 1940-yillarda paydo bo'ldi va u ko’p jihatdan maktabda turli xil texnik vositalardan foydalanish bilan bog'liq. Ta'lim ushbu maqsadlar uchun maxsus audiovizual vositalarni ishlab chiqish bilan bog'liq dasturiy ta'lim g'oyasini amalga oshiradi. Shu yillarda dasturiy ta'lim va audiovizual vositalar sohasidagi mutaxassislar umumiy yo'nalish – pedagogik texnologiyalar doirasida birlashdilar. 1970-yillarning o'rtasidan boshlab pedagogik texnologiyalar fan va texnologiyaning eng yangi yutuqlari asosida o'quv jarayonini optimallashtirish tamoyillarini o'rganish, ishlab chiqish va qo'llashni anglatadi. 1980-yillarning o'rtalarida kompyuter laboratoriyalari va ekran sinflari maktab amaliyotiga faol joriy etilmoqda, pedagogik dasturiy vositalar soni ortib bormoqda.

Shunday qilib, pedagogik texnologiya ikki xil sohada o'z ildizlariga ega: bir tomondan, bu texnik fanlar – o'quv jarayonining samaradorligini oshirishga yordam beradigan turli xil texnik vositalarni ishlab chiqish va qo'llash; boshqa tomondan, gumanitar bilimlar sohasi – pedagogika (ta'lim va ta'lim nazariyasi), unda ta'lim va ta'lim faoliyati natijalarining muayyan vazifasi va takrorlanishi mumkin.

Bizning ichki tajribamizda pedagogik texnologiyalarning paydo bo'lishini kutayotgan ba'zi yondashuvlar 1920-30-lardan boshlab A. S. Makarenko asarlarida ham mavjud. XX unda u pedagogik ilm-fanning haqiqiy rivojlanishi "shaxsni loyihalashtirish" qobiliyati bilan bog'liqligini aytdi, ya'ni. ta'lim jarayonida shakllantirilishi kerak bo'lgan shaxsning sifati va xususiyatlarini to'liq aniqlash. A. S. Makarenko " pedagogika... yangi odatda insonning fazilatlarini loyihalashtirishga majbur, jamiyatni inson taraqqiyotida bosib olishi kerak". Shu bilan birga, u umumiy ta'lim dasturi va unga individual tuzatish bo'lishi kerakligini ta'kidladi, bu shaxsni eng kerakli shaklga yo'naltiradigan shaxsning fazilatlaridan keyin.

Ta'lim maqsadlarining noaniqligi, A. S. Makarenkoning ta'kidlashicha, pedagogik jarayonning samarasizligiga olib keladi. U o'z asarlarida "ta'lim jarayoni – maxsus tarzda tashkil etilgan pedagogik ishlab chiqarish", "pedagogik texnika: intizom texnikasi, o'qituvchi va o'quvchining suhbat texnikasi, boshqaruv texnikasi"kabi g'oyalarni ilgari surdi.

A. S. Makarenko fikrlaricha, pedagogik ishlab chiqarish hech qachon texnologik mantiq asosida qurilmaganligini, ammo har doim axloqiy va'zning mantig'iga ko'ra yozgan. Shuning uchun muhim bo'limlar mavjud emas: texnologik jarayon, operatsiyalarni hisobga olish, dizayn ishi, normalizatsiya, nazorat, toleranslar va nikohlar. O'sha yillarda mamlakatimizda pedagogik texnologiyalarni rivojlantirishga urinishlar etarli darajada rivojlanmagan.

Mamlakatimizda ta'lim va tarbiya sohasida pedagogik texnologiyaga e'tibor 1960-lardan beri kuchaymoqda. tufayli ta'lim va tarbiya barqaror natija beradi mualliflik maktablari, individual usullari, intensiv kurslar haqida xabarlar borayotgan oqimi uchun. Pedagogik texnologiyalarning mohiyati haqidagi munozaralar 1980-larning o'rtalarida yakunlandi.

Hozirgi vaqtda pedagogik amaliyot va pedagogik matbuotda Sh. A. Amonashvili (gumanistik va shaxsga yo’naltirilgan texnologiya), V. P. Bespalko (dasturlashtirilgan ta'lim texnologiyasi), S. N. Lisenkova (istiqbolli-ilg'or ta'lim) va boshqalar pedagogik texnologiyalar keng muhokama qilinmoqda va tan olinadi; V. A. Karakovskiy, N. L. Selivanova, N. I. Shchurkova va boshqalar ta'limining pedagogik tizimlari.

Olimlar tomonidan pedagogik texnologiyalar turli yo'llar bilan aniqlanadi:

- inson yoki bir guruh odamlarga ta'lim ta'sirining ilmiy asoslangan metodlari, usullari jamlanmasi (Н. E. Shurkova);

– amaliyotda amalga oshiriladigan muayyan ta'lim tizimining loyihasi (VP Bespalko);

- ta'lim jarayonining o'zgargan sharoitlarida tashxis qo'yilgan va prognozli natijalarni olish imkonini beradigan harakatlar, operatsiyalar va protseduralarning tartibli to'plami (В. А. Slastenin);

- maqsadga erishishga qaratilgan asosiy usullar (ilmiy asoslangan faoliyat usullari) to'plami (lv Mardaxayev).

Shunday qilib, so'zning eng keng ma'nosida pedagogik texnologiyalar inson va texnik resurslardan foydalanish va o'qitish samaradorligiga erishish uchun ular o'rtasidagi o'zaro munosabatlar orqali o'quvchilarni o'qitish va tarbiyalashning barcha jarayonlarini rejalashtirish, qo'llash va baholashning tizimli usullari sifatida tushuniladi. Pedagogikada texnologik yondashuv ta'lim va tarbiya jarayonini shu tarzda qurishni maqsad qilib qo'yadi, shuning uchun belgilangan maqsadlarga erishish kafolatlanadi.

Pedagogik texnologiyalar pedagogik natijalarga erishish uchun pedagogik jarayonning barcha boshqariladigan tarkibiy qismlarini tizimli tahlil qilish, tanlash, loyihalash va nazorat qilishni o'z ichiga oladi. Metodikaga nisbatan pedagogik texnologiyalar tor tushunchadir, chunki texnika ma'lum bir texnologiyani tanlashni o'z ichiga oladi.

"Ijtimoiy texnologiyalar" tushunchasi sotsiologiyada paydo bo'lgan va ijtimoiy jarayonlarning rivojlanishiga kiritilgan natijalarni dasturlash va takrorlash imkoniyati bilan bog'liq.

L.Mardahayev, ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarni o'rganish, ijtimoiy texnologiyalarni tushunishning turli yondashuvlarini tizimlashtirgan va ular orasidan eng muhimlarini ajratib ko’rsatgan:

– ijtimoiy texnologiya- ijtimoiy muammolarni hal qilish (hal qilishni boshqarish) bo'yicha muayyan faoliyat dasturi;

– ijtimoiy texnologiya-ijtimoiy muammolarni hal etishga qaratilgan muayyan, maxsus tayyorlangan va izchil amalga oshiriladigan faoliyat;

– ijtimoiy texnologiya- ijtimoiy muammolarni o'rganish uchun maxsus mo'ljallangan dastur

Ijtimoiy-pedagogik texnologiya ijtimoiy va pedagogik texnologiyalarning integrativ birligi hisoblanadi. Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish imkoniyati, ijtimoiy-pedagogik faoliyat vaboshqa har qanday ijtimoiy faoliyat kabi, o'z tarkibiga ega bo'lib, uning yordamida bosqichma-bosqich ajratilishi va izchil amalga oshirilishi mumkin. Faoliyatning asosiy tarkibiy qismlari maqsadlarni belgilash, harakat usullarini va uning vositalarini tanlash, faoliyat natijalarini baholashdir.

Ijtimoiy-pedagogik faoliyat ijtimoiy pedagog tomonidan hal qilinishi kerak bo'lgan maqsad va vazifalarni belgilash bilan boshlanadi – mijozga biron-bir sababga ko'ra etishmayotgan muloqot qobiliyatlarini shakllantirish , o'smirga yangi muhitga moslashishga yordam berish va boshqalar.maqsad, o'z navbatida, faoliyatning mazmunini, uni amalga oshirish usullarini va bir-biri bilan bog'liq bo'lgan tashkilot shakllarini aniqlaydi.

Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning maqsadi va uning yakuniy natijalari kontentning qanchalik to'g'ri belgilanishi, unga erishish usullari va ushbu faoliyatni tashkil etish shakliga bog'liq. Tarkib, usullar va shakllar bir-biridan mustaqil ravishda mavjud bo'lmasligi aniq, ularning o'zaro bog'liqligi tarkibning shakllari va usullariga ta'sir etishi bilan belgilanadi, ular o'z navbatida tarkib va shakllarni o'zgartirishi mumkin; bundan tashqari, shakllar va usullar ham bir-biriga bog'liqdir.

Shartli ravishda, maqsad, faoliyat mazmuni, uni amalga oshirish usullari va shakllari o'rtasidagi munosabatlar diagrammada ko'rsatilgan:

Ijtimoiy pedagog ishida texnologiyadan foydalanish uning faoliyatining ajratilgan tarkibiy qismlarini bosqichma-bosqich amalga oshirish imkonini beradi. Texnologik jihatdan tashkil etilgan ijtimoiy-pedagogik faoliyatning umumiy sxemasi:

Ijtimoiy pedagogning aralashuvini talab qiladigan mijozning har qanday muammosini hal qilish muammoni tashxislash bilan boshlanadi, bu axborotni yig'ish, tahlil qilish va tizimlashtirishning majburiy bosqichini o'z ichiga oladi, buning asosida bu yoki boshqa xulosa chiqarilishi mumkin. Ijtimoiy pedagogning faoliyatining o'ziga xos xususiyati shundaki, u ko'pincha bola bilan ishlaydi. Va bola har doim u paydo bo'lgan muammoni shakllantirish va nima sababdan tushuntira olmaydi (ota-onalar bilan ziddiyat, o'qituvchilar bilan ziddiyat, bir guruh bolalar bilan ziddiyat va h.k.), shuning uchun ijtimoiy pedagogning vazifasi, masalan, bolaning ahvolining barcha muhim sharoitlarini aniqlash va tashxis qo'yishdir.

Keyingi bosqich bu muammoni hal qilish yo'llarini topishdir. Buning uchun tashxis asosida maqsad qo'yiladi va unga muvofiq faoliyatning aniq vazifalari belgilanadi. Belgilangan vazifalarni bajarish ikki yo'l bilan amalga oshirilishi mumkin. Birinchisi-bu muammoni allaqachon ishlab chiqilgan texnologiyalardan foydalangan holda ma'lum tarzda hal qilish mumkin, shuning uchun ijtimoiy pedagogning vazifasi muammoni muvaffaqiyatli hal etishni ta'minlaydigan texnologiyani tanlashdir. Buning uchun ijtimoiy pedagog barcha mavjud ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar, shuningdek, ushbu holatda zarur bo'lgan narsani tanlash qobiliyatlari haqida bilimga ega bo'lishi kerak.

Agar u buni qila olmasa (favqulodda holat), unda ijtimoiy pedagog muammoni hal qilish uchun o'z dasturini tuzishi kerak, ya'ni. bu holda o'z faoliyatining texnologiyasini mustaqil ravishda ishlab chiqish. Buning uchun ijtimoiy pedagog shaxsiy dasturning nima ekanligini, qanday tuzilganligini, bolaning xususiyatlarini va uning muammolari xususiyatlarini va yana ko'p narsalarni hisobga olishni bilishi kerak.

Har holda, diagrammada ko'rsatilgan bu ikki filial muammoni hal qilishga olib keladi. Buning uchun ijtimoiy pedagog muayyan texnologiya va tegishli usullarni (pedagogik, psixologik, ijtimoiy yoki boshqalar) tanlaydi. Shuningdek, u ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish shakllarini (individual, guruh), ishda foydalanadigan muayyan vositalarni va mijozning muammolarini hal qilishga imkon beradi.

Ish oxirida ijtimoiy pedagog mijozning muammoni qanday hal qilishni baholashi kerak. Bunday holda, kamida ikkita variant mavjud:

– birinchisi-ijtimoiy pedagog mijozning muammosini ijobiy hal qiladi va bu bilan mijoz bilan ishlash tugaydi;

- ikkinchisi-ijtimoiy pedagog mijozning muammosini qisman hal qila olmadi yoki hal qila olmadi, keyin xatolar qaysi bosqichda amalga oshirilganligini aniqlash kerak: tashxis qo'yish bosqichi, echim tanlash yoki usul va vositalarni aniqlash. Bunday holda, har bir bosqichda o'z faoliyatini tartibga solish va muammoni hal qilishni takrorlash kerak.
N.Egamberdiyeva “Ijtimoiy pedagogika”: Ijtimoiy- pedagogik faoliyat metodlari va texnologiyalari haqida

O’z kаsbining хususiyatlаrini o’rgаnib chiqqаn ijtimоiy pеdаgоg оldidа kasbga oid bilimlаrni bоlаlаr ijtimоiylаshuvidа, ulаrni dеviаnt хulq-аtvоrini оldini оlishdа ulаrgа yordаm bеrish jаrаyonidа аmаliy tаdbiq etish muаmmоsi ko’rilаdi. Bu muаmmоni hаl qilish uchun ijtimоiy pеdаgоgik fаоliyat mеtоdlаri vа tехnоlоgiyalаrini bilish zаrur. Аvvаlаmbоr bu tushunchаlаrning ta’rifini аniqlаb оlish lоzim. Оlimlаrning fikrichа, ijtimоiy pеdаgоgik аmаliyotidаgi mеtоdlаr-bоlа ijtimоiylаshuvi yoki rеаbilitаtsiyasigа yordаm bеruvchi ijоbiy ijtimоiy tаjribа to’plаnishini ta’minlоvchi ijtimоiy pеdаgоgik vа bоlаning o’zаrо bоg’liq fаоliyati bo’lgаnligi uchun ijtimоiy pеdаgоgikа mеtоdlаri hааqidа gаpirish hаli ertа. Ulаr hоzir shаkllаnish bоsqichidаlаr. SHuning uchun ijtimоiy pеdаgоg o’z аmаliy fаоliyatidа pеdаgоgikа, psiхоlоgiya vа ijtimоiy ishdа qo’llаnаyotgаn mеtоdlаrdаn fоydаlаnаdi.

Mеtоddаn tаshqаri ijtimоiy pеdаgоgikаdа “usul” vа “vоsitаlаr” tushunchаlаri qo’llаnilаdi. Usul mеtоdning ifоdаsi sifаtidа tushunilib, mеtоdgа nisbаtаn хususiy, bo’ysunuvchаn хаrаktеrgа egа. Аslidа hаr bir mеtоd аmаliyot tоmоnidаn to’plаngаn, nаzаriya tоmоnidаn umumlаshtirilgаn usullаr mаjmuаsi оrqаli аmаlgа оshirilаdi.

Ijtimоiy pеdаgоgning u yoki bu usulni qo’llаshi аniq ijtimоiy pеdаgоgik vаziyatgа, bоlа хulq – аtvоrigа, zаhirаdаgi usullаrgа bоg’liq vоsitа usul vа mеtоddаn ko’rа kеngrоq tushunchа hisоblаnаdi. CHunki usul vа mеtоd fаqаtginа muаyyan hоlаtlаrdа vоsitа vаzifаsini bаjаrishlаri mumkin. Vоsitаlаr – ijtimоiy pеdаgоg tоmоnidаn оldigа qo’yilgаn mаqsаdgа erishishi uchun qo’llаnаdigаn mоddiy, emоtsiоnаl, аqliy vа bоshqа shаrtlаr mаjmuаsidir. Vоsitаlаr o’z mоhiyatigа ko’rа fаоliyat usullаri hisоblаnishmаydi, fаqаtginа birоr-bir pеdаgоgik mаqsаd (mаsаlаn, o’yin, suhbаt, disput, kоnfеrеntsiya, trеning vа bоshqаlаr)gа еtishishi uchun qo’llаnilgаnidа fаоliyat usuligа аylаnishаdi.

Ba’zi оlimlаr ijtimоiy pеdаgоgikа mеtоdlаrini umumiy pеdаgоgikа mеtоdlаrigа mоs qilib tаsniflаshаdi:

ishоntirish;

tаlаb qilish;

hikоya;

suhbаt vа bаhs;

jаzоlаsh vа mаqtаsh

Birоq ijtimоiy pеdаgоgikа хususiyatlаrini qаmrаb оluvchi mеtоdаlr tаsnifi quyidаgi ko’rinishgа egа: