Ma’ruza matnlari mavzu. Kirish. Qishloq xo‘jalik ekinlari yangi navlarini yaratishning axamiyati, xolati va istiqbollari. Reja

PirikulyariozkasalligigachidamlixususiyatliJanubiyOzarbayjanmahalliynavlari – Sadri, Mallay, Italiyanavlari – Tremizino, Sorrariavaboshqalar. Yaponiyanavlari – Soranku 25, Oyreyze, Amerikalik – Nova, ZenitvaDaunnavlari.
Yotibqolishgachidamlinavlaryaratishuchunboshlang’ichmaterialsifatidaAQSh, Italiya, Yaponiyanamunalaridanfoydalanishmumkin. BumamlakatlardayotibqolmaydiganvaayniqsaXitoydaDi – djouvy genkaltapoyalinavivauningishtirokidaTayvanda, FilippindayaratilganTaychungNeytiv–1, IR–8, IR–5, IR–22 vaboshqanavlariqimmatlimaterialbo’libhisoblanadi. Janubiy – SharqiyOsiyomamlakatlaridaekiladigansholiningaksariatpakanabo’ylishakldagiyuqorimahsulotlinavlariturlikasallikvazararkunandalargagenetikchidamlilikxususiyatiga ega. Xitoy – Yaponkenjaturnavlariazotlio’g’itlarningyuqorimeyorlarigatalabchanbo’lsa, uzundonchalinavlaryaratishdaXindistonkenjaturixizmatqiladi. Yaponkenjaturnavlarisovuqqachidamlilikseleksiyasidafoydalaniladi. AyniqsabuninguchunYaponiya, ShimoliyXitoy, KoreyaXalqDemokratikrespublikasinavlariyaxshinatijako’rsatadi.
YirikdonlilikG’arbiyYevropanavlarigaxosbo’lib, Xitoy, KXDR, Yaponiyalinavlarimaydashakllidir (1000 donchaningvazni 26–28 g), ammobunavlaryuqorishishasimonligibilanajralibturadi.
Oxirgiyillardaseleksiyaishigakengmiqyosdasholiningyovvoyishakllarijalbetilmoqda, chunkiularningaksariatida O. sativa va O. glaberrima turlaridabo’lmaganyokikamrivojlanganbelgivaxususiyatlarimavjud. Masalan. O. nivarra turio’simliknio’sishigato’sqinlikqiladiganvirusgagenetikchidamlilikxususiyatigaega, damlibo’lib, 3 % sho’rlanishdanormalrivojlanadi. Odatdagi O. coarctata turiningo’simliklarituproqning 4–5 % sho’rlanishigachidamlibo’lib 3 % sho’rlanishdanormalrivojlanadi. Odatdaginavlaresakonsentrasiyasi 0,75 % bo’lgansho’rlanishdao’smayqoladi.
Seleksiyausullari-Sholiseleksiyasininghamdastlabkibosqichidaboshqaekinlarseleksiyasitufayliommaviyvayakkatanlash, ya’nianalitikseleksiyaqo’llanilgan. OmmaviytanlashnatijasidaqisqamuddatdaO’rtaOsiyovaUzoqSharqningmahalliynavpopulyasiyalaridanmorfologikbelgilar, vegetasiyadavriningdavomiyligibo’yichabirtekis (birxil), qimmatlixo’jalikbelgilariyaxshilangan (to’kilmaslik, yotibqolmaslik) birqanchanavlariyaratilgan. Ommaviytanlasho’tkazishusuliyordamidako’ptarqalganKendzonaviyaratilgan. MahalliynavpopulyasiyalarivaVIRkolleksiyasiningnamunalaridayakkatanlasho’tkazishnatijasidaSantaxezskiy – 52, VROS – 3716, Kuban – 3, UzROS – 269, UzROS – 7, Navoselskiynavlariyaratilgan.
Mahsulotnisifatigatalablaroshishivadehqonchilikniintensivlashtirishsholinavlarioldidayangikattavazifalarqo’yganligiuchunseleksiyaishininguslublaridakeskino’zgarishlarro’yberib, analitikseleksiyao’rninisintetikseleksiyaegallaydi. Sintetikseleksiyasidaboshlang’ichmaterialtayyorlashningasosiyusulibo’lib – duragaylashhisoblanadi.
Sholiseleksiyasidaasosanmahalliyyokiseleksionnavlar, VIRkolleksiyasinamunalaribilanturichidaduragaylasho’tkaziladi. Buusulqo’llanilibDubovskiy 129, Uzbekskiy – 2, Krasnodarskiy 424, Primorskiy 6 navlariyaratilgan. Duragaylasho’tkazishdachatishtirishuchunjufttanlashningekologik – geografikprinsipiqo’llaniladi. Kuttak (Xindiston)dagiduragaylashxalqaromarkazidaXindistonbilanXitoy – Yaponkenjaturlarinavlariniduragaylashishlario’tkazilibduragaylarniseleksiyajarayonidaqo’llashuchunturlimamlakatlargayuboriladi. Duvobskiy – 129 naviniyaratishdahamshuusulqo’llanilgan. Ota – onashakllarisifatidaKrasnodarskiy 3352 (Xitoy – Yaponkenjatur) vaVIRningjahonkolleksiyasidan komocki turxilining Oobe namunasi (Xindistonkenjatur) foydalanilgan. Dubovskiy 129 navibirqancharayonlashtirilgannavlarning (Gorizont, Altair, Donskoy 63, Primanыchskiy) hosilqilinishidaqatnashgan.
SholiseleksiyasidauzoqshakllarniduragaylashXindiston, Yaponiya, Vyetnam, AQShvaFilipindatarkibidako’pmiqdordaoqsilsaqlaydigan, pastharoratga, sho’rlanishga, kasalliklargachidamli, sitoplazmatikerkakpushtsizlishakllarniyaratishmaqsadidaqo’llaniladi.