Ma’ruza. Mavzu: yarim o‘tkazgichli qurilmalar reja yarim o‘tkazgichli diodlar va tranzistorlar

Akseptor aralashmalar. Akseptor so‘zi lotincha ―acceptor‖ so‘zidan olingan bo‘lib, qabul qiluvchi ma’nosini beradi. Donor aralashmaga teskari o‘laroq, bu yerda aralashma sifatida ishlatilgan modda, asosiy moddadan elektron qabul qilib oladi.

Agar, yarim o‘tkazgichlarga davriy sistemaning III gurux elementlaridan aralashma sifatida kiritilsa, donorli aralashmada bo‘lgan jarayonga teskari jarayon sodir bo‘ladi. Masalan, Si kremniyga III guruxdan alyumin Al elementini aralashma sifatida kiritamiz. Bunda ham, aralashmaning miqdori aosiy elementga nisbatan juda kam miqdorda bo‘ladi. Alyuminning tashqi qobig‘ida 3 ta elektroni bor, bu elektronlar atrofdagi uchta kremniy atomi elektronlari bilan kovalent bog‘lanishlar hosil qiladi. Shunda kremniyning bitta elektroni kovalent bog‘lanishda qatnashmay qoladi 8-a rasm. Ya’ni alyumin atomi kovalent bog‘lanishlari to‘lmay qoladi Kovalent bog‘lanish hosil qilish uchun alyumin atomi qo‘shni kremniy atomidan bitta elektronni tortib oladi. Natijada o‘zi manfiy zaryadlangan ionga aylanib qoladi. O‘z elektronini aralashma atomiga boy berib qo‘ygan qo‘shni kremniy atomi esa, musbat zaryadlanib qoladi. Chunki bu kremniy atomida bitta elektronning joyi bo‘sh qoladi. Shu bo‘sh qolgan joy “kovak” deb ataladi (ayrim adabiyotlarda kovak o‘tkazuvchanlik teshik o‘tkazuvchanlik deb ham yuritiladi). Endi bu kovak butun kristall bo‘ylab ko‘chib yurishi mumkin. Shuning uchun ham akseptor aralashmalar musbat, ya’ni kovak o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Kovak o‘tkazuvchanlikni r tip (protonga ishora) o‘tkazuvchanlik deyiladi.

Ftkazuvchanlik

zonasi akseptorlar

sathi
Valentli zona

8-rasm. Akseptor aralashma hosil qilish (a) va r-tip o‘tkazuvchanlikning

energetik diagrammasi (b).

R-tipdagi o‘tkazuvchanlikning energetik diagrammasi 8 -b rasmda keltirilgan. Bu yerda ham W_A = 0,01-0,07 eV oralig‘ida bo‘lib, bu energiya taqiqlangan zona kengligidan ancha kichik. Elektron valentli zonadan akseptorlar sathiga osongina o‘ta oladi. Akseptorli aralashamalarda akseptorlar sathi valentli zonadan kelgan elektronlar bilan to‘ldirilgan bo‘ladi, shuning uchun valentli zonada elektronlar uchun bo‘sh joylar ―kovaklar‖ mavjud.