Ma`ruza. Nitrifikasiya jarayoni reja : Nitrifikatsiya jarayoninig paydo bo`lishi va uni amalga oshiruvchi bakteriyalar

MA`RUZA. NITRIFIKASIYA JARAYONI
Reja :
1. Nitrifikatsiya jarayoninig paydo bo`lishi va uni amalga oshiruvchi bakteriyalar.
2. Nitrifikatsiya jarayoni.
3. Nitrifikatsiya jarayonida ishtirok etuvchi bakteriyalarning tuproqqa ta`siri.

1. Nitrifikatsiya jarayoninig paydo bo`lishi va uni amalga oshiruvchi bakteriyalar.
Tuproqda amonifikatsiya jarayoni natijasida hosil bo`ladigan amikali tuzlar unda keyin yana oksidlanib nitrat kislota tuzlariga aylanadi. Amiak oksidlanib oraliq bosqich – nitrat kilota stadiyasi orqali nitrat kislotaga aylanadigan bu jarayon nitrifikatsiya deb ataladi.
Bu jarayon o`tgan asrning 70-yillarida kashf etildi va qishloq xo`jaligida juda muhim ahamiyatga ega bo`lgan va juda keng tarqalgan tuproq protseslaridan biri bo`lib chiqdi. Amiak oksidlanishining biokimyoviy tabiati 1877-yildayoq isbot etilgan bo`lsada, bu jarayonga sabab bo`ladigan bakteriyalarni sof kulturasini uzoqt vaqtgacha olib bo`lmadi.
Mashhur rus mikrobiologi S.N.Vinogradiskiy bu vazifani hal qildi. U o`zining klassik tekshirishlari bilan faqat nitrifikatsiyani mohiyatini aniqlashdan tashqari o`zidan oldingi tatqiqotchilarning shu jarayonni amalga oshiruvchi mikroorganizmlarning sof kulturasini ajratib olish yo`lida nima sababdan ishi yurushmaganligini ko`rsatib berdi. Oltingugurt bakteriyalarining organik moddalarga salbiy munosabtta bo`lshi Vinogradiskiga oldindan ma`lum edi. U shunga asoslanib, balki muhitdagi ortiqcha organik modda nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning rivijlanishiga to`sqinlik qilar deb tahmin qildi. U manshu tahminga asoslanib amiakning sof mineral oziq eritmalarida oksidlanishini tekshira boshladi va bunday sharoitda nitriikatsiyalovchi bakteriyalar yaxshi rivijlanishini aniqladi. Muhit juda ham elektiv bo`lganligi tufayli avval o`sha mikroorganizmlarning aralash kulturasini olish keyin esa ularni sof kultura holida ajratish mumkin bo`ldi.
Vinogradiskiy tekshirishdan oldin nitrifikatsiya jarayoniga amiakli tuzlarni nitrat kislotagacha oksidlovchi mikroorganizmlarning bir turi sabab bo`ladi deb taxmin qilinar edi. Biroq Vinogradiskiy bu jarayon ikki gruppa mikroorganizmlarining ketma-ket ta`siri natijasida sodir bo`lib ikki fazada aniq o`tishini belgilab berdi: oldin amiakli tuzlar nitrat kislotagacha oksidlanadi, nitrat kislota esa keyin oksidlanib nitrat kislotaga aylanadi.
S.N.Vinogradiskiy amiakning oksidlanib, nitrat kislotaga aylanishiga bir necha tur bakteriyalar sabab bo`ladi deb o`yladi. U o`sha bakteriyalarni uchta avlodga: Nitrosomonas, Nitrosocystis va Nitrosospira avlodlariga kiritdi.
Nitrosomonas avlodining vakillari oval shakilda bo`lib, ayrim hollarda sharchaga o`xshab qoladi va harakatchan bo`ladi, ularning bitta uzun xivchini bor. Nitrosomonas ning har xil turlari tuproqda juda keng tarqalgan bo`lib, hujayralarining katta-kichikligi yoki shakli shuningdek muhitning aktiv reaksiyasiga munosabati bilan bir biridan farq qiladi.
Nitrosocystis avlodiga zoogleya hosil qila oladigan mikroorganizmlarni kiritdi. Zoogleya umumiy kapsula bilan o`ralgan bo`lib kspsulaning ichida diametri 1,5 μ ga yaqin bo`ladigan kokklar turadi.
Nitrosospira avlodi Vinogradiskiy tomonidan Paster instituti parkining ishlamagan yeri tuprog`idan ( Nitrososp. Beri) va yangi yer oroli tuprog`idan (Nitrososp. artica) ajratib olingan ikki turni o`z ichiga oladi. Bu turlarning ikkalsi ham to`g`ri spiral shakilda. Nitrosospira asosan ishlanmagan yerlarda rivojlanadi va u yerda nitrifikatsiya prossini amalga oshiradi.


2. Nitrifikatsiya jarayoni.
Ammonifikatsiya jarayonida hosil bo`lgan ammiakning bir qismi o`simliklar tomonidan o`zlashtirilsa, qolgan qismi nitrifikatsiya jarayonida, azot kislotagacha oksidlanadi. Tuproqda nitratlarning hosil bo`lishi, Shlezing va Myuntslar tomonidan 1879 yilda aniqlashgan. Nitrifikatsiya jarayonida ishtirok etadigan bakteriyalarni esa 1889 yilda Vinogradskiy kashf etgan. Bu jarayon ikki fazada boradi;
Birinchi fazada Nitrosamonas ishtirok etadi va u NH₃ ni NNO₂ gacha oksidlaydi:
NH₃ + 3O₂ → 2HNO₂ + H₂O + 658 kJ
Ikkinchi fazada Nitrobacter ishtirok etadi. U NNO₂ ni HNO₃ gacha oksidlaydi: