Маъруза тоғ босимининг миқдори ҳАҚидаги гипотезалар

МАЪРУЗА 4 . ТОҒ БОСИМИНИНГ МИҚДОРИ
ҲАҚИДАГИ ГИПОТЕЗАЛАР
РЕЖА:

• Тоғ босими хақида тушунча.
• Тоғ жинсларининг кучланганлик ҳолатини тадқиқ қилиш.
• Бирламчи ва иккиламчи тоғ босими.
• Тоғ босими миқдорини аниқлаш бўйича гипотезалар.

ТАЯНЧ СЎЗЛАР ВА ИБОРАЛАР:
тоғ босими; тоғ жинсларининг кучланганлик ҳолати; тоғ жинслари қатламлари; тоғ жинсларининг зичлиги; деформация.
Тоғ босими - қопламани ўраб турган тоғ жинслари (грунтнинг) ўнга фаол таъсиридир.
Тоғ босимини ўрганиш ва аниқлашда тоннелни ўраб турган тоғ жинсларининг кучланганлик ҳолатини тадқиқ қилиш катта аҳамиятга эга.
Тоғ жинсини мутлақо эластиқ ётиқ юзали қатламларга эга ва тектоник кучланишлардан ҳоли деб фараз қилган ҳолда, унинг кучланганлик ҳолатини караймиз.
Тоғ жинсларининг кучланганлик ҳолатини тадқиқ қилиш схемаси
Кубикнинг юқори ва пастки қирраларига қўйилган тик нормал кучланиш қуйидагича аниқланади:
Тоғ босимини бирламчи ва иккиламчи турларга ажратилади.
Бирламчи тоғ босими – бу тоғ жинсларининг қопламага эластик ҳолатдаги таъсиридир. Бу ҳолат эластиклик назарияси усуллари ёрдамида ўрганилиши мумкин.
Иккиламчи тоғ босими - бу тоғ жинсларининг улардаги кучланишлар эластиклик ҳолати чегарасидан ташқарига чиқган ҳолатда қопламага кўрсатадиган таъсиридир. Бу ҳолда тоғ жинсларининг қисман бузилиши ёки энг кучланган жойларда пластик деформация ҳосил бўлиши мумкин. Бу ҳолат эластиклик назарияси қонунларига буйсунмайди. Қопламага таъсир қилувчи босим кўп ҳолларда шу ҳолат билан боғланиб, унинг миқдори қабул қилинган гипотеза асосида аниқланади.
Мавжуд гипотезаларни қуйидаги ўзига ҳос ҳусусиятлари бўйича гуруҳлаш мумкин:

• босимни тоннел жойлашиш чуқурлигига пропорционал деб қабул қилувчи гипотезалар;
• тўқилувчи жисмлар мувозанати қонунларига асосланган гипотезалар;
• тоғ жинслари ҳолатини кузатишларга асосланган ва гумбаз ҳосил бўлишини фараз қилиб чикарилган гипотезалар;
• туташ муҳит механикаси қонунларига асосланган гипотезалар.

Биринчи ва иккинчи гуруҳ гипотезаларини тоннеллар саёз жойлашган ҳолларда, мустаҳкам бўлмаган, серсув тоғ жинслари, юмшоқ қум массаларида қўллаш мумкин. Ҳақиқатга энг яқин натижаларни эса табиий гумбаз ҳосил бўлишини фараз қилишга асосланган гипотезалар беради.

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ:

• Тоғ босими нима?
• Тоғ жинсларининг кучланганлик полати қандай усулда татбик этилади?
• Бирламчи тоғ босими нима?
• Иккиламчи тоғ босими нима?
• Тоғ босими миқдорини аниқлаш бўйича гипотезаларнинг қандай турлари мавжуд?

Асосий адабиётлар
1. Салиханов С.С. “Транспорт иншоатларини лойиҳалаш ва қуриш” Тошкент, 2018 й.Дарслик. “Комплех Принт”нашриёти.
2. Рг. Ulrich M, Pr Markus T., Hand book of tunnel engineering. Ernst&Sohn. UK 2014.
3.А.Д.Хоружий,Л.Н.Руденкова«Строительсто тоннелей и метрополитенов» Минск 2012 г.
4.МаковискогоЛ.В.“Строительство автодарожных и городиских тоннелей” Масква 2017 г.
5.Саламахин П.М. и др. ”Инженерные сооружения в транспортном строительстве”. Учебник в двух книгах. Книга-2. М., Издательский центр “Академия”, 2007-272с.
6.Ишанходжев А.А.,Усмонов Д.Т “Кўприклар,тоннеллар ва йўлўтказгичларни лойиҳалаш,қуриш ва эксплуатация қилиш (транспорт тоннеллари бўйича)” фанидан маърузалар матни. Тошкент, ТАЙЛҚЭИ, 2019 йил, 51 бет.

Интернет сайтлари

www.Xilinxplanahe
www.Construct.org
www.MADI.ru
www.ziyonet.uz;
http://most-spb.ru.
http://most-irk.ru
ЭЪТИБОРИЛАР УЧУН РАХМАТ !