Ma’ruza№8. Аsinхrоn mаshinаlаrning tuzilishi vа ishlаsh tаrzi. Qisqа tutаsh vа fаzа rоtоrli аsinхrоn mаshinаlаr. R e j a

Ish rejimlari. Stator magnit maydonining aylanish chastotasi n1 va rotorining aylanish chastotasi n larning qiymatlariga bog‘liq holda asinxron mashina motor, generator va elektromagnit tormoz rejimlarida ishlashi mumkin. Bulardan tashqari qisqa tutashuv va salt ishlash rejimlari ham mavjuddir.

3 - rasm. Asinxronmashinaning motor (a), generator (b) vaelektromagnittormoz (s) ishrejimlaridaelektromagnitkuchvamomentiningrejimlaridaelektromagnitkuchvamomentiningyo‘nalishivaelektromagnitsxemasi

Asinxron mashina motor rejimida (3,a-rasm) ishlaganida rotor­ning aylanish chastotasi stator aylanma magnit maydoni chastotasidan kichik (n₁>n) bo‘lib, sirpanish esa 0 < s < 1 oraliqda bo‘ladi. Bu holda stator chulg‘ami tarmoqdan elektr energiya bilan ta’minlanadi va rotorning o‘qi qandaydir mexanizmga mexanik momentni beradi. Mashinada elektr energiya mexanik energiyaga aylantiriladi.

Asinxron mashinaning rotori tormozlanib (n = 0), stator chulg‘ami tarmoqqa ulangan holatni qisqa tutashuv rejimi deyiladi (bundasirpa-nish s = 1 bo‘ladi). Agar rotorningaylanishchastotasini stator chul­g‘amiaylanmamagnitmaydonichastotasi (sinxronchastotasi) bilanteng (n = n₁) qilinsa (buninguchunbirlamchi motor yordamidarotor­ningaylanishchastotasinibirozoshirishzarur), sirpanish s = 0 bo‘ladi. Bundaaylantiruvchi moment hosilbo‘lmaydi, chunkiaylanmamaydon rotor chulg‘aminikesibo‘tmaydi. Bundayrejimniasinxronmashinaning ideal salt ishlashrejimideyiladi.
Agar asinxronmashinaningrotorinibirortamexanizmyordamida stator magnitmaydoniaylanishchastotasidankatta (n > n₁) bo‘lganchastotadaaylantirilsa rotor chulg‘amio‘tkazgichlaridagi EYK, tokningaktivtashkiletuvchisivasirpanishlaro‘zyo‘nalishinio‘zgartiradilar. Bundaelektromagnit moment M ham o‘zyo‘nalishinio‘zgartiribtormozlovchibo‘ladi (3, b-rasm), ya’niasinxronmashina generator rejimigao‘tadi. Asinxronmashina generator rejimdabirlamchimotor­danmexanikenergiyaolib, unielektrenergiyagaaylantiribtarmoqqaberadi.Bundasirpanish 0>s> –oraliqdao‘zgaradi («–» – nazariynuqtainazardan; amaldaesaolibbo‘lmaydi).
Agar asinxronmashinaningrotoriniboshqa motor bilan stator magnitmaydoniaylanishigateskariyo‘nalishdaaylantirilsa, rotor chulg‘amio‘tkazgichlaridagi EYK vatokningaktivtashkiletuvchisi motor rejimidagisingariyo‘nalganbo‘ladi, ya’nimashinatarmoqdanenergiyaoladi. Lekinburejimdaelektromagnit moment rotor ayla­nishi­gateskariyo‘nalib, tormozlovchibo‘ladi (3,c-rasm). Bu rejim – asinxronmashinaningelektromagnittormozrejimideyiladi. Bu rejimdarotorningaylanishyo‘nalishiaylanmamaydonnikiganisbatanteskaribo‘lganiuchun rotor aylanishchastotasi n<0, sirpanishiesa 1< s <oraliqdao‘zgaradi. Bu rejimdaasinxronmashina rotor tomonidanmexanikenergiya, stator tomonidanesaelektrenergiyaoladi.
Asinxronmashinaningelektromagnittormozrejimiamaliyotdakranlardavako‘targichmexanizmlardayuknitushirishjarayonidauningtezliginikamaytirishyokizarurbo‘lgandaularnitezdato‘xtatishuchunqo‘llaniladi. Bu maqsadda stator chulg‘amigatarmoqdanulanganxohla­ganikkitasimningo‘rninialmashtiribulashkerakbo‘ladi. Bu holdastatorningaylanmamagnitmaydonio‘zyo‘nalishinio‘zgartiradivatormozmomentinihosilqiladi. Bu rejimdasirpanishkatta (s =1) bo‘lgan­ligidan, rotor chulg‘amidagi EYK, demak, tok ham kattabo‘ladi. Bu toknikamaytirishuchunfazarotorlimotorda rotor chulg‘aminiaktivqarshilikka – tormozlovchireostatgaulanadi.
Umumiymaqsadliasinxronmotorlar nominal yuklamabilanishla­yot­gandagisirpanishs_N35%ni, maxsusasinxronmotorlarningayrim­laridaesas_N 1215% nitashkilqiladi.