Ma'ruzalar matni Namangan – 2004 yil Ushbu «Biologiya o`qitish metodikasi»

Tabiata ekskursiya utkazish.

Tabiatta ekskursiya umumiy metodik nieomga amal kilgan xolda utkaeiladi. Tabiatga ekskursiyalar tashkil kilish avval ekskursiya utkaeish joyini aniklashdan boshlanadi. Bunday joylar urmon, botkoklik, dala, chul, utlok, suv xaveasi kabilar bulishi mumkin.

Tabiatga ekskursiyalar vaktida ulug yoeuvchilarni tabiat guealliklari xakidagi fikrlari xakida kiskacha suxbat utkaeish xam mumkin.
Tabiatta ekskursiyalar vaktida boriladigan joydagi barcha obektlarni ukuvchilarga doimo karakatda uegarishda ekanligini uxtirish kerak.
Ekskursiyani odatda ukituvchi atrof lapshafiydan kurgazma kurol sifatida foydalangan kolda temaga oid xikoya yoki suxbat kilish bilan boshlaydi. Eksursiyaning eng asosiy momenti ukuvchilarni mustakil kuzatishlarini boshlab utkazayottan vaktiga tugri keladi. Ukituvchi xar bir ukuvchilar grupnasini bakarish uchun tonshirishlar boradi. Topshiriklar barcha gruppalar uchun umumiy bulishi yoki aloxida berilishi mumkin.
Botanika fanidan VI sinflardan dastlabki utkaziladigan ekskursiyalar vaktida ukuvchilar ancha sodda va umumiy ishlarni bajaradilar.
Chunonchi ular turli joylarda usayottan usimliklardan namunalar tuplaydilar yoki bir kil usimliklardan namunalar yigadilar, turli xidga ega bulgan usimliklar tuplaydilar va xokozolar.
Ekskursiyalar mobaynida ukituvchi uchra yottan barcha usimliklar xakida ukuvchilarga gapirib beravermasligi kerak. Shu joyga xarakterli bulgan usimlik xakida ma'lumot berish kerakki toki ukuvchilar bu usimliklarni esidan uzok vaktlar chikarmasinlar.
Usimliklar bilan tanishish vaktida uni yashash muxiti bilan kushib urganish eng muxim vazifalardan biridir. Shuning uchun biror usimlik urganilar ekan uni boshka organlari bilan urganilishi, usimlikni tuprok bilan alokasi kushib olib borilishi kerak. Ayniksa ayni usimlikni urab turgan muxitni kursatish, shu usimlikii tarkaliina moslanganlik belgilarini kursatish ukuvchilarda katga kizikish tugdiradi
Zoologiyaga oid ekskursiyalarda xam kayvon uni urab turgan sharoit va shu yashash muxitiga xayvonni moslanish belgilarini ukuvchilarga kursatib berish ayniksa muximdir. Eskursiyalar vaxida ukuvchilarni bajaradigan amaliy ishlarida ularni kuprok ulchash, aniklash, rasmini chizish va namunalar yigishga kuprok, urgatib borish kerak.
Ekskursiyalar vaxtida beriladigan topshiriklar xam ukuvchilarni sinchiklab kuzatiina, berilgan tonshirisha kiska konkret misollar topiina urgatishi kerak. kuyida shunday topshiri klardan namuna keltiramiz. Turli muxit sharoitlarini usimlik (ning) ni usishiga ta'siri.

Usimlik razmeri	Soyadagi	Yorug joydagi	Kuruk joydagi	Xul joydagi
Poya balandligi (sm)
Barg uzunligi (sm)

Eskursiyalar vaktida gurli gruppadagi ukuvchilar xar xil ish bajarishlari mumkii. Masalan bir gruppa tuprok tuzilishi ikkiichi gruppa shu joy xarakterli bulgan usimliklarni uchi kup usimliklarii xillariii kurishlarini. Turgiichi gruppa muxit sharoitida usimliklarni moslanuvchanligini urganish mumkii. Zoologiya ekskursiyalarda xam bir gruppa suv usgida xayvonlarni tersa ikkiichi gruppa suv usimliklaridagi xayvonlarni uchinchi gruppa suv ostidagi xayvonlarni yigadi.

Mustakil ishlar bajarilayotgan vaktida ukituvchi ukuvchilani gruppalarga ishlayotgan joylarni aylanadi. Ishii xanday ketayotganligi bilan ganishadi gruppa boshliklarini ish yuzasidan xisobotlarini
tinglaydi va kerakli kurgaemalar beradi. Ekskursiya rejasidagi ishlar bajarilgach ukuvchilar sinfi xonasida ekskursiya materiallarini gerbariy kollektsiyalarni targibga kelgirish, jixozlarni ukituvchiga topshirishlari kerak. Shundan sung ekskursiya yakunlari kakida suzxbat ugkazilib, ukuvchilarning ekskursiyadagi faoliyatlari baxolanadi.