Mashinasozlik chizmachiligi

Konus vint chizig‘ ining gorizontal proeksiyasi Arximed spirali, frontal

proeksiyasi amplitudasi kichrayib boradigan sinusoida chizig‘i bo‘ladi

(3.2-shakl,a).

3.2- Vint sirtlar

Vint sirtlar texnikada ko‘p ishlatiladi. Masalan, rezba, chervyak, parma, prujina va shunga o‘xshashlaming sirt-lari vint sirtlari bilan chegaralangan. Vint sirtlar, to‘g‘ri chiziq yoki uning kesmasi,

aylana yoki uning yoyi, biror egri chiziq va shunga o‘xshashlar bilan hosil qilinishi mumki

Vint sirtlami hosil qilishda vint chiziqlar

yo‘naltiruvchi chiziq hisoblanadi. Tog‘richiziqning vint chiziq boylab harakati bilan hosil qilgan vint sirti chiziqli gelikoid sirtlari turiga kiradi. Yasovchi to‘g‘ri chiziq harakati davomida o‘qqa perpendikular bo‘lib uni kesib o‘tsa hosil bo lgan vint sirti to‘g‘ri gelikoid deb (3.3-shakl, a), o‘q bilan ma’lum o'tkir yoki o‘tmas burchak ostida bo‘ lib uni kesib o‘tsa, hosil bo‘ lgan vint sirti og‘ma gelikoid deb aytiladi (3.3-shakl, b). n.

To‘g‘ri gelikoid.

0 ‘q deb qabul qilingan I chiziqni to‘g‘ri burchak ostida kesadigan L to‘g‘ri chiziq shu o‘qatrofida bir xil tezlikda aylanma va ilgarilanmaharakatlanishdan hosil bo'Igan

sirtga to‘g‘ri gelikoid deb ataladi. 3.3-shakl,a da I (i,i’) o‘qqa perpendikular

bo'Igan L to‘g‘richiziqkesmasiniIo‘qiatrofidad diametrlidoiraviysilindr

sirtida qadami h ga teng vint chiziq bo‘ylab harakati natijasida hosil bo'Igan

gelikoidning chizmasi tasvirlangan. Bu to‘g‘ri gelikoidning chizmasini ba­

jarish uchun silindr diametri d vint chiziq qadami h va I o‘qqa perpendikular

bo‘lganyasovchito‘g‘ri chiziq kesmasi L beriladi.

d diametrli silindming proeksiyalarini chizib uning frontal proeksiyasining
simmetriya o‘qi (i1) ustiga h qadam o‘ lchab qo‘yilgandan so‘ng, gorizontal
proeksiyada silindming gorizontal proeksiyasi bo‘lgan d diametrli aylana va
frontal proeksiyada simmetriya o‘qdagi h qadam o‘n ikkita teng bo‘ laklarga
bo‘linadi. Yasovchi kesma(L) ning vint chiziq bo‘ylab harakati davomida
shu o‘n ikki bo‘lakka to‘g‘ri kelgan vaziyatlari
L3(l3,l13),...L n(l12,l1n) topilgan. Bu bo‘laklaming uchlarini proeksiyalari
tutashtirib chiqilgan va natijada ikkita vint chizig‘i hosil bo‘ lgan. Vint chiziqlar
bilan chegaralangan bu vint sirti to‘g‘ri gelikoid deyiladi. Uning gorizontal
proeksiyasi halqa ko‘rinishida bo‘ladi.
Og‘ma gelikoid. 0 ‘q deb qabul qilingan I chiziqni o‘tkir yoki o‘tmas
burchak ostida kesadigan L to‘g‘ri chiziqning shu o‘q atrofida bir xil tez­
likda aylanma va ilgarilanma harakatlanishidan hosil bo‘lgan sirtga og‘ma
gelikoid deb ataladi. 3.3-shakl,b da I (i,i‘) o‘q bilan kesishgan va u bilan
o‘tkir burchak hosil qilingan L yasovchi to‘g‘ri chiziq kesmasini I o‘q
atrofida d diametrli doiraviy silindr ichki sirtida qadami (h)ga teng vint
chiziq bo‘ylab va u bilan o‘qdosh bo‘lgan to‘g‘ri doiraviy konus yas-
ovchilariga parallel vaziyatda harakatlanishi natijasida hosil bo‘lgan og‘ma
gelikoidning chizmasi tasvirlangan.