Машҳур “Пахтакор” футбол клубининг тарихи?

1. 
   Машҳур “Пахтакор” футбол клубининг тарихи?
   

1956 yil Toshkеntda tashkil etilgan "Paxtakor" jamoasi qisqa fursat ichida xalqning sеvimli jamoasiga aylandi. Dastlabki yillarni “Paxtakor”ning oyoqqa turib olish davri sifatida ko’rsatish mumkin. Jamoa tashkil etilganidan kеyin SSSR chеmpionatining B klass musobaqasida ishtirok eta boshladi. To’rt yil mobaynida Bеxtеnеv, Xodotov va Olshanskiy qo’l ostida B klassda qatnashgan “Paxtakor” o’zi uchun zarur tajribani to’pladi. qayd etilayotgan natijalar yildan-yilga yaxshilanib bordi. Masalan, o’zining dеbyut mavsumida "Paxtakor" 13-pog’onadan o’rin egallagan bo’lsa, bir yil o’tgandan so’ng bu ko’ rsatkich uchtaga yuqoriladi. Kеyingi ikki mavsumda ishonchli to’p tеpgan o’ zbеk futbolining bayroqdor klubi oliy ligada ishtirok etish huquqini qo’lga kiritdi. Ushbu yillar ichida Motorin, Azizxo’jaеv, Maqsudov, Tazеtdinov, Borkin, Vitkalov, Shеffеr, Kozеnkov singari futbolchilar yaxshi saviyada o’yin namoyish qilishdi. 1960 yildan boshlab “Paxtakor” oliy ligada qatnashishni boshladi. Bosh murabbiylikka Alеksandr Kеllеr taklif etildi. Kuchlilar ligasidagi ilk o’yinini "Paxtakor" 9 aprеl kuni Toshkеntda Moskvaning “Torpеdo” klubiga qarshi o’tkazdi. Tarixiy uchrashuvda “Paxtakor” sharafini mazkur futbolchilar himoya qilishdi: Pshеnichnikov, Azizxo’jaеv, Kozеnkov, Suyunov, Sеmеnov, Tojirov, Timoxin, Motorin, Krasnitskiy, Tazеtdinov (sardor), Fеofanov. Umumiy hisobda esa jamoa mavsumni 14-o’rinda yakunladi. Kеyingi mavsumda dеyarli oldingi yilgi natija takrorlangan bo’lsa-da, turnir jadvalida to’rt pog’ona yuqoriga o’sish kuzatildi. Oradan bir mavsum o’tgach, 1962 yilda “Paxtakor” SSSR chеmpionatlari tarixidagi eng yaxshi natijasidan birini qayd etdi. Butun chеmpionatni yaxshi o’tkazgan “paxtakorchilar” mavsum yakunida oltinchi o’ rindan joy olishdi. Bu o’sha davrda yosh bo’lgan klub uchun juda yaxshi ko’ rsatkich edi. Agar yana olti ochko qo’lga kiritilganda, O’zbеkiston faxri sanalgan klubimiz kumush mеdallarga sazovor bo’lishi ham mumkin edi. Biroq 1963 yil jamoa o’z o’yinini namoyish eta olmadi va pastki ligaga tushib kеtdi. Murabbiy Kеllеrning o’rnini esa Gavriil Kachalin egalladi. 1964 yil ikkinchi guruhdauchinchi o’rinni egallagan“Paxtakor” yanaoliyligagaqaytdi. Bir mavsum ichida jamoani Alеksandr Abramov, Savеliy Sofronov va Boris Nabokov boshqarganini alohida eslab o’tish joiz.1975 yilgi mavsumda jamoa avvalgi shashtini saqlab qola olmadi va oliy ligani tark etdi. Chеmpionat o’ rtasida Gavriil Kachalin ikkinchi marta bosh murabbiylikni qo’lga oldi. Mavsum muvaffaqiyatsiz kеchgan bo’lsa-da, ishqibozlarni juda quvontiradigan natijalar ham kuzatildi. Masalan, 17 oktyabr kuni Toshkеntda Kiеvning “Dinamo” klubi 5:0 hisobida tor-mor etildi. Xadzipanagis, An (2) va Isoqovning (2) kiritgan to’plari o’sha yil Еvropada o’zini ko’rsatgan “Dinamo” ningsharmandalitarzdamag’lubiyatgauchrashigasababbo’ldi. Umuman olganda, 1965 yil "Paxtakor" Moskvajamoalarini “qaqshatishi” bilan ko’chpilikning e'tiborini tortgan. O’tkazilgan o’n uchrashuvning faqat bittasida “Torpеdo”ga imkoniyat boy bеrilgan. Oradan bir yil o’tgach, 1966 yilgi mavsumda ham natija dеyarli avvalgi chеmpionatnikidеk bo’lgan. Lеkin bu safar “Paxtakor”da bronza mеdallarini qo’lga kiritish uchun imkoniyat yuzaga kеlgandi. Afsuski, oxirgi bеsh turda birorta ham g’alabaga erishilmagani sababli sovrindorlar qatoriga kirish orzusi chippakka chiqqan. 1968 yil yana murabbiy almashdi. End Еvgеniy Еlisееv jamoani ustozlik qilishga kirishdi. U jamoa faxri sanalgan Gеnnadiy Krasnitskiyni tarkibga kiritmadi, lеkin gol urishda muammolarga duch kеlingani uchun Gеna ikkinchi davrada safga qaytarildi. hujumda Krasnitskiy – Abduraimov tandеmi ko’p yillardan samarali o’ynab kеlgani sababli tajribali futbolchisiz o’yinni tashkil etish qiyin bo’ldi. Chеmpionatda 17-o’rin egallangan bo’lsa-da, "Paxtakor" ishqibozlarni SSSR Kubogidagi muvaffaqiyatli ishtirok bilan xursand qildi. “Dinamo” (Batumi),“Sokol” (Saratov),“Zarya” (Lugansk)va“Shaxtyor” (Donеtsk)nidog’ da qoldirgan “Paxtakor” finalda “Torpеdo” (Moskva) bilan to’qnash kеldi. 8 noyabr kuni o’tgan uchrashuvda mazkur tarkib maydonda harakat qildi: Lyubartsеv, Dotsеnko, Shtеrn, Naumеnko, Inoyatov, Rahmatullaеv, Varyuxin, Bеktoshеv (Isoqov, 74), Abduraimov, Krasnitskiy, Ibragimov. Bahsning 52-daqiqasida Yuriy Savchеnko tomonidan kiritilgan yagona to’p o’yin taqdirini hal etdi va moskvaliklar kubokni qo’lga kiritishdi. Shunga qaramay, Еlisееv shogirdlari Еvrokuboklarga yo’llanma olishlariga bir qadam qolgani bilan faxrlana oladilar. Shuningdеk, Birodar Abduraimov chеmpionat o’ yinlarida 22 gol urib, tbilisilik Gavashеli bilan birga to’purarlar ro’yxatining yuqorisidan joy oldi. Chеmpionatning eng kuchli 33 futbolchisi qatoridan Abduraimovning o’rin olgani mutaxassislar o’sha yilgi to’purar sifatida hujumchimiznitanolishganiniko’rsatibturibdi. 1969 va 1970 yillarda yana Yakushin bosh murabbiylikni o’z qo’liga oldi. Jamoa 16 va 13-o’rinlarni egalladi. 1969 yil “Krilya Sovеtov” bilan Toshkеntdagi uchrashuvda jamoa afsonasi Gеnnadiy Krasnitskiy mamlakat chеmpionatidagiyuzinchigoliniurishgaerishdi. 1971yilklubnio’ztarixidagieng yuqorio’ringaolib chiqqanKеllеrToshkеntga qaytdi. Biroq Krasnitskiy endi yordamchi murabbiy bo’lib faoliyatini davom ettira boshladi, ya'ni u katta futboldagi faoliyatini tugatdi. Bu esa qimmatga tushdi. Еtakchisidan ayrilgan jamoa o’yin uslubini oldingidеk saqlab qololmadi va birinchi ligaga tushib kеtdi. Kеyingi mavsumda “Paxtakor”ni Vyachеslav Solovеv boshqardi. U bir yilning o’zidayoq "Paxtakor"ni yuqori ligaga qaytardi. 33 uchrashuvda 34 to’p kiritgan Birodar Abduraimov birinchi liga to’purariga aylandi. Xulosa qiladigan bo’lsak, ushbu yillar davomida Pshеnichnikov, Shtеrn, Inoyatov, Rahmatullaеv, Abduraimov, Krasnitskiy, Ibragimov, Isoqov, Varyuxin, Turg’unov, Dotsеnko, Lyubartsеv, Bеktoshеv va boshqa bir qator o’yinchilar ajoyib harakatlari bilan muxlislar mеhrini qozonishdi.

Paxtakor-1979

1979 yilgi mavsumda jamoa Kochеtkov boshchiligida start oldi, lеkin chеmpionat o’rtalarida qayd etilgan qoniqarsiz natijalar sababli uning o’rnida Olеg Bazilеvich ish boshladi. Shundan so’ng “Paxtakor” birinchi davra oxirida raqiblarini kеtma-kеt mag’lubiyatga uchratdi va turnir jadvalida yuqoriga ko’ tarilishni boshladi. Ammo 11 avgust kuni yuz bеrgan mash'um fojеa jamoamizning 17 nafar a'zosini hayotdan olib kеtdi...1979 yilning 11 avgust sanasi o’zbеk futbol jamoatchiligi uchun qora harflar bilan yozib qo’yilgan. O’ sha voqеaga ham tеzda 30 yil bo’ldi. Butun xalqning aza tutishiga sabab bo’ lgan hodisa Dnеprodеrjinsk osmonida sodir bo’lgan. Toshkеnt vaqti bo’yicha soat 13dan 35 daqiqa 38 soniya o’tdi. Shu lahzada Toshkеnt-Gurеv-Donеtsk-Minsk rеysida parvoz qilayotgan TU-134 samolyoti Chеlyabinsk-Kishinyov rеysini bajarayotgan shu rusumdagi boshqa samolyot bilan to’qnashib kеtdi. Fojеa еrdan 8400 mеtr balandlikda yuz bеrdi va ikki samolyot bortida bo’lgan 178 kishi halok bo’ldi. Ular orasida o’sha vaqtda o’ zbеk futbolining faxri hisoblangan «Paxtakor»ning 17 nafardan iborat tarkibi ham bo’lgan. Afsuski, dispеtchеrning xatosi ikki yuzga yaqin insonlarni bu hayotdan olib kеtdi. Ushbu halokatdan juda ko’pchilik o’zini yo’qotib qo’ygan. Chunki o’sha mavsumda «Paxtakor» ishonchli o’yin ko’rsatib, yuqori o’ rinlardan joy egallashga haqli ekanligini isbotlab kеlayotgandi. hatto, ba'zi mutaxassislar jamoaning yaqin yillar ichida Еvrokuboklarda o’ynashi mumkinligi to’g’risida taxmin qilayotgandi. Fojеa oqibatida nafaqt ko’plab insonlar halok bo’ldi, balki bu o’zbеk futbolining rivojlanishiga ham o’zining salbiy ta'sirini ko’rsatdi. Tasavvur qiling, o’shanda bizning eng yaxshi futbolchilarimiz dunyodan ko’z yumdi. Natijada bir butun bir avloddan ajralib qoldik. Agar o’sha halokat bo’lmaganda futbolimiz hozirgi saviyasidan ikki-uchbarobaryuqoriroqbo’lishimumkinedi. Samoda halok bo’lgan o’yinchi va jamoa a'zolarining ro’yxati mazkur insonlardan iborat: Idgay Borisovich Tazеtdinov - Murabbiy, Vladimir Vasilеvich Chumakov - Shifokor, Mansur Inomjonovich Tolibjonov - Ma'mur, futbolchilar - Mixail An, Vladimir Fyodorov, Olim Ashirov, Ravil Agishеv, Konstantin Bakanov, Yuriy Zagumеnnix, Alеksandr Korchyonov, Nikolay Kulikov, Vladimir Makarov, Sеrgеy Pokatilov, Viktor Churkin, Sirojiddin Bozorov,ShuhratEshbo’taеv,VladimirSobirov.

Paxtakor1980-1991 1980 va 1981 yilllarda jamoaga bеrilgan еngillik bеjizga bo’lmagani o’z isbotini topdi. Chеmpionatda 16 va 18-o’rinlar egallandi. Bosh murabbiylik faoliyatini 1980 yilning o’rtalarida boshlagan Ishtvan Sеkеch 1982 yil jamoani o’z tarixidagi eng yuqori o’ringa yana bir marta olib chiqdi. Afsuski, sovrinli pog’onalarga еtish uchun bеsh ochkogina еtishmadi. Shunga qaramay, o’sha yildagi ishtirok muxlislarga olam-olam quvonch ulashdi. Afsuski, 1984 yilgi mavsum "Paxtakor" uchun omadsiz kеldi va klub bilan yuqori cho’qqiga ko’ tarilgan Sеkеch quyiga sho’ng’ishga ham majbur bo’ldi. Bu safar birinchi ligaga “sayr” naqd olti yilga cho’zildi. Faqat 1990 yilda Fyodor Novikov “Paxtakor”ni oliy ligaga qaytardi. Magomеtov, Pyatnitskiy, Makarov, Sinеlobov, Miklyaеv, Bondarеnko, Gеss, Zеytullaеv, Nortojiеv, Kovshov, Qosimov, Abduraimov, Bilolov singari futbolchilar o’z mahoratlarini yorqinroq namoyish qilishdi. 1991 yil oxirgi marta SSSR chеmpionatlari o’tkazilgani bilan tarixda qolgan. "Paxtakor" 14-o’rinni egallab, o’z o’rnini saqlab qolishga erishdi. SSSR birinchiliklari tarixidagi so’nggi uchrashuvini “Paxtakor” Ahrol Inoyatov qo’l ostida o’tkazdi. Shu tariqa Sobiq Ittifoq chеmpionatlari nihoyasiga еtdi va barcha mamlakatlar o’zlarining mustaqil birinchiliklarini tashkiletaboshlashdi.Shujumladan,O’zbеkistonham.

OʻzbekistonOliyLigasi 1992-yil "Paxtakor" Farg’onaning "Nеftchi" jamoasi bilan birinchi marotaba o’ tkazilgan O’zbеkiston oliy ligasida bir xil ochko to’plab qo’sh chеmpion bo’ldi. 1993 yilgi mavsumni Bahodir Ibrohimov qo’l ostida o’tkazgan jamoa chеmpionat oltin mеdallariga erisha olmadi, lеkin muxlislarni mamlakat kubogini qo’lga kiritib, xursand qildi. 1995 yil gollandiyalik mutaxassis Xans Fеrеl jamoada ish boshladi. Uning boshchiligida sovrinli o’rinlar egallanmadi, lеkin “Paxtakor” ishtirokidagi sеrmahsul uchrashuvlar muxlislarga juda ma'qul kеldi. 1996 yil kubok finalida “Nеftchi”ga pеnaltilar sеriyasida imkoniyatning boy bеrilgani bilan yodda qoldi. Buni qarangki, o’shanda pеnaltini aniq amalga oshira olmagan Andrеy Akopyants oradan bir yil o’ tgach, qo’shimcha vaqtda farg’onaliklar darvozasini ishg’ol qildi va "Paxtakor"ga ikkinchi kubokni kеltirdi. Bu o’sha mavsumda chеmpionatdagi muvaffaqiyatsizlikniunutishgayordambеrdi. 1998 mavsumni katta o’zgarishlar bilan boshlagan “Paxtakor”ning oltin mеdallarni qo’lga kiritishi taxmin qilingandi va shunday bo’ldi ham. Chеmpionatni bir tеkisda o’tkazgan jamoa yakunda turnir jadvalining eng yuqori pog’onasidan o’rin oldi. Klubni navbatdagi chеmpionlikka braziliyalik murabbiy Ubiraja Vеga da Silva olib kеlgani e'tiborga molik hol. O’sha mavsumda Pavеl Bugalo, Rustam Shoymardonov, Alеksandr Xvostunov, Baxtiyor Qambaraliеv, Baxtiyor Ashurmatov, Murod Aliеv, Nikolay Shirshov, Otabеk Pirmatov, Mirjalol Qosimov, Andrеy Akopyants, No’'mon Nurmatov, Dilmurod Nazarov, Azamat Abduraimov, Sobir Xodiеv va Igor Shkvirin singari futbolchilarini o’zlarini ko’rsatishdi. Afsuski, 1999 va 2000 yilgi mavsumlar “Paxtakor” uchun omadsiz kеchdi. Jamoa mos ravishda 4 va 7-o’rindan joy oldi. Nihoyat, 2001 yilga kеlib ijobiy o’zgarishlar yuzaga kеldi. Chеmpionatda kumushmеdallarko’lgakiritilganbo’lsa,O’zbеkistonKubogiuchinchiborklub muzеyiga kеltirildi. Final uchrashuvida Lеonid Koshеlеv tomonidan kiritilgan ikki to’p jamoaga “Nеftchi” ustidan 2:1 hisobida g’alaba kеltirdi. Shu tariqa “Paxtakor”ning “oltin era”si boshlandi. 2001 yildan kеyingi davr "Paxtakor" tarixida oltin xariflar bilan bitiladigan bo’ldi. Jamoa tarkibi tubdan yoshartirib yuborilishi natijasida, kuchli jamoa shakillandi va “Paxtakor” 2008 yilgacha ichki musobaqalarda g’oliblikni o’zida saqlab kеlishga erishdi. Shuningdеk, stadion to’liq ta'mirdan chiqarildi, jamoa akadеmiyasi ishga tushdi va klub profеssional tizimda ishlashga o’tdi. Bundan tashqari, yangi tashkil etilgan Osiyo chеmpionlar ligasining dastlabki ikki mavsumida yarim final zabt etildi. Albatta, bu kabi faktlar jamoaning juda yaxshi natijalarni qayd etganini isbotlab turibdi. Bu yillar ichida “Paxtakor”ga Tachmurod Agamurodov, Viktor Jalilov, Ravshan Haydarov va Valеriy Nеpomnyashiy singari tajribali murabbiylarustozlikqilishdi.qo’lgakiritilgannatijalarhamshungayarashabo’ ldi. Kеtma-kеt olti mavsum mobaynida jamoa O’zbеkiston chеmpionati va Kubogida g’olib chiqdi. Bir yillik tanaffusdan so’ng 2009 yil kubok yana qo’lga kiritildi. Ignatiy Nеstеrov, Lеonid Koshеlеv, Sеrvеr Jеparov, Anvar Soliеv, Tеmur Kapadzе, Odil Ahmеdov, Asror Aliqulov, Anzur Ismoilov, Zayniddin Tojiеv, Eldor Magdееv, Alеksandr Gеynrix, Ilhom Suyunov, Tеmur Jo’raеv va boshqabirqatorfutbolchilarg’alabalargamunosibhissalariniqo’shishdi.

2. 
   Мустақиллик йилларида Ўзбекистоннинг спортдаги ютуқлари?
   

Biz mustaqillik yillarida xalqimiz bosib o‘tgan g‘oyat murakkab va sharafli yo‘l haqida, shu davrda qo‘lga kiritilgan ulkan yutuq-marralari miz to‘g‘risida gapirar ekanmiz, hech shubhasiz, qalbimizni g‘urur-iftixor tuyg‘ulari egallay di, shu paytga qadar o‘zimiz, olis va yaqin ajdod larimiz boshdan kechirmagan alohidayuksakkechinmalarnihisetgandekbo‘lamiz. Bu — dunyoda yakkayu yagona bo‘lgan erkin va obod Vatanimizning kun sayin ko‘z o‘ngimizda kuch-qudratga to‘lib, jadal rivojlanib, dunyo miqyosida obro‘-e’tibori tobora yuksalib borayotganini ko‘rish, bu jarayonlarning bevosita ishtirokchisi bo‘lish aynan bizga nasib etayotganidan — bunday tengsiz saodatdanquvonish,g‘ururlanishbaxtibo‘lsaneajab? Bu haqda fikr yuritganda, so‘z bilan ifoda etish qiyin bo‘lgan bunday tengsiz baxtning ikkita muhim jihatini alohida ta’kidlashga haqlimiz. Birinchidan, biz mustaqil taraqqiyot yo‘lida qanday yutuq va natijalarga erishayotgan bo‘lsak, barchasiga o‘z kuchimiz, aql-idrokimiz, halol peshona terimiz bilan erishmoqdamiz. Ikkinchidan, qo‘lga kiritayotgan har bitta yutug‘imiz misolida o‘tgantarixanqisqadavrdabizninghayotimiz,ongutafakkurimiz,engmuhimi, o‘zimizga, o‘z kuch va imkoniyatlarimizga bo‘lgan ishonchimiz qanchalik o‘zgarib,yangichasifatkasbetibborayotganigaaminbo‘lmoqdamiz. Shu nuqtai nazardan qarab, «Kim edigu kim bo‘ldik?» degan savolni o‘zimizga beradigan bo‘lsak, aytish kerakki, shu qis qa davrda biz erishgan, ahamiya ti va mohiyatini hech narsa bilan o‘lchab, qiyoslab bo‘lmaydigan ulkan imkoniyatlar, huquq va erkinliklar, qulay sharoitlar, yangicha hayotiy qadriyat va mezonlar haqida uzoq gapirish, har bir sohadan ko‘plab mi sollar keltirish mumkin. Bu xu sus da so‘z borar ekan, Prezidentimiz Islom Karimovning 90-yillardagi hayot bilan bugungi hayot o‘rtasida yer bilan osmoncha farq borligi haqidagi fikr lari naqadar to‘g‘ri va haqqoniy ekaniga ishonch hosil qilamiz. O‘tgan yillar davomida barcha soha va tarmoqlar qatori mamlakatimizning sport hayotida, yurtdoshlarimizning sport haqidagi tasavvur va qarashlarida ham olamshumul o‘zgarishlar yuz bermoqda. Shu o‘rinda o‘zim bevosita guvohbo‘lganbirmisolgae’tiboringiznitortmoqchiman.

Yaqinda poytaxtimizda barpo etilgan muhtasham Ma’rifat markaziga borib, bu majmua tarkibidagi Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasiga kirdim. Albatta, eng so‘nggi zamonaviy texnologik asbob-uskunalar bilan jihozlangan, barcha sharoit va qulayliklarga ega bo‘lgan ushbu me’moriy mo‘‘jiza haqida uzoq gapirish mumkin. Lekin hozir gapbuhaqdaemas... Kutubxona zallarini, xususan, davriy nashrlar taxlamlari saqlanadigan bo‘lmalarni aylanar ekanman, sobiq sho‘ ro davrida chop etilgan «O‘zbekiston fizkulturachisi» gazetasi to‘plamlari beixtiyor e’ti borimni tortdi. Yoshi katta yurt doshlarimiz yaxshi biladi: es ki tuzum davrida O‘zbekistonda sportga ixtisoslashgan yagona nashr shu edi. Haftada bir marta rus va o‘zbek tillarida chop etiladigan bu gazeta asosan sobiq Markazdagi chiqishlarni ko‘chirib yoki tarjima qilib bosardi. Qiziqish us tun kelib, eski gazetalarni va raqlay boshladim. Gazetaning 1990 yilgi sonlaridan asosan viloyat, tuman birinchiliklari, turli soha (masalan, kasaba uyushmalari yoki ta’lim-tarbiya, ilm-fan va madaniyat sohasi) xodimlari o‘rtasida o‘tkazilgan musobaqa yoxud istiqomat manzili bo‘yicha tashkil etilgan deyarli bir xil mazmundagi sport tadbirlari o‘rin olgani meni taajjubga soldi. Vaholanki, o‘sha paytlarda joylarda nomigagina o‘tkaziladigan ana shunday bellashuvlar haqidagi xabarlarni ham qiziqib o‘qir edik. Aksariyati yugurish, sakrash, futbol, voleybol, qo‘l to‘pi, shashka kabi maxsus jihozlanishni ko‘p ham talab qilavermaydigan sport turlari haqidagi xabarlar. Hozirgidek yirik xalqaro musobaqalar, qit’a va jahon chempionatlari, Olimpiya o‘yinlari, yurtdoshlarimizning ulardagi ishtiroki haqi da esa deyarli hech narsa uchratmaysiz. Go‘yo bunday musobaqalar u paytlarda yo o‘tkazilmagan yoki ular biz uchun begonadek. Vaholanki, o‘sha payt larda ham O‘zbekistonda mohir sportchilar, yosh iste’dodlar yetarlicha topilar edi, lekin... Lekin, hayotimizning boshqa jabhalarida bo‘lgani kabi sportimiz va sportchilarimizning par vozi ham, xalqimiziborasi bilan ayt ganda, To‘ytepadan nariga o‘tmas edi. Chunki hukmron mafkura bizni mahdudlikda, «ikkinchi sort odamlar»darajasidasaqlashdanmanfaatdoredi. Bunday adolatsizlik haqida ko‘pchilik bilsa-da, ammo hech kim oshkora gapirmas edi.Faqat PrezidentimizIslom Karimovanashundayachinarli ahvol haqida birinchi bo‘lib, 1990 yil 24 fevral kuni sho‘rolarning katta minbaridan turib kuyinib gapirgan va quyidagilarni ta’kidlagan edi: «Yosh avlod tarbiyasi bilan bog‘liq ishlar — o‘quv jarayoni bo‘lsin, madaniyat va san’at bo‘lsin, jismoniytarbiyabo‘l sin— hammasigaqolgan-qutganmab lag‘larsarflandi.Bu arzimas mablag‘lar ham xalq xo‘jaligining boshqa sohalari bilan solishtirganimizdadoimengoxiridaajratildi». Biz uchun unutilmas tarixiy kun bo‘l mish 1991 yil 31 avgustda O‘zbekiston mustaqilligining e’lon qilinishi mamlakatimiz sporti hayotida ham yangi va yorqin sahifalar ochdi. Buning tasdig‘ini sportchi yigit-qizlarimizning dunyo miqyosidagi turli nufuzli sport anjumanlarida qo‘lga kiritayotgan ulkan yutuq va natijalari misolida bugun yaqqol ko‘rmoqdamiz. Mamlakatimizda tashkil etilayotgan xalqaro miqyosdagi yirik turnirlar, Osiyo va jahon chempionatlari hamaynanshundandalolatberadi. Davlatimiz rahbari yurtimiz yoshlariga, jumladan, sportchi yoshlarimizga murojaat qilar ekan, «Biz hech kimdan kam bo‘lmaganmiz va hech kimdan kam bo‘lmaymiz ham» degan da’vatkor so‘zlarni alohida ta’kidlab aytishlari bejiz emas. Chunki dunyodagi har qaysi xalq va millatning hech kimdan kam emasligi, jismoniy va ma’naviy salohiyatini namoyon etishda sport beqiyos rol o‘ynaydi. Shuning uchun mus taqillik yillarida yurtimizda bu soha rivojiga alohida ahamiyat berilmoqda. Sport va jismoniy tarbiya sohasiga bizning eng muqaddas orzumiz, maqsadimiz bo‘lgan barkamol avlodni voyaga yetkazish, jamiyatimizdasog‘lomturmushtarziniqarortoptirishningengmuhimvositasi sifatida qaralib, uning rivojiga kompleks yondashilmoqda. Shu borada erishilgan yutuqlarimizni tasavvur qilish uchun mustaqillikkacha bo‘lgan davr va mustaqillik yillaridagi ayrim raqamlarni o‘zaro solishtirish o‘rinli bo‘ladi, debo‘ylaymiz. Dastavval, yurtimizda jismoniy tarbiya va sportning huquqiy bazasini mustahkamlash bo‘yicha ulkan ishlar qi linganini qayd etish lozim. Bu haqda gapirganda, avvalo 1992 yilda «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilingani vau 2000 yilning 26 mayidan boshlab zamon talablari asosida yangi tahrirda kuchga kirganini ta’kidlash darkor. Shuningdek, Prezidentimizning 2002 yil 24 oktyabrda imzolangan «O‘zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish jam g‘armasini tuzish to‘g‘risida»gi va bosh qa Farmonlari, Hukumatning bir qa tor qarorlari yurtimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishda ayniqsa, beqiyos ahamiyat kasb etmoqda. Ana shunday qulay huquqiy zamin va yaratilgan moddiy-texnik baza tufayli milliy sportimiz va sportchilarimizning jahon maydon larida erishayotgan yutuqlaritoborasalmoqlibo‘libbormoqda.

3. 
   Ўзбекистонда “хоккей” ўйининг ривожланиши?
   

Yaqinda Kontinental xokkey ligasi vitse-prezidenti Vitaliy Proxorov O‘zbekiston xokkey klubi ushbu xokkey ligasida ishtirok etishini e’lon qildi va 2022 yildagi Olimpiya o‘yinlaridan so‘ng o‘zbek klubi Kontinental ligaga qabul qilinishi mumkinligini bildirdi. Albatta, bu O‘zbekistonning xalqaro sportdagi pozitsiyasinimustahkamlashuchunkattaimkoniyat. Ammo shu kungacha xokkey haminqadar hisoblangan mamlakat bunday raqobatga dosh bera olarmikan, degan savol ko‘pchilikni o‘ylantiradi. Xokkey turnirlari o‘tkazilishi-yu, xalqaro ligalarda ishtirok etish u yoqda tursin, shu kungacha O‘zbekistonda, hatto, xokkey uchun mo‘ljallangan sport arenasining o‘zi ham yo‘q edi. Quruq va issiq sharoit ta’sirida O‘zbekistonda eng ommalashgan sport turi bu futbol bo‘lib, afsuski, bu borada ham kutilgan natijalarga erishildi, deb ayta olmaymiz. Bordi-yu, xokkeyda ham ahvol shu bo‘lsachi? Yaxshisi, sharmanda bo‘lishdan avval chekina qolaylik degan fikr ayrimlarningxayoligakelganbo‘lishimumkin. Xokkey O‘zbekistonda anchayin rivojlangan bo‘lib, bu borada katta yutuqlarga erishilgan, hatto, 1972 yilda o‘zbek klubi dunyodagi eng janubiy xokkey klubi sifatidaGinnesrekordlarkitobigakiritilganedi. Moskvalik tarixchi Fyodor Razzakovning aytishicha, o‘sha davrda Osiyo mintaqasidagi ikki respublika – Qozog‘iston va O‘zbekiston ijtimoiy-siyosiy hayotning hech bir sohasida bir-biriga bo‘sh kelmaslikka intilgan. Qozog‘istonda 1956 yildan boshlab shaybali xokkey rivojlana boshladi va 1957 yilda birinchi Kozog‘iston Xokkey chempionati o‘tkazildi. 1969 yilda birinchi muz saroyi qad rostlaydi. O‘sha yillarda Qozog‘iston xokkey jamoasi — «Torpedo»ning a’zosi bo‘lgan Yevgeniy Paladev nomi butun dunyoga mashhur bo‘ldi. Ko‘p yillar davomida xokkey O‘zbekistonda «yashab ketolmasligi» va bu sport turini yurtimizda rivojlantirishga urinish ham kerakmasligito‘g‘risidagiturlifikrlaraytibkelinardi. Ammo o‘tgan asrning oltmishinchi yillarida Sharof Rashidov bu borada tavakkal qilishga jazm etdi. Bu boradagi yutuq uni rahbar sifatida imkonsiz narsani amalga oshira olishini yana bir bor barchaga isbotlashi edi. Natijada 1969 yilda Toshkentda birinchi muz saroyi — «Yubileynыy»ning qurilish ishlariboshlandi. Oradan bir yil o‘tishi bilanoq birinchi O‘zbekiston Respublikasi kubogi uchun katta xokkey turniri o‘tkaziladi. Turnirda g‘oliblikni SSSRning «Spartak» jamoasi qo‘lga kiritadi. Bu turnir Rashidovning O‘zbekistonga xokkeyni olib kirishga erishishining ilk qadami edi. Sport saroyi ham qurildi, xokkey ham O‘zbekistonda o‘z muxlislariga ega bo‘la boshladi. Endi o‘z xokkey jamoamizni tuzish fursati yetgandi. Shu yilning o‘zidayoq Toshkentda «Spartak» jamoasi tuziladi. O‘sha paytda Aleksandr Sakeev, Rinat Boymuxametov, Yuriy Mitrofanov kabi o‘yinchilar o‘zbek xokkeyi dovrug‘ini butun Ittifoq bo‘ylab tanitishganini qayd etish lozim. Avvalgi «Spartak» 1973 yilda qayta nomlangan «Binokor» klubi murabbiylaridan biri bo‘lgan Viktor Stolyarovning o‘sha yillarda bergan intervyusida u O‘zbekiston xokkeyi to‘g‘risida boy xokkey an’analariga ega bo‘lmagan shaharlarda, albatta, Chelyabinsk yoki Sverdlovskdagidek natijalarga erishish qiyinligini, masalan, «Binokor» jamoasida yosh o‘yinchilarga nimanidir o‘rgata oladigan haqiqiy lider o‘yinchining yo‘qligi sabab yaxshi xokkeychini tarbiyalash mushkulligini aytadi. Shuningdek, Stolyarovning aytishicha, o‘sha paytda bolalar xokkey maktablari ham faoliyat yuritgan, ammo ular son jihatdan ancha kam bo‘lgan. Toshkentdaxokkeyrivojining asosiymuammosi esamuzyetishmovchiligi,ya’ ni tabiiy muzli saroylarning mavjud emasligi bo‘lib, Sport saroyida ba’zida, hatto, jamoa o‘yinchilariga ham muz yetishmagan. Demak, iqlim xokkey borasidagi yutuqlarga katta to‘siq bo‘lganligi ko‘rinib turibdi. Sport saroyi esa kattabo‘lishigaqaramasdanxokkeyuchunyetmasdi. Sharof Rashidov, albatta, boshlagan ishini davom ettirishga, xokkey uchun shart-sharoit yaratishga harakat qildi. Ammo uning o‘limidan so‘ng «Xokkey o‘zbeklar uchun emas!» deb ta’kidlaganlarning burni osmonga yetgandi. Ittifoq parchalanganidan so‘ng o‘zbek xokkeyi sarobga aylandi. Mustaqillikka erishganmamlakatningoldidaxokkeydanmuhimroqvazifalarturardi. Lekin keyinchalik O‘zbekistonda xokkey hali unutilmagani ayon bo‘ldi. 2013 yildao‘zbek xokkeyi faxriylari vamuxlislartashabbusi bilan«Binokor»jamoasi qayta tiklandi hamda O‘zbekistonda ushbu sport turi bo‘yicha federatsiyaga asos solindi. Xokkeyning yangidan vujudga kelishi uchun buning o‘zi kamlik qilar, bu maqsadga yetishish uchun nafaqat xokkey ixlosmandlari, balki keng jamoatchilik vakillari ham ter to‘kishi lozim edi. Biroq, o‘sha yillari xokkey qog‘ozda qo‘llab-quvvatlansa-da, bu katta samara bermadi. O‘zbek xokkeyining yangi bosqichi O‘zbekiston siyosatining yangi bosqichidagina ilk kurtaklariniyozaboshladi.

4. 
   Ўзбекистонда бокснинг ривожланиши?
   

Asrlar osha do‘stlik, halollik, beg‘arazlik ruhini saqlab kelayotgan Olimpiya o‘yinlarinio‘tkazishg‘oyasihaminsontafakkuriijodigamansubdir. Tarixdan ma’lumki, Qadimgi YUnoniston, aniqrog‘i, Olimp shahri Olimpiya o‘yinlari vatani hisoblanadi. U Peloponess yarim orolining G‘arbiy qismida joylashgan.ZamonaviyOlimpiyao‘yinlarimash’aliAlfeydaryosi vodiysidagi Kronos tog‘ yon bag‘irlarida yoqiladi. SHu erdan o‘yinlar poytaxtigachamash’alestafetasiboshlanadi. Olimpiyao‘yinlariGeraklningengshavkatlig‘alabalaridanbirigabag‘ishlangan. Geraklo‘zoyog‘larikaftibilanyugurishmasofasinibelgilaganvau olti yuzta oyoq kaftiga (192 m 27 sm) to‘g‘ri kelgan. Qadimgi YUnonistonda bu o‘lchov «stadion» deb yuritilgan, shundan «stadion» so‘zi kelib chiqqan. Ko‘p yillar davomida yugurish bo‘yicha g‘olib aynan shu masofada aniqlanar edi.Olimpiyao‘yinlari shiori — «Tezroq, yuqoriroq, kuchliroq».AynanOlimpiya o‘yinlaridainsonimkoniyatlaribarkamol-liginingchegarasiyo’qligiisbotlanadi. Olimpiya sport maydonlarida sport natijalarining «portlashi» yuzaga keladi. SHu sababli Olimpiya o‘yinlari qadimdan eng e’zozlangan bayramlari- dan biri hisoblangan.QadimgiyunonlardaOlimpiyao‘yinlariqahramonlarinomlarini Alfey daryosi yaqinida o‘rnatilgan marmar ustunga o‘yib yozish an’anaga aylangan.BirinchiOlimpiyao‘yinlariningo‘tkazilgansanasi(m.a.776y.)va elidalik oshpaz Koroibos to‘g‘risida insoniyat ana shu marmar ustundagi yozuvdanma’lumot olgan.Olimpiyadao‘yinlariazal-azaldanto‘rt yillikning eng nufizli musobaqalaridan sanalib kelgan, bu musobaqalarda ishtirok etishni xoxlamagansportchilarbo‘lmasakerak. Tadqiqotimiz maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan xolda O‘zbekiston bokschilarining Olimpiyada o‘yinlarida ishtiroklarini taxlil qilamiz. Bizga ma’ lumki mamlakatimiz mustaqil davlat sifatida 1996 yilda bo‘lib o‘tgan yozgi Olimpiyadao‘yinlaridabokschilarimizilkboramustaqiljamoasifatida musobaqalardaishtiroketdilar.

SHu davrlarda 67 kg vazinda ixtidorli bokschilarimizdan biri N.Ataev chorak finalda (15:28) xisobi bilan Puerto-Riko vakili D. Santosga mag‘lub bo‘ladi. CHorak finalda yana bitta vakilimiz 75 kg vazinda Olimpiyada o‘yinlariga yo’ llanma olgan D. YArbekov (8:8) xisobi bilan hakamlar qaroriga asosan AQSH lik R. Uells ga mag‘lub bo‘ladi. 71 gk vazinda mamlakatimiz shanini ximoya qilganKarimTo‘laganovesaOlimpiyadao‘yinlaribronza medaliga sazavor bo‘ladi O‘zbek bokschilarini mustaqillik yillarida Olimpiyada o‘yinlarida ilk g‘olibona qadamlarini boshlab beradi. K.To‘laganov va jamoamiz bokschilari yutiqlariga asosan mamlakatimiz umumjamo xisobida Tunis davlati bilan bir xil natijalarga erishganligi sababli 17 o‘rinni qo‘lga kiritadilar. 2000 yilda bo‘lib o‘tgan yozgi Olimpiyada o‘yinlarida O‘zbekiston bokschilari shonli tarixiy yurishlariga ega bo‘ldilar. 54 kg vazinda ishtirok etgan xamyurtimiz Alisher Raximov saralash janglarida Janubiy Koreya vakili Seok Xvan-CHxoya ni muddatidan oldin mag‘lub etib mutloq g‘olib bo‘ldi. Afsuski chorak finalda A.Raximov Rassiyalik mahoratli bokschi Raimkulь Malaxbekovga (16:10) xisobi bilan mag‘lubiyatga uchraydi. 57 kg vazinda musobaqadaishtiroketganAndijonboksmaktabi tarbiyalanuvchisiTulkunbayTurgunovsaralashjanglarida(12:3)yirikxisobda UgandadavlatibokschisiKassimAdamNapamag‘lubiyatgauchratadi. Xamyurtimiz T.Turgunov afsuski ikkinchi saralash janglarida kichik ustunlik bilan(2:7)xisobibilanSomlukKamsingTailandlikbokschigamag‘lubbo‘lgan. 63,5kg vazinda ishtiroketgan maxoratli bokschimiz Muxammadqodir Abdullaevchorakfinalda(9:3)xisobibilanSergeyBukovskiyni,yarimfinalda mutloq ustinlik bilan muddatidan oldin Aljirlik Moxamed Allalu ni mag‘lubiyatga uchratib final janglarida qatnashishga yo’llanma oladi, final janglarida AQSH lik Rikardo Uilьyams ustidan (20:27) xisobi bilan g‘alaba qozonib O‘zbekiston bokschilari orasida birinchi Olimpiyada o‘yinlari oltin medaligasazavorbo‘ladi. 81 kg vazinda Olimpiyada o‘yinlarida ishtirok etgan bokschimiz Sergey Mixaylov chorak finalda Qazoqistonlik Oljas Orazalievni muddatidan oldin mutloq ustinlik bilan mag‘lubiyatga uchratib yarim finalga yo’llanma oladi. S. Mixaylov yarim finalda Rassiyalik Aleksandr Lebzyakka muddatidan oldin g‘alabani boy berib XXVII Olimpiyada o‘yinlarining bronza medaliga sazovor bo‘ldi. 91 kg vazinda musobaqada qatnashgan umidli bokschilarimizdan biri bo‘lgan Ruslan CHagaev afsuski chorak finalda Gruziyalik Vladimir CHanturiyaga (18:13)xisobibilanmag‘lubiyatgauchraydi. 91 kg vazindan ortiq bokschilar qatnashgan musobaqa dasturlarida qatnashganxamyurtimizRustamSaidovchorakfinaldaKanadalikraqibiArt Binkovskini mutloq ustinlik bilan muddatidan oldin mag‘lubiyatga uchratib yarimfinalgayo’llanmaoladi,uyarimfinaldaQazaqistonlikmahoratlibokschi

MuxtarxanDilьdabekovdanochikolarxisobida(28:22)mag‘lubiyatgauchraydi. R.Saidov Olimpiyada o‘yinlari bronza medaliga sazavor bo‘ldi. SHunday qilib 2000 yilda bo‘lib o‘tgan Olimpiyada o‘yinlarida bokschilarimiz umum jamoa xisobida1taoltinva2tabronzamedallariniqo‘lga kiritib 6-o‘ringa sazavor bo‘ldilar. 2004 yilda bo‘lib o‘tgan yozgi Olimpiyada o‘yinlarida O‘zbekiston bokschilari judayam yuqori natijalarni ko‘rsatishmadi. Ammo, mamlakatimiz bokschilar umum jamoa xisobida Azerbaydjan, Germaniya va Janubiy Koreya davlatlari bilan yig‘gan ochkolari teng bo‘lganligisababli12-o‘rindanjoyolishdi. 54 kg vazinda ishtirok etgan xamyurtimiz, umidli bokschi Baxodirjon Sultanov yarim finalda ochkolar xisobi bilan Kubalik Gilьermo Rigondoga mag‘lubyatga uchrabOlimpiyadao‘yinlaribronzamedaligasazavorbo‘ldi.

81kgvazindatajribalibokschimiz1999yildabo‘libo‘tganjaxon chempionati g‘olibi O‘tkirbek Xaydarov yarim finalda AQSH lik bokschi Andre Uordgamag‘lubbo‘lib,uxamOlimpiyadao‘yinlaribronzamedalisoxibibo‘ldi. 2008 yil Pikinda bo‘lib o‘tgan yozgi Olimpiyada o‘yinlarida O‘zbekiston bokschilari eng yomon natijaga erishdilar. Bokschilarimizdan birontasi ham savrindorlarqatoridanjoyolishaolmadilar. 81kgvazindaOlimpiyadao‘yinlaridaishtiroketganbokschimizSergey Mixaylov chorak finalda Qazoqistonlik Oljas Orazalievni muddatidan oldin mutloq ustinlik bilan mag‘lubiyatga uchratib yarim finalga yo’llanma oladi. S. Mixaylov yarim finalda Rassiyalik Aleksandr Lebzyakka muddatidan oldin g‘alabani boy berib XXVII Olimpiyada o‘yinlarining bronza medaliga sazovor bo‘ldi. 91 kg vazinda musobaqada qatnashgan umidli bokschilarimizdan biri bo‘lgan Ruslan CHagaev afsuski chorak finalda Gruziyalik Vladimir CHanturiyaga (18:13)xisobibilanmag‘lubiyatgauchraydi. 91 kg vazindan ortiq bokschilar qatnashgan musobaqa dasturlarida qatnashgan xamyurtimiz Rustam Saidov chorak finalda Kanadalik raqibi Art Binkovskini mutloq ustinlik bilan muddatidan oldin mag‘lubiyatga uchratib yarimfinalgayo’llanmaoladi,uyarimfinaldaQazaqistonlikmahoratlibokschi MuxtarxanDilьdabekovdanochikolarxisobida(28:22)mag‘lubiyatgauchraydi. R.Saidov Olimpiyada o‘yinlari bronza medaliga sazavor bo‘ldi. SHunday qilib 2000 yilda bo‘lib o‘tgan Olimpiyada o‘yinlarida bokschilarimiz umum jamoa xisobida 1 ta oltin va 2 ta bronza medallarini qo‘lga kiritib 6-o‘ringa sazavor bo‘ldilar. 2004 yilda bo‘lib o‘tgan yozgi Olimpiyada o‘yinlarida O‘zbekiston bokschilari judayam yuqori natijalarni ko‘rsatishmadi. Ammo, mamlakatimiz bokschilar umumjamoaxisobidaAzerbaydjan,GermaniyavaJanubiyKoreya

davlatlari bilan yig‘gan ochkolari teng bo‘lganligi sababli 12-o‘rindan joy olishdi. 54 kg vazinda ishtirok etgan xamyurtimiz, umidli bokschi Baxodirjon Sultanov yarim finalda ochkolar xisobi bilan Kubalik Gilьermo Rigondoga mag‘lubyatgauchrabOlimpiyadao‘yinlaribronzamedaligasazavorbo‘ldi. 81 kg vazinda tajribali bokschimiz 1999 yilda bo‘lib o‘tgan jaxon chempionati g‘olibi O‘tkirbek Xaydarov yarim finalda AQSH lik bokschi Andre Uord ga mag‘lubbo‘lib,uxamOlimpiyadao‘yinlaribronzamedalisoxibibo‘ldi. 2008yilPikindabo‘libo‘tganyozgiOlimpiyadao‘yinlaridaO‘zbekiston bokschilari eng yomon natijaga erishdilar.Bokschilarimizdan birontasi ham savrindorlar qatoridan joy olishaolmadilar.

5. 
   Паралимпия ўйинлари тарихи?
   

Paralimpiya o'yinlari nogiron odamlar o'rtasida o'tkaziladi. Tanlovda eshituv va idrok bilan bog'liq muammolari bor kishilar bundan mustasno, nogiron shaxslarni olinishi mumkin. Paralimpiya, odamlar. ommaviy axborot vositalari kengaytirish, ayniqsa, Internet bilan, shuning uchun uzoq vaqt oldin emas, balki bilib bo'ladi. Birinchi o'yinlar Rimda 1960 yilda bo'lib o'tdi. An'anaga ko'ra, ular bir xil shahrida Olimpiya o'yinlaridan so'ng darhol o’tkazilar edi. Ikkinchi Paralimpiya Tokioda bo'lib o'tdi. Lekin 1968 yilda, bir nuqtada Olimpiya tadbirlar edi bo'lgan Mexiko, Paralimpiya mezbonlik qilish bosh tortdi. O'shandan beri, Olimpiya va Paralimpiya o'yinlari turli shaharlarida bo'lib o'tdi. Va faqat 20 yil o'tgach, 1988 yilda, u bir joyda, yana uni o'tkazishga qaror qilindi. Avvaliga u erda faqat yoz o'yinlar ekanligi, Paralimpiya hisoblanadi Qishki sport turlari, 1976 yilda uning kashf buyon faqat so'ng 16 yil o'rgandim.Qiziqarli faktlar biri rus tilida bunday muddatli bor, deb hisoblanadi. Paralimpiya nima? Belgilash faqat ba'zi lug'atlar topish mumkin. muddatli ingliz manbalardan olingan edi. Paralimpiya o'yinlari avlod Lyudvig Guttman hisoblanadi - neurosurgeon Angliyadan. U birinchi kasal odamlar o'rtasidagi raqobat g'oyasini ilgari surdi miya falaj bilan. Bu kasallikning nomi sodir va raqobatni nomi deb taxmin qilish qiyin emas. Vaqt Paralimpiale boshqa quvvatsizlik bir qator bilan, ishtirok va nogiron bo'lib qoldi. Shundan so'ng, u bir oz muddat ma'nosini o'zgartirish to'g'risida qaror qabul qilindi. Yunon so'zi «Bug '», «yaqin» degan ma'noni anglatadi. Binobarin, Paralimpiya - ". Olimpiadasiga Keyingi» . 1948 yilda Lyudvig Guttman Britaniya Ikkinchi jahon urushi faxriylari ishtirok etdi raqobat, tashkilotchisi bo'ldi. Bu odamlar barcha bir orqa miya shikastlanishi bor edi. Ushbu musobaqalar Stok Mandevil g'ildirakli o'yinlari deb nomlangan edi. 1952-yilda, raqobat buyon, xalqaro hajmi sazovor ular Gollandiya faxriylar qo'shildi. 1960 yildan boshlab, qoidalari o'zgardi. o'yinlarda allaqachon nogiron odamlar qat'iy nazar, kasallikning turi va me'yori, kolyaskalar ishtirok qilish, va u faqat harbiy emas edi mumkin. An'anaga ko'ra, Olimpiya o'yinlari kabi, raqobat Rimda bo'lib o'tdi. nomi, ular keyinchalik Paralimpiya qabul qildi. 1976-yilda, Paralimpiya o'yinlarining sharoitlar yana o'zgardi. Biridan ular aravachalar qismi nafaqat nogiron odamlarni olishi mumkin, deb tanlovlar, qish mavsumida bo'lib o'tdi, deb aslida. Paralimpiya o'yinlarida ishtirok etish uchun ariza taqdim har sportchi, nogironlik kategoriyasi aniqlash uchun maxsus tibbiy komissiya o'tishlari kerak. Ushbu koida raqobat maksimal teng sharoitlar erishish uchun amalga oshiriladi. teng harakat bilan alohida sport kerak, odamlar bir-biri bilan raqobat. tibbiy ekspertiza sportchi natijasida ma'lum bir kategoriya beriladi. sport turlari ko'payib borishi Olimpiya o'yinlarida kiritilgan va Paralimpiya kabi raqobat xos bo'ladi. Xokkey, suzish, yengil atletika, velosport, futbol va boshqa tanlovlar nogiron odamlar raqobat imkonini beradi maxsus shartlar bilan o'tkaziladi. Ba'zi hollarda, ishtirokchilar yordamchilari bilan birga olishga ruxsat etiladi. Paralimpiya o'yinlari xususiyatlaridan biri juda rivojlangan yosh sportchilar hisoblanadi. Misol uchun, Piter Norfolk, nogironlar aravachasida tennis o'yin, 53 yil o'girdi. uning 43-yilligini nishonlaydi, bir futbol jamoasi sardori hisoblanadi David Klark. 65 yil davomida kapitan Nayjel Merry Bocce jamoasi. Aleksey Ashapatovu - qo'yish zarbasi va discusların Rossiya chempioni - 41 va uning faoliyatini to'xtatish niyatida emas. Shuningdek, Paralimpiya nogiron yoshlar ko'p. Mashhur voleybol futbolchi Dzhuli Rodzhers faqat 15. 15 va 16 yil, navbati bilan, suzish bilan shug'ullanadi Kloi Devis va Emi Marr. Na yoshi ham, jismoniy nogironlik yoki har qanday boshqa omillar kuchli. Futbolda ham ko'r o'ynash mumkin. Bu holda, maxsus ko'rpa bo'lgan ichki bir kam egiluvchan keeper, bir xususiyati ovozi ishlab chiqaradi. Bu ko'r sportchi majlisida to'p traektoriyasini aniqlash imkonini beradi. Futbol maydon biroz kamroq. Buning o'rniga o't - qattiq. maydon to'pni ta'sir ovozi aks ettiradi va futbolchilar o'tgan ishga qalqon tomonidan hamma tomondan o'rab turadi. Bundan tashqari, ular to'p maydonini tark imkonini bermaydi. Darvozabon, albatta, ko'radigan tanlagan. Va barcha qolgan bint ko'zlari ustiga qo'ydi. faqat qisman - Ba'zi futbolchilar butunlay boshqa ko'rish imkoniyatidan mahrum etiladi. Bu holda lavha tengligini ta'minlaydi.

Nogironlar to'g'ri Paralimpiya kabi bahslarida mumkin ishonch hosil qilish uchun maxsus qoidalar, bir qator bor. ko'zi ojizlar uchun futbol o'ynash sportchilar, bir-biriga audio signal bilan qilish kerak. Agar darvoza ishlatish uchun kerak bo'lgan yo'l ko'ra, maydon tashqarisida emas Maxsus shaxs. ShK ventilyatorlari ham mutlaq jim stendlari o'tirish kerak. Men Paralimpiya o'yinlari va suzish kabi bir sport o'tolmadi. ko'r bo'lgan sportchilar, maxsus odamlarga yordam - pianinochi. Ular hovuz oxirida tura, va ular kengashi yaqin bo'lsa raqiblari xabardor. Bu erda qaysi to'p oxirida, uzoq tayoq yordamida amalga oshiriladi. Ko'r qatnashuvchilar ham bir qo'llanma bilan birga musobaqalarda ishtirok etish uchun ruxsat beriladi. chopuvchi arqon bilan bog'liq yordamchisi. U yo'nalishi navbatma-navbat xabardor va tezlashtirish yoki sekinlashishi kerak bo'lsa maslahat beradi ko'rsatadi. Chopuvchi bo'lsa bir oz u assistent-qo'llanma xizmatlaridan foydalanish yoki o'zini band qaror mumkin ko'radi. Shuningdek, u sportchini o'zi qiladi oldin marra chizig'ini kesib o'tishga yordamchilari taqiqlovchi qoida bor.

6. 
   Тана фаолиятининг хусусиятлари ва атроф-муҳит шароитларининг инсон танасига таъсири?
   

So'nggi bir necha mingyillar mobaynida inson faoliyati yerga ta'sir o'tkaza oldi. Haqiqat ko'rinib turibdiki, u atrof-muhitdagi ifloslanishning yagona manbai bo'ladi. Tuproq unumdorligini pasayishi, cho'llanish va yer degradatsiyasi, havo va suv sifatining yomonlashishi, biologic turlarning yo'qolishi va ekotizimlar. Bundan tashqari, atrof-muhitning inson sog'lig'iga va hayotining davomiyligiga salbiy ta'siri mavjud. Zamonaviy statistika ma'lumotlariga ko'ra, kasalliklarning ko'pi 80% biz nafas olayotganimizdan, suvdan ichadigan narsalardan va biz qanday tuproqqa borganimizdan kelib chiqadi. Atrofmuhitning inson sog'lig'iga salbiy ta'siri aholi punktlari yaqinida joylashgan sanoat korxonalariga bog'liq. Odatda bu atmosferaga zararli chiqindilarning kuchli manbalari hisoblanadi.

Har kuni havo haroratiga qattiq va gazli moddalar kiradi. Butanadazaharlita'sir (nafasolishorganlari, shilliqpardalarni, ko'rishvahid) bo'lishimumkinuglerod, oltingugurt, azot, uglevodorodlar, qo'rg'oshinbirikmalar, chang, krom, asbest, biroksidibo'ladi. Atrof muhit ifloslanishining inson salomatligiga ta'siri umumiy holatning yomonlashuviga olib keladi. Natijada bronxit, astma, ko'ngilaynish, boshog'rig'iva zaiflik tuyg'usi va nogironlikning kamayishi. Yer ningsuvbalansihamsalbiyta'sir ko'rsatadi. Nopok manbalarorqalio'tadigankasalliklar yomonlashishiga va ko'pincha o'limgaolib keladi. Qoida tariqasida eng xavfli suv havzalari, ko'llar va daryolar bo'lib, patogenmikroorganizmlar va viruslar fao lravishda ko'payadi. Akvaktudan kelib chiqqan ifloslangan ichimlik suvi insonning yurak-qontomir va buyrak patologiyasini, turli kasalliklarning paydo bo'lishiga yordam beradi.