Massa ha’m onin’ birlikleri sabaqtıń ulıwma maqseti

20-tema; Basım hám onıń birlikleri
Sabaqtıń ulıwma maqseti: basım, fizikalıq mánisi birlikleri hám basımnıń turmıstaǵı áhmiyetin úyreniw.
Tálim resursları : sabaqlıq, tarqatpa materiallar, multimedia.
Innovciyalıq metodlar : mashqalalı jaǵday, mashqalalı soraw, kishi gruppalarda islew.
Oqıwshılar sabaqta iyelewi kerek bolǵan juwmaqlawshı nátiyjeler

	Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler Barlıq oqıwshılar.	uwmaqlawshı kishi nátiyjeler Kópshilik oqıwshılar.	Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler. Ayrım oqıwshılar..
A	Basım hám onıń birligin biledi.	Basımnıń karrali ulushi birlikleri ortasında baylanıstı biledi.	Kúndelikli turmısta basım hám onıń birligine tiyisli mısallar keltiredi, olardı analiz qıladı hám juwmaq shıǵaradı.
B	Basımdı arttırıw ushın yamasa kemeytiw usılların biledi.	Tábiyatdaǵı kúshlerdiń texnika hám turmıstaǵı áhmiyetin biledi.	Basımǵa tiyisli mashqalanı analiz qıladı, sheshimin tabadı hám juwmaq shıǵaradı.
C	Basımǵa tiyisli mısallar keltiriledi.	Basımdı arttırıw yamasa kemeytiwge tiyisli mısallar keltiriledi, olardı analiz qıladı.	Basımǵa tiyisli hádiyselerdiń ápiwayı modellerin jaratıw haqqında idealardı alǵa súredi. Modelde jaratılǵan mashqalalardı jeke ózi sheshedi.

Sabaq jobası;

I-basqısh. Bilimlerdi aktivlestiriw hám xoshametlew (motivaciya )
Kishi gruppalarda talqılaw etiń.
Jumsaq jerde júriw ushın súwretdegi qaysı ayaq kiyimdi kiyiw maqul boladı?
Ne ushın iyneniń ushı ótkir etip tayarlanadı?
II-basqısh. Bilimdi jaratıw hám úyreniw. Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler (A)
Jumsaq qar ústinde júrgen adam, hár qádeminde qarǵa batıp, júriwi qıyınlasadı. Biraq sol adam ayaǵına shańǵı baylanıstırıp qar ústine shıqsa, ol qarǵa batpay biymálel qar ústinde júre aladı. (20. 2- súwret).
súwretdegi jaǵday analiz etilgende adam shańǵında hám shańǵısız turǵanında da, qarǵa óz salmaǵına teń bolǵan birdey kúsh penen basıwı, biraq bul kúshlerdiń qarǵa tásiri hár eki halda túrlishe bolıwı belgilengen. Bunday bolıwına sebep adam qardı basıp turǵan ornı basıp turǵan bet maydanınıń úlken kishiligine oqıwshılar itibarı tartıladı. Kúshdiń júzege tásir nátiyjesi tek bul kúshdiń shamasına baylanıslı bolmay, bálki kúsh tásir qılıp atırǵan sirt maydanına da baylanıslı bolıwı aytıladı.
Soraw : shańǵınıń qarǵa tiyip turǵan sırtınıń júzi úlkenbe yaki shańǵısız turǵan adam ayaq kiyiminiń ultanı sırtı úlkenbe?
Juwap : shańǵı sırtınıń júzi úlken.
Bul juwaptan shıǵarılǵan birinshi juwmaq : birdey kúsh beti hár túrli bolǵan betlerge tásir etkende nátiyje túrlishe boladı.
Óytkenin túsinip alıw ushın basım úlkenligi kiritilgen hám ol tómendegishe tariyplenedi:
Basım dep bet júzesiniń birligine tik tásir etiwshi kúshke san tárepinen teń bolǵan shamaǵa aytıladı.
F
*=y СЧ

Basımnıń SI daǵı birligi:

[ p i = lFl = J_N = i_N
lPi [ S l 1m2 m2
Bul birlik fransuz alımı Blez Paskal húrmetine 1 paskal (1 Pa) deb qabul qilinǵan
N
[p]=1m2=1Pa.
N
Máselen, p = 120—^ = 120Pa – betiniń hár 1m² júzege 120 N kúsh ta'sir etiwin bildiredi.
Kundelik turmısda basımınıń karrali birliklaridan kóbirek paydalanıladı:
1 kilopaskal = 1 kPa = 1000 Pa = 103 Pa, 1 megapaskal = 1 MPa = 1000 000 Pa = 106 Pa.
Tayanısh maydanı úlken bolǵan áyne bir kúshdıń tayansh sırtına beretuǵın basımı kishi boladı, yaǵnıy basım sırtqa tik tásir etiwshi kúshke tuwrı, sırt maydanına teris proporsional. Mısalı: bir túrdegi eki mashinanıń birine jińishke balonı, ekinshisine keńlew balonı qoyılıp, olardıń qumlı joldaǵı háreketi baqlansa, jińishke balonlı mashinanıń izi qumǵa tereńirek batqanlıǵı kórinedi. Sol sebepli sahrada qum ústinde juretuǵın mashinalarǵa keń shinalar qoyıladı.
I-basqısh. Jańa bilim hám kónlikpelerdi úyreniw. Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler (B)
Oqıwshılarda ilimiy sawatlılıq hám ámeliy kompetensiyalar qáliplestiredi.
Tapsırma : Shegeniń ushlı tárepi menen taxtashanı qumǵa astegine qoyıń. Onıń qumǵa batıw dárejesin baqlań.
Tapsırma : Shegeniń bas bólegi (sheńberi) menen taxtashanı qumǵa ásteǵana qoyıń. Onıń qumǵa batıw dárejesin baqlań.
Soraw. Qaysı jaǵdayda shegeli taxtasha qumǵa kóbirek batadı. Sebebin túsindiriwge háreket etiń.
Gruppa " Kúsh" ge. Sizge usınıs etilgen úskeneler ne nátiyjesinde ushlı etip jasalǵan? Bunı túsindiriwge háreket etiń.
Gruppa " Júze" ge. Musallat kóteretuǵın mashinalardıń balonları, jeńil mashinalardikine salıstırǵanda enlirek boladı. (Hátte arqa tárepinde 2 den balon qoyıladı.)
Soraw Kóp qabatlı ımaratlardıń tiykarı keń etip qurıladı. Bulardıń sebebin anıqlama beriwge háreket etiń.
4-gruppaǵa " Brusok" ǵa. Tájiriybe ótkeriń. Siz eki ayaq penen polǵa tásir qılıp atırsız. Endi bir ayaǵıńızdı kóteriń. Tásir kúshińiz ózgeredime? Azayadıma yamasa asadıma? Pikirińizdi anıqlama beriwge háreket etiń.
II-basqısh. Jańa bilim hám kónlikpelerdi qollaw. Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler (C)
a) Tómendegilerdi Pa ga aylandırıń : 4 kPa; 0, 6 kPa; 0, 5 N/cm².
tómendegilerdi kPa da ańlatpa beriń: 4800 Pa; 700000 Pa; 65000 Pa.
tómendegilerdi MPa de ańlatıp beriń. 500000 Pa; 7500000 Pa; 890000 Pa.

Berilgeni;	Formulası;	Esaplaw;
V = 6 m^3 S = 1,5 m2 p = 2700 kg/m^3 N g = 9,81 — kg p = ?	m = p V F mg p _ s = s kg-^N r p i_ kg = N = Pa [P ]_ m2 = m2 = Pa	m = 2700-6 kg = 16200 kg. 16200 • 9,81 p __ ’ Pa = 105948Pa. 1,5 Juwabı: p * 106 kPa

3. Massasi 76 kg bolǵan sportshi shańǵıda turıpta. Hár bir shańǵınıń uzunlıǵı 1,9 m, eni 10 sm. Sportshınıń qarǵa kórsetilgen basımı qanday?

Berilgeni:	Formulası;	Esaplaw;
m =76 kg a = 1,9 m b = 10 sm N g = 9,81 — kg p = ?	S = 2a^b F mg p _ s = s kg-* r p 1= kg = N = Pa [P 1_ m2 " m2 " Pa	S = 24,9-0,1 m2 = 0,38 m2. p = 76 • 9,81Pa _ 1962 Pa. 0,38 Juwabı: p =1962 Pa.

Sabaqta ótilgen tema boyınsha zárúrli juwmaqlar etiledi.
Basım bul betlerdiń maydanına tik tásir qılıp atırǵan kúshke san tárepten teń bolǵan shama bolıp tabıladı.
Basım birligi ushın 1 Pa qabıl etilgen.
Basımnıń san mánisi kúsh hám bet maydanına baylanıslı.
I- basqısh. Refleksiya
Gruppalarda talqılaw etiń.
Eki sırtqa birdey bahalı eki kúsh tásir etip atır. Bul betlerde payda bolǵan basım óz-ara teń. Bul betlerdiń ústilerin salıstırıń.
Kúsh tásir etip atırǵan betlerdiń maydanı asırılsa, basım qanday ózgeredi?
Ne ushın júk avtomobilleriniń balonları jeńil avtomobiltikine qaraǵanda keń etip jasaladı?
Adam qaysı halda jerge kóbirek basım beredi, toqtap turǵandama yamasa júrgendeme?
Ne ushın túye qumli shólda biymálel júre aladı?
Ne ushın beldiń ayaq qoyıp basılatuǵın bólegi egilgen boladı?
II- basqısh. Úyge tapsırma.
Temanı oqıw. Tema aqırındaǵı ámeliy tapsırmanı orınlaw. 12-shınıǵıw 5-, 6 - máselelerdi sheshiw.