Massa ha’m onin’ birlikleri sabaqtıń ulıwma maqseti

SABAQ JOBASI


1- basqısh. Bilimlerdi aktivlestiriw hám xoshametlew (motivatsiya ). Kishi gruppalarda talqılaw etiń.

• 
  Satıwshılar táreziden qanday maqsette paydalanadı?
  
• 
  Tárezilerdiń qanday túrlerin kórgensiz?
  
• 
  Massa qanday birliklerde ólsheniwin bilesizbe?
  
• 
  Massası anıqlanatuǵın jismni táreziniń qaysı máwsimine, taslardı qaysı máwsimine qoyılıwında parq bar dep o'ylaysizmi?
  

2- basqısh. Bilimdi jańalıq ashıw hám úyreniw. Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler (A)
Massa túsinigi beriliwden aldın oqıwshılarǵa inertlik túsinigi beriliwi maqsetke muwapiq ekenin aytıw kerek, júk mashinaları jeńil avtomobillerge salıstırǵanda ornınan aste qo'zg'aladi. Sonliqtan, birdey tezlikte háreketlengende júk mashinası jeńil avtomobilge salıstırǵanda astelew toqtaydi. Denelerdiń bul ózgesheligi inertlik degen túsinik járdeminde xarakterlenedi.
Inertlik dep, denenin’ tınısh jaǵdayın yamasa tuwrı sızıqlı tegis háreketin saqlawǵa umtılıw qabilyetine aytıladı.
Júk avtomobiliniń inertligi úlken, jeńil avtomobildiń inertligi kishi dep denelerdi salıstırıw júdá qolaysız. Sol sebepli denelerdiń inertligini salıstırıwlaw maqsetinde massa shamasi kiritilgen.
Massa dep, denenin’ inertlik ózgesheligin ańlatiwshı skalyar shamag’a aytıladı.
Bunnan tısqarı, oqıwshılarǵa massa hám salmaqliliq tu’sinigin hesh qashan basqa basqa tusinikler ekeni uqtiriladi. Turmıstan massaǵa tiyisli mısallar keltiriledi. Massa - fizikalıq shama ekenligi hám ol m hárıbi menen belgileniwi tu’sindiriledi. Massanıń birligi:[m] = 1 kg.
Kilogramm (kilo... hám gramm) — Xalıq aralıq birlikler sisteması SI de massa ólshem birligi. 1 dm³ (4° li) taza suw massasına teń. Parij qasında jaylasqan Sevr qalashasındaǵı Xalıq aralıq ólshew hám táreziler byurosında saqlanatuǵın diametri hám bálentligi 39 mm li platina-iridiy (90 % Pt, 10% lr) eritpesinen tayarlanǵan cilindrdıń massası 1 kg dep qabıl etilgen.
Massanıń úlesli birlikleri:
1 g (gramm) = 10 ^-3 kg;
1 mg (milligramm) = 10 ^-6 kg;
1 [µg (mikrogramm) = 10 ^-9 kg.
Bunnan tısqarı massanıń márteli birlikleri:
1 s (Sentner) = 10 ³ kg;
1 t (tonna ) = 10 ³ kg
bular kúndelik turmısda kóp isletiledi. Bunnan tısqarı massanıń basqa birlikleri de bar. Mısalı, Karat (qirot) (ital. carato — dukkakli terek da’ninin’ massası ) - zergerlik jumıslarında qımbat bahalı taslar hám hinjilerdiń massaların anıqlawda qollanılatuǵın ólshem birligi.