Massa ha’m onin’ birlikleri sabaqtıń ulıwma maqseti

21-tema. Máseleler sheshiw
Sabaqtıń ulıwma maqseti: basım jáne onıń birliklerine tiyisli bilimlerdi ámeliyatqa qollaw kónlikpelerin qáliplestiriw:
• másele tekstin oqıp túsiniw;
• zárúr túsinik hám formulalardı yadqa alıw ;
• nizamlıq hám formulalardı jaǵdayǵa qollaw ;
• alınǵan nátiyjelerdi analiz qılıw ;
• analizler tiykarında juwmaq shıǵarıw.
Tálim resursları : sabaqlıq, tarqatpa materiallar, máseleler tekstleri, multimedia sisteması.
Innovciyalıq metodlar : mashqalalı jaǵday, mashqalalı sorawlar, kishi gruppalarda islew, nátiyjeler tiykarında juwmaqlar shıǵarıw.
Oqıwshılar sabaqta erisiwi kerek bolǵan juwmaqlawshı nátiyjeler

	Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler Barlıq oqıwshılar.	uwmaqlawshı kishi nátiyjeler Kópshilik oqıwshılar.	Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler. Ayrım oqıwshılar..
A	Máselege tiyisli tekst, keste hám grafikti oqıp túsinedi.	Máselege tiyisli tekst, keste, grafiktegi mashqalanı analiz qıladı, sızılmada sáwlelendiredi.	Basımǵa tiyisli turmıslıq mısallardı keltiredi, olardı analiz qıladı hám juwmaq shıǵaradı.
B	Másele shártinde berilgen shamalar birlikleri menen birge jazıladı .	Máseleni sheshiwde formula hám nızamlıqlardan paydalanıladı.	Basımǵa tiyisli turmıslıq mashqalanı sheshiwge formula hám nızamlıqlardı qollaydı.
C	Tabılıwı soralǵan birliklerdiń mánisi esaplanbaydı.	Tabılıwı zárúr bolǵan shamalar ańlatpasın keltirip shıǵaradı, san mánisin esaplaydı. Birliklerdi keltirip shıǵaradı.	Máseleniń sheshimin tabıwda ápiwayı usullardan paydalanıladı.
D	Basımǵa tiyisli ómirden mısallar keltiredi.	Basımǵa tiyisli ómirdegi mısallardı analiz qıladı.	Óz bilimine tayanıp, úyrenip atırǵan mashqalaǵa uqsas mashqalanıń ápiwayı modelin jaratadı.

Sabaq jobası;

I-basqısh. Bilimlerdi aktivlestiriw hám xoshametlew (motivatsiya )

Kishi gruppalarda talqılaw etiń (klass úsh gruppaǵa ajratıladı ).
Basımnıń tariypin aytıp onıń fizikalıq mánisin túsindiriń.
Basımnıń tiykarǵı hám eseli birlikleri ortasındaǵı baylanıslılıqtı túsindiriń.
Ne ushın kúshti ózgertpesten bet júzesi arttırılǵanda basım azayıwına anıqlama beriń.
II-basqısh. Bilimdi jaratıw hám úyreniw. Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler (A)
Kishi gruppalarda wazıypalardı orınlaydı. Tómendegi máseleler gruppalarǵa usınıs etiledi:
Bir shańǵınıń qarǵa tiyip turǵan betiniń maydanı 0,2 m², shańǵıshınıń massası 80 kg bolsa, shańǵıshınıń qarǵa beretuǵın basımın esaplań (Juwabı : p = 3924 Pa).
Awırlıq kúshi 80 N bolǵan kub formasındaǵı tastıń polǵa beretuǵın basımı 1600 Pa bolsa, tastıń polǵa tiyip turǵan betiniń maydanın esaplań (Juwabı : S = 0, 05 m2).
Stol ayaqlarınıń polǵa tiyip turǵan bet maydanı 0,01 m² ge teń. Eger stoldıń polǵa beretuǵın basımı 7500 Pa bolsa, stoldıń awırlıq kúshin tabıń (Juwabı: F = 75 N).
III-basqısh. Jańa bilim hám kónlikpelerdi úyreniw. Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler (B)
Klass úsh gruppaǵa bólinedi. Hár bir gruppaǵa ólshemleri úsh qıylı bolǵan brusok beriledi. Olardan brusok:
tik qoyılǵanda ;
qaptal tárepi menen qoyılǵanda ;
Jatqarıp qoyılǵanda stolga beretuǵın basımların esaplaw soraladı.
Tapsırmanı orınlawda hár bir gruppanıń tapsırma analizinde sızılmalardan paydalanıwına bólek itibar beriledi. Bunda oqıtıwshı barlıq gruppalar iskerligin qadaǵalap baradı.
IV-basqısh. Jańa bilim hám kónlikpelerdi qollaw. Juwmaqlawshı kishi nátiyjeler (C)
Oqıwshılar ilimiy sawatlılıq hám ámeliy kompetensiyalardı qáliplestiriwge baǵdarlanadı.
Shınıǵıw. 3-másele Altı kósherli lokomotiv poyezdıń massası 120 tonna, hár bir dóngeleginiń relsge tiyip turǵan maydanı 5 sm². Onıń relsge basımı qansha? Hár bir kósherde eki dóngelek bar.
Máseleni sheshiwde oqıtıwshı shamalar birliklerin SI ga ótkerip, keyininen san ma`nisin esaplaw zárúr ekenligin oqıwshılarǵa bólek uqtırıp barıwı zárúr.

Berilgeni;	Formulası ;	Esaplaw;
m = 120000 kg S = 0,0005 m^2 n = 12 (g'ildiraklar soni) N g = 9,81 — kg p = ?	F mg P=nS=nS kg^ г p ь kg - N - Pa [P 1- m2 - m2 - Pa	p = 120000-9,81Pa = i962ooooo Pa 12^ 0.0005 Javob: p =1962 Pa.

4-másele. Tigiw mashinasindaǵı iyne 50 MPa basımda kóylek tigedi. Eger iyne ushınıń maydanı 0,02 mm² bolsa, tigiw mashinasi qanday kúsh penen iynege tásir kórsetedi?

Berilgeni:	Formulası;	Esaplaw;
p =50 MPa = 5407 Pa S = 0,02 mm^2= 240-8 m2 F = ?	F P = — S [ F1 = Pa^m2 = -^m2 = N. m2	F = 5407 •240-8N = 1N. Javob: F = 1 N.

55. Jeńil avtomobildiń massası 1, 8 tonna, ulıwma ballonlarınıń jerge tiyip turǵan maydanı 600 sm². Samolyottıń massası 40 tonna, ulıwma ballonlarınıń jerge tiyip turǵan maydanı 2 m². Olardıń jerge beretuǵın basımın esaplań hám salıstırıń.

Berilgeni;	Formulası;	Esaplaw;
m± = 1,8 t = 1800 kg S1 = 600 sm^2= 0,06 m^2 m^2 = 40 t = 40000 kg S1 = 2 m^2 N g = 9,81 — kg p, = ?, p 2 = ?	= mi g p2 = m2 g . s, ^2 S2 kg^ г p 1- kg =N = Pa [P ]= m2 = m2 = Pa	p = Ш09,8^ = 294300 Pa. 1 0,06 kg^ Г P1- kg = N = Pa [P1= m! = m! =Pa Samolyottıń Bergen basımı avtomobildikinen kishi eken. Esaplanǵan basım mánisleri tiykarında juwmaqlar shıǵarıladı. Kúshtiń tásir maydanına baylanıslı ekenligi uqtırıladı.

V-basqısh. Refleksiya
Tómendegi basqatırmanı sheshiń.
Sorawlar. Enine. 1. Maydan birligine tásir etiwshi kúsh
3. Uluǵbek observatoriyası qaysı qalada qurılǵan?
Boyına. 2. Televizordıń watanı. 4. Basım birligi. 5. Kishi qalıńlıqlardı ólsheytuǵın ásbap.

Krassvordtıń juwabı.

1) Basım 2) Ózbekistan 3) Samarqand 4) Paskal 5)Mikrometr

VI-basqısh. Úyge tapsırma

Temanı úyreniw. 13-shınıǵıw, 6-,7 – máselelerdi sheshiw.