Масъул муҳаррир: Файзиев Шохруд Фармонович, ю ф. д., доцент

e-mail: [e-mail]
Tel: [phone]
Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘quv jarayonining fizika darslarini tashkil qilishda elektron 
ko‘rgazmali vositalardan foydalanishning ahamiyati yoritilgan. Shu bilan birga ko‘rgazmali 
qurollardan foydalangan holda o‘quvchilar murakkab asboblarning tuzilishi, texnik qurilmalarning 
tashqi ko‘rinishi hamda ishlash prinsipi haqida bilimlarga ega bo‘lishi aks ettirilgan.
Kalit so‘zlar: fizika, ko‘rgazmali vosita, o‘quv jarayoni, asboblar, jadvallar, grafiklar, 
plakatlar.
Bugungi kunda barcha sohalarda bo‘lgani kabi, ta’lim sohasiga ham alohida davlat e’tibori 
qaratilmoqda. Har bitta fanni zamonaviy axborot texnologiya vositalari hamda pedagogik ta’lim 
metodlaridan foydalanib o‘qitish davr talabiga aylanib qoldi. Bu borada fizika fanini o‘qitishda 
elektron ko‘rgazmali vositalardan foydalangan holda o‘qitish juda muhim va dolzarb hisoblanadi. 
Bunda o‘quvchi o‘tilayotgan mavzu haqida yanada ko‘proq bilim, malaka va ko‘nikmalarga ega 
bo‘ladi.
O’quv tajribasi maxsus asboblar yordamida dars vaqtida hodisalarning mohiyatini tajribalar 
asosida ko‘rsatishdan iborat. Shuning uchun fizikadan o‘quv tajribasi bir vaqtning o‘zida bilimlar 
manbai, o‘qitish uslubi va ko‘rgazmalilik turi bo‘lib hisoblanadi. Hodisalarni fizik tajriba asosida 
o‘rganish ilmiy dunyoqarashni to‘g‘ri shaklantirib boradi, fizik tushuncha, nazariya va qonunlarni 
chuqur o‘zlashtirish imkonini beradi, fizikaga qiziqishni orttiradi. Umuman fizika o‘qitishda: 
o‘quvchilarning tushunchalar, qonunlar, nazariyalarni juda yaxshi o‘zlashtirishini ta’minlaydi; 
bilimlarni amaliyotda qo‘llay olish qobiliyatlarini shakllantiradi; tabiatni tadqiq qilishning muhim 
uslublari bilan tanishtiradi; axborotlarni sistemalashtirish, qayta ishlab chiqish va uzatishga 
o‘rgatadi; -o‘quvchilarda predmetga qiziqishni o‘stiradi va ularni moddiy ishlab chiqarishning 
yangi texnikasini va texnologiyasini o‘zlashtirishga tayyorlaydi; maktab o‘quvchilarida ishga 
mustaqil va ijodiy munosabatda bo‘lish qobiliyatlarini shakllantiradi; amaliy qobiliyat va 
malakalarni shakllantiradi, moddiy ishlab chiqarish sohasida mehnatga tayyorlaydi.
Maktab fizika tajribalari to‘rt turga bo‘linadi: namoyish etiladigan tajribalar, laboratoriya 
tajribalari, fizik amaliyot, sinfdan tashqari tajribalar va kuzatishlar. Tajribalarga qo‘yiladigan 
umumiy didaktik talablar quyidagilardir: ko‘rgazmali bo‘lishi, shu jumladan kishi organlarining 
ajrata olish qobiliyatlariga mos kelishi; xavfsizligi ta’minlanishi, ishonchli bo‘lishi, sodda 
bo‘lishi, takrorlash va tushuntirilishi oson bo‘lishi, vaqt jihatdan chegaralangan va zamonaviy 
bo‘lishi lozim.
Sinfda har bir o‘quvchi asboblaming tuzilma elementlarini qurishga imkon beradigan 
ko‘rgazmalilikni ta’minlash maqsadida quyidagilar zarur: tajriba stoli yuqoriroq o‘matilishi, 
o‘quvchilar diqqatini jalb qiladigan hamma ortiqcha narsalar undan olib qo‘yilishi; yetarli 
o‘lchamlarga ega bo‘lgan maxsus o‘quv asboblari qo‘llanishi, alohida-alohida o‘rnatilishi va 
asosiy qismlari yorqin rangda, shakllari dona-dona, strelka ko‘rsatkichlari katta bo‘lishi. Tajriba 
vaqtida asboblarni shunday joylashtirish kerakki, ular bir-birini to‘sib qo‘ymasin; oq-qora yoki 
xira qoplamlari bo‘lgan maxsus ekranlar qo‘llanishi; ko‘tarib-tushiriladigan stolchalardan, 
shtativlardan, asboblarni vertikal tekislikda o‘rnatish uchun turli xil balandlikdagi kursilardan 
foydalanish; asbobning tuzilishi, shuningdek ko‘rsatilayotgan hodisaning tushunilishini yaxshiroq 

---

13
17
ta’minlash maqsadida detallar, jarayonlami ekranda tasvirlashning qo‘llanilishi; elektr asboblarini 
ulovchi simlar rangli va ularning tartibli, ketma-ket joylashishini ta’minlash. 
Tajribani bajarish jadalligi o‘quvchilaming tajriba materialini qabul qilish jadalliligiga mos 
kelishi kerak. Hodisa tez sodir bo‘ladigan bo‘lsa, tajriba qaytadan takrorlanadi. Eksperimentning 
eng muhim tomoni uning o‘z vaqtida qo‘yilishidir. Tajribani namoyish qilish tabiiy holda 
o‘qituvchining hikoya yoki suhbati bilan birga olib borilishi kerak.
Grafik ko‘rgazmali qurollar (plakatlar) o‘quvchilarni murakkab asboblarning tuzilishi, texnik 
qurilma va mashinalarning tashqi ko‘rinishi va ishlashi bilan tanishtirishga xizmat qiladi. Ular 
devorga osib qo‘yadigan va tarqatma bo‘lishi mumkin. Plakat va jadvallarni bo‘limlar bo‘yicha 
saqlash qulaydir. Solishtirma issiqlik sig‘imi, solishtirma qarshilik kabi jadvallarni fizika xonasiga 
osib qo‘yilsa yanada yaxshi bo‘ladi.
O’quvchilarni turli texnik qurilmalar, transport turlari, aloqa, fan va texnika yutuqlari bilan 
tanishtirishda montajdan foydalaniladi. “Fizika va hayot”, “kosmik parvoz” kabi montajlarni 
qiziqarli qilib tayyorlash mumkin. Fizika darslarida tez-tez solishtirma va chiziqli diagrammalardan 
foydalaniladi. Solishtirma diagrammalari orqali moddalarning solishtirma issiqlik sig‘imi, 
mexanizmlarning FIK ni tasvirlash mumkin. Kattaliklar orasidagi funksional bog‘lanishlarni 
grafik ravishda tahlil qilishda chiziqli diagramamalardan foydalaniladi.
Grafik – kattaliklar orasidagi funksional bog‘lanishlami tasvirlashdagi muhim ko‘rgazmalardan 
biridir. 
Grafik bilan ishlash o‘quvchilaming funksional fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi, grafik 
savodxonligini orttiradi, hodisa va jarayonlar orasidagi miqdoriy bog‘lanishlarni chuqurroq 
tushunishga yordam beradi.
Fizika darslarida elektron ko‘rgazmali vositalardan foydalanishning ahamiyati bugungi 
pandemiya sharoitida ayniqsa samarali usullardan biri hisoblanishi shubhasiz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Kamalova D., Mansurova Sh. The importance of using electronic visual means in physics 
lessons. «O’zbekistonda ilm-fan va ta’lim» mavzusidagi ilmiy konferensiya. Toshkent. 26-mart, 
2020. 85 bet.

---

14