Matematik masalalarni yechish va ularning grafiklarini yaratishga mo’ljallangan mapl 5, Math Cad dasturlari va ularda ishlash

• 
  Colculator (Kolkulyator) – asosiymatematikoperatsiyalarshabloni; Graph (Grafik) – grafiklarshabloni; Matrix (Matritsa) – matritsavamatritsaoperatsiyalarinibajarishshabloni; Evluation (Baholash) – qiymatlarniyuborishoperatorivanatijalarnichiqarishoperatori; Colculus (Hisoblash) – differentsiallash, integrallash, summanihisoblashshabloni; Boolean (Mantiqiy operatorlar) – mantiqiyoperatorlar; Programming (Dasturlashtirish) – dasturtuzishuchunkeraklimodullaryaratishoperatorlari; Greek (Grekharflari) -simbolikbelgililarustidaishlashuchunoperatorlar.
  
• 
  Boshlang‘ichholatda ekranda kursor krestik ko‘rinishda bo‘ladi. Ifodani kiritishda ukiritilayotgan ifodani egalla bolgan ko‘k burchakli holatgao‘tadi. Mathcadning har qanday operatorini kiritishni uchta usuldabajarish mumkin:
  
• 
  Menyu buyrug‘idan foydalanib;
  
• 
  Klaviatura tugmalaridan foydalanib;
  

2-rasm. Oddiymatematikifodalarnihisoblash.

• 
  Mathcad 200 danortiqo‘zidaqurilganfunktsiyalariga egabo‘lib, ularnimatematikifodalardaishlatishuchunstandartpanelvositasidagi Insert Function (Funktsiyaniqo‘yish) tugmasigabog‘langanmuloqotoynasidanfoydalaniladi.
  
• 
  Mathcad hujjatigamatnkiritishuchunboshmenyudan Insert →Text Region (Qo‘yish→Matnmaydoni) buyrug‘iniberishyokiyaxshisiklaviaturadanikkitalikavichka (“) belgisinikiritishkerak. Bundamatnmaolumotinikiritishuchun ekrandamatnkiritishmaydonipaydobo‘ladi. Matnkiritishmaydonigamatematikifodaniyozishuchunmatematikmaydonnihamqo‘yishmumkin. Buninguchunshumatnmaydonidaturib Insert→Math Region (Qo‘yish→Matematikmaydoni) buyrug‘iniberishkifoya. Bumaydondagikiritilganmatematikifodalarhamoddiykiritilganmatematikmaydonkabihisoblashnibajaradi.
  

3-rasm. Hsoblashlardafoydalanuvchifunktsiyasinituzish.

• 
  Ikkio‘lchamlifunktsiyagrafiginiqurishuchunquyidagiprotseduralarnibajarishkerak.
  
• 
  1.Qaysijoygagrafikqurishkerakbo‘lsa, shujoygakrestlikursorqo‘yiladi.
  
• 
  2.Matematikpanelining Graph (Grafik) panelidan x-y Plot (Ikkio‘lchovligrafik) tugmasibosiladi.
  
• 
  3.Hosilbo‘lganikkio‘lchamligrafikshablonigaabstsisso‘qiargumentinomi, ordinatao‘qigafunktsiyanomikiritiladi.
  
• 
  4.Argumentningberilgano‘zgarishdiapazonidagrafikniqurishuchungrafikshablonitashqarisisichqonchadabosiladi. Agarargumentningdiapazonqiymatiberilmasa, uholdaavtomatikholdaargumentdiapazonqiymati 10 dan 10 gachabo‘ladivashudiapazondagrafikquriladi
  

5-rasm. Funktsiyagrafiginiqurish.

Limitlarnihisoblash. Mathcadda limitlarnihisoblashninguchtaoperatoribor.

1.Matematikapanelidan Calculus Toolbar (Hisoblashpaneli) tugmasibasilsa, Colculus (Hisoblash) paneliochiladi. Uyerningpastkiqismidalimitlarnihisoblashoperatorlarinikiritishuchunuchtatugmachamavjud. Ularningbirinibosishkerak.

2.lim so‘ziningo‘ngtomonidagikiritishjoyigaifodakiritiladi.

3.lim so‘ziningostkiqismigao‘zgaruvchinomivauningintiladiganqiymatikiritiladi.

4.Barchaifodalarburchaklikursordayokiqorarangaajratiladi.

5.SymbolicsEvaluateSymbolically (SimvollihisoblashBaholashSimvolli) buyruqlariberiladi. Mathcad agar limit mavjudbo‘lsa, limitningintilishqiymatiniqaytaradi.

Dastur qatorini kiritish. Dasturni tuzish uchun uning qatorlarini kiritish kerak bo‘ladi. Bu quyidagi keltirilgan protsedurada bajariladi:

1. 
   Dastur ifodasi nomini kiritish.
   
2. 
   Yuborish operatorini (:=) kiritish.
   
3. 
   Dasturlash panelidan Add Program Line (Dastur qatorini qo‘shish) tugmasini bosish.
   
4. 
   Paydo bo‘lgan kiritish joyiga kerakli operatorlarni kiritish, ortiqcha kiritish joyini olib tashlash.
   

Test savollari

1. Mathcad da vektor elementlarining medianasi qanday topiladi?

a) mode(v)

b) stdev(v)

c) mean(v)

d) *median(v)
2. Mathcad da vektor elementlarining o‘rtacha garmonik qiymati qanday topiladi?

a) cvar(a,b)

b) corr(a,b)

c) *hmean(v)

d) gmean(v)