Matematika fani

1-masala. Nasos bir soatda hovuzga 900 litr suv beradi. Nasos
to`xtovsiz ishlab turgan chog`da hamma suv birinchi quvur orqali 12 soatda,
ikkinchisi orqali esa 10.5 soatda oqib tamom bo`ladi. Nasosni ham har ikkala
quvurni ham ishga solinsa, hovuz 5 soatda suvdan bo`shatdi. Hovuzning
hajmini toping. 
Yechilishi: 1) birinchi quvur orqali bir soatda to`la hovuzning qismi va
nasos bergan 900 litr suvi oqib chiqadi, ikkinchi quvurdan esa to`la
hovuzning
1
2
10.5
21

qismi va nasos bergan 900 litr suv oqib chiqadi.
2) har ikkala quvur orqali bir soatda to`la hovuzning
1
2
15
5
12
21
84
28



qismi va nasos orqali berilgan 900 litr 2=1800 litr suv oqib chiqadi; 5
soatda esa, to`la hovuzning
5
25
5
28
28

qismi va nasos orqali berilgan
1800
5
=9000 litr suv oqib chiqadi. 
3) nasos orqali 5 soatda 4500 litr suv keladi. Demak, 5 soatda xar
ikkala quvur orqali to`la hovuzdagi suv va 4500 litr suv oqib chiqadi; bu
hovuzning
25
28
qismini tashkil qilib, 9000 litr bo`ladi, ya`ni hovuzning
3
28
qismini tashkil qilib, 4500 litr bo`ladi. 
4) endi sonning bo`lagi bo`yicha sonning hammasini topamiz:
hovuzning hajmi 4500 litr :
3
28
= 42000 litr. 
MMIBDO’: ___________________ 

---

www.Infoedu.uz  
Sana:________________ 
29-Mavzu: Ikki ko`paytuvchini, ularning berilgan ko`paytuvchilari
va ko`paytmalari teng bo`lganda ayirmalari yordami bilan topish. 
 
Elementar masala. Baravar miqdordagi pulga bir necha tovuq va bir
necha g`oz sotib olingan, biroq, tovuq g`ozga qaraganda 20 ta ortiq olingan .
bir g`oz 126 so`m va bir tovuq 70 so`m turadi. Nechta g`oz va nechta
tovuq sotib olingan? 
Yechilishi: 1) 20 ta ortiq tovuq 1400 so`m turadi (70 20=1400 so`m) .
bu pul qanday hosil bo`ldi? Bir tovuq va bir g`ozni sotib olganda, bir
g`ozga qaraganda bir tovuqqa 56 so`m (126 so`m – 70 so`m = 56 so`m) kam
sarf qilingan. Ikkinchi tovuq va g`ozni sotib olganda ham o`shanchadan
iqtisod qilib borishgan. Xullas, 1400 hosil bo`lgunga qadar shu xilda iqtisod
qilib borishgan va bu 1400 so`mga 20 ta ortiqcha tovuq sotib olingan.
2) Demak, 1400 so`mni ichida 56 so`m necha marta bo`lsa, shuncha
g`oz sotib olingan 1400 : 56 = 25. Shunday qilib, 25 ta g`oz sotib olingan,
tovuqlar esa 20 ta ortiq, ya`ni 45 ta tovuq olingan. 
Murakkab masala. Poyezd 2 stansiya orasidagi masofani 3 kunda
bosib o`tdi, u har kuni 18 soatdan yo`l yurdi. Agar poyezd har kuni
yo`lda 22 soat 30 minutdan yursa va bir soatda 11 km dan ortiq
yursa, shu masofani necha kunda bosib o`tadi? 
Yechilishi. 1) stansiyalar orasidagi masofani poyezd odatdagi yurishi
bilan 54 soatda (18 3=54) yuradi. Agar poyezd tezligini bir soatda 11
km ga orttirsa, bu masofani 45 soatda
1
22
2
45
2







, ya`ni 9 soat oldin
bosib o`tgan bo`lar edi. 
2) poyezd oshiqroq tezlik bilan yurganida 45 soatda ortiqcha 495
km o`tgan bo`lar edi, odatdagi yurishda bu masofani o`tishi uchun
ortiqcha 9 soat sarf qiladi. 
3) Demak, poyezdning odatdagi tezligi, 495:9=55 km/soat ga,
stansiyalar orasidagi masofa esa 55 km 54= 2970 km bo`ladi.