Matematikadan

л 2 2 4 , _ 5
b 6 - 2 - 7 - 1 3 -
5 3 5 6
о 7 , 4 „ 29 с 3— 1— 6— л9 —17
12 7 30 30
a - ( b + c )
a - (b-c)
13 13
1 2 1 . 1) 0 ‘ylangan sondan 8 — ayirilsa, u holda 8 —
24 24
17
va 3— sonlar ayirmasiga teng son hosil boladi.
0 ‘ylangan sonni toping.
' 7
2 ) 0 ‘ylangan songa qo‘shilsa, u holda
7 13
16— va Ю— sonlar yiglndisiga teng son
hosil boladi. Qanday son o‘ylangan?
32
122. 1) Kater (motorli qayiq)ning daryo oqimi
7
boyicha tezligi ^7— km/soat, daryo oqimining
2
tezligi esa 3— km/soat. Katerning turg‘un suv-
5
dagi va oqimga qarshi tezligini toping.
3
2) Uchburchakning bir tomoni 15— dm ga teng.
5
. 9
Ikkinchi tomoni esa bundan 4~ dm qisqa.
Uchinchi tomon esa birinchi (berilgan) tomon-
7
dan 4— dm uzun. Shu uchburchakning perimetrini
toping.
123. 1) Markazda turgan son hosil bo‘lishi uchun
berilgan songa qanday sonni qo'shish kerak?
Javobni mos joylarga yozing.
2) Berilgan sonlarni qo'shing, javobni markazga
yozing.
124. Tenglamani yeching:
1)
2)
x - 2
13
14
2 2 - + x
4
-1— = 5— ;
у 28 42
-1 4— = 16— ;
8 40
3) 3 2 - -
4
1 0— + x 20 = 6-
10
4) 1 2—- x 8 + 7 - = 15— . 6 10
125. Qulay usul bilan hisoblang:
18 ,30
2 5— -1 2 -
47 41
+ 8 29
4 7 ’
2) 2 3— +
37
7^ _ 4 26
19 37
3) .17 13
5 3— + 39
43 27
/
4 0— - 1 3 —
27 43 у
34
4) 27— + 16—
v 71 83
60 ,„7 0 1 ( „ „ 1 1 , „ 7 0 л +
ч
32----- 10
71 83
126. Kvadratning tomoni 6 — dm bolib, u to‘g‘ri
4
tortburchakning enidan 2 — dm qisqa, bo‘yidan
3 ^
esa 1— dm uzun. To‘g‘ri tortburchakning
4
perimetri kvadrat perimetridan qancha ortiq?
127. 1) AB kesmani С nuqta ikkita qismga ajratadi.
CB = 1—m, AC esa CB dan 2— m uzun. AB ning
4 5
uzunligini toping.
2) AB kesmani С nuqta ikkita qismga ajratadi.
CB = 3 1 6—m, AC esa CB dan 1— m qisqa. AB
5 2
kesmaning uzunligini toping.
128. 1) Birinchi va ikkinchi guruh ishchilar malum
bir ishni 9 kunda; ikkinchi va uchinchi guruh
shu ishni 18 kunda; birinchi va uchinchi guruh
esa ishni 1 2 kunda bajaradi. Uchala guruh
birgalikda ishlab ishni necha kunda bajara
oladi?
2) Hovuzga uchta quvur olkazilgan. Birinchi va
ikkinchi quvurlar hovuzni 1 soat-u 1 0 minutda;
birinchi va uchinchi quvurlar hovuzni 1 soat-u
24 minutda; ikkinchi va uchinchi quvurlar esa
35
hovuzni 2 soat-u 2 0 minutda to‘lg‘azadi. Uchala
quvur bir vaqtda ochib qo‘yilsa, hovuz qancha
vaqtda toladi?
129. Neksia rusumli avtomobil birinchi soatda
yo‘lning — qismini, ikkinchi soatda 7- qismini,
б о
uchinchi soatda —qismini bosib o‘tdi. Agar u
butun yolni 4 soatda bosib o‘tishi kerak bolsa,
qolgan vaqtda avtomobil yolning qancha qismini
bosib o'tishi lozim?
130. 1) Sonlarni o‘sish tartibida joylashtiring:
2 ) Sonlarni kamayish tartibida joylashtiring:
9
Ko'rsatma: a, b, с kasrlar uchun a
IIIBOB. KASRLARNI
KOTAYTIRISH VA BO‘LISH
Kasrlarni, aralash sonlarni ko‘paytirish
132. Kasrni kasrga ko‘paytirganda qanday hollarda
ko‘paytma: 1) ko'paytuvchidan kichik; 2 )
ko'paytuvchiga teng; 3) ko‘paytuvchidan katta
boladi? Har qaysi hoi uchun 5 tadan misol tuzing.
133. Berilgan natural sonni to‘g‘ri kasrga ko‘ -
paytirganda, berilgan songa qaraganda katta
son hosil bolishi mumkinmi? Kichik son-chi?
Misollar keltiring.
134. Hisoblang:
1 1 1 1 1
135. Amallarni bajaring:
1)
2)
' 7 4 N 4 -j----8---
15
f 5 Г
Uo 1 5 , 13 {12 3 ,
J_ 1
15 + 5
л H A
22 + 11 6
3) — -
25
' 7
'со 1
1
CO 1
2^ + —
о i—i 5J И •5 J
4) - + — I \l~ —
v 8 + 12 б Д 12
136. To‘g‘ri to‘rtburchakning asosi — m ga teng. Ad
3
Balandligi asosidan — m qisqa. Shu to‘g‘ri
to'rtburchakning perimetri va yuzini toping.
137. Hisoblang:
138. Uchburchakning bir tomoni uzunligi 3— dm,"
3 4
ikkinchi tomoni esa bundan 1— dm qisqa. Agar 8
uchburchakning uchinchi tomoni uzunligi natural
son bolsa, u qanday qiymatlar qabul qilishi
mumkin?
139. Amallarni qulay usulda bajaring:
Di25.3ii-2i.3H;
7 37 7 37
2 ) 1 2— 1—- 1—1 1—; '
' 7 6 6 7
3) 2 —-1— + 1 — -4— ;
9 28 28 9
4) 2— - 1 0 - - 5 - - 2 — .
’ 31 3 2 31
140. Markazda turgan sonni berilgan sonlarga ko‘-
paytiring va javobni mos joylarga yozing:
14]. 1) Mashina soatiga 54 km tezlik bilan 2 soat-u
1 0 minut yo‘l yurdi. So‘ngra soatiga 60 km tezlik
bilan 2 soat-u 45 minut yo‘l yurdi. Mashina
jami necha kilometr yo‘l yurgan?
3
2) Kema soatiga 30 km tezlik bilan 2 — soat
4 g
yurdi. So‘ngra soatiga 40 km tezlik bilan 3—5
soat yurdi. Kema jami necha kilometr yo‘l yurgan?
142. Hisoblang (142-143):
2)
3)
4)
( з 2^ 7
2 0 0 9 - - 2 008- •i— ;
I 5 3 J 23
( 3
1^ 1
2 007—--2 00 6- •1—
I 5 6 J 29
( 3 2^ 1
1 9 9 2 - - -1 990- ■l— ;
l 5 3J 29
( 6 7) 56
2 0 0 0 - - 1 998-
I 7 8J 111'
1
o:
i
, 1 7 , 29
3— -2— - 4 ------ + 1 —
17 15 2 9 48
1 _ 8 2 3 1
5 - -3 — + 2 — -3— --8— 1
7 9 9 8 2
• 2— - ! — -4
17 20 3
144. Bir fermer 50— ga ekin maydonining har bir
5
gektaridan 41— sr dan, ikkinchi fermer esa
40
4
60— ga ekin maydonining har bir gektaridan
5
37i sr paxta hosili oldi. Qaysi fermer ko‘p hosil
olgan? Qancha ko‘p hosil olgan?
Sonning qismini topish.
O’zaro teskari sonlar
20
145. 1089 ning — qismi kattami yoki 9801 ning
33
qismi kattami?
297 4
2 3 1
2) 6 6— ning 3— qismi kattami yoki 50— ning
3 l vJ 4
4
4— qismi kattami?
146. Samolyot bir soatda 840 km masofani uchib
o‘tadi.
U 3 soatda qancha masofaga uchib boradi?
2 - —• —• —■ —• — • —• 2— soatda-chi?
’ 2 ’ 3 ’ 4 ’ 3 ’ 4 ’ 6 ’ 5
Javoblaringizni jadval ko‘rinishida bering.
147. Sayyoh jami yo‘lning — qismini bosib o‘tdi.
5
Hisoblab ko‘rsa, yo'lning yarmiga yetish uchun
yana 12 km yurishi kerak ekan. Jami yo'lning
uzunligini toping.
41
148. 1) 0 ‘rik quritilganda undan — qism turshak
tushadi. 260 kilogramm o'rikdan qancha turshak
olish mumkin?
2 ) Uzum quritilganda undan — qism mayiz tu-
4
shadi. 1 2 0 kilogramm uzumdan qancha mayiz
olinadi?
3) Bog'da 600 tup mevali daraxt bor. Ularning
— qismi olma, ~ qismi nok, qolganlari
olxo‘ri. Bog‘da necha tup olxo'ri bor?
7
149. 1) Birinchi kuni rejadagi ishning — qismi ba-
4
jarildi. Ikkinchi kuni birinchi kunda bajarilgan
ishning — qismicha ko‘p ish bajarildi. Shu ikki
8
kunda ishning qancha qismi bajarildi? 2) Birinchi
kuni rejadagi ishning — qismi bajarildi.
3
Ikkinchi kuni birinchi kunda bajarilgan ishning
— qismicha kam ish bajarildi. Shu ikki kunda
6
ishning qancha qismi bajarildi?
150. G'amlangan yem otning bir o‘ziga 10 kunga,
sigirning bir o‘ziga 15 kunga yetadi. Yem ik-
42
kalasiga necha kunga yetadi?
4 7 151. 1) 3— va 2— sonlarning yiglndisiga;
5 о
3 5
2) 8 — va 4— sonlarning ayirmasiga;
9 4
3) 3— va 2— sonlarning ko'paytmasiga teskari
sonni toping.
5
152. 0 ‘zaro teskari sonlarning har biriga: 1) 1— ni
6
3
qo‘shish; 2 ) ulardan — ni ayirish natijasida
4
hosil boladigan sonlar o'zaro teskari sonlar
boladimi? Misollarda tekshirib ko‘ring.
153. 0 ‘zaro teskari sonlarning har biri: 1) 2—ga
1 . . 2
ko‘paytirildi; 2) 3—ga bolindi. Natijada ho-
4
sil bolgan sonlar ham o'zaro teskari sonlar
boladimi? Misollarda tekshiring.
154. 1) Qisqarmas kasrga teskari kasr ham qisqarmas
boladimi?
2 ) Noto‘g‘ri kasrga teskari kasr 1 dan kichik