Materialshunoslik indd

Chiziqli dislokatsiyalar. Siljish vektoriga perpendikular bo‘lgan 
dislokatsiya 
chiziqli dislokatsiya deyiladi. Masalan, biror kristallga 
siljish vektori bo‘y lab tashqi kuch ta’sir ettirilgan va bu kuch ta’sirida 
sirpanish tekisligida atomlar bir parameter bo‘yicha siljigan bo‘lsin. 
Siljish sirpanish tekisligining boshidan oxirigacha emas, balki 
uning ABSD qismida sodir bo‘lib, tekislikning qolgan qismida sodir 
bo‘lmagan deb faraz qilaylik (1.5-rasmga qarang).

---

17
1.5-rasm. Siljish zonasining siljish vektoriga perpendikular 
bo‘lgan Ad chegarasi chiziqli dislokatsiyadir.
Vintsimon dislokatsiyada atomlarning siljish yo‘nalishi siljish 
vektoriga parallel bo‘ladi. Bunday dislokatsiyani quyidagi misol-
da tushuntirib beramiz. Bir kris tall olib, uning ozroq joyini tekislik 
bo‘ylab kesaylikda, kesilgan qismining birini ikkinchisiga nisbatan 
panjaraning bir parametriga teng oraliqqa siljish vektoriga parallel 
tarzda siljitaylik (1.6­rasmga qarang).
1.6-rasm.Vintsimon dislokatsiyalar.
Bunday qilinganda atomlarning gor izontal tekisliklari bir qadar 
egiladi va ulardan har birining cheti shu tekislikka
 eng yaqin tekis-
likning cheti bilan tutashadi. Natijada, kristallning shakli vint bo‘­
yicha buralgan bitta sirpanish tekisligidan hosil bo‘lgandek ko‘rinadi
3
.
3
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 
7th ed.p.cm/ ­ Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, 
Inc.­ 2014. 116­bet
Dislokatsiya chizig‘i

---

18
Hosil bo‘lgan bu dislokatsiya vintsimon dislokatsiyadir. Vintsimon 
dislokatsiyali kristallning tuzilish sxemasi 1.6­rasmda tasvirlangan. 
AD chiziq vintsimon