Materialshunoslik indd

Magnit xossalari. Aniqlanishicha, xuddi elektrik dipollar mav­
jud bo‘lgani kabi, magnitli moddalarda magnit dipollar mavjud. 
Magnit dipollarga shimoliy va janubiy polyuslarga ega, xuddi 
elektrik dipollarda manfiy va ijobiy zaryadlar roliga o‘xshash vazi-

---

211
fani bajaradigan kichik doimiy magnitlar sifatida qaralishi mumkin. 
Kuzatilganda magnit dipollar momentlari strelkalar bilan ko‘rsatiladi 
(11.8, 11.9-rasm)
35
.
11.7-rasm Elektr 
toki aylanasi va 
magnitlangan
naycha rofi-
dagi kuchlanish 
chiziqlari struk-
turasi.
11.8-rasm. Magnit 
momentini 
yo‘nalishi.
11.9-rasm. a-silindrik 
g‘altak yordamida 
yaratilgan magnit may-
doni kuchlanishi N, undan 
o‘tkazilayotgan tok I, 
halqalar soni N va g‘altak 
uzunligiga bog‘liq.
Magnit maydoni magnit dipollarga xuddi elektrik maydon elektrik 
dipollarga ta‘sir o‘tkazgani kabi ta’sir etadi. Magnit maydon mav­
judligida, bu maydon dipollarni ma’lum jihatdan yo‘naltirishga ha-
rakat qiluvchi momentni vujudga keltiradi. Mazkur effektga yorqin 
misol – yer kurrasining magnit kuchlanish chiziqlariga mos holatda 
kompasning magnit strelkalari harakatidir.
Magnit maydon vektorlari. G‘altakdagi magnit maydoni kuch-
lanishi-halqalar soni, tok miqdori va g‘altak uzunligiga bog‘liq. 
Qattiq materiallarda magnit momentlarni yaralishini muhokama qi-
lishdan avval, maydon vektorlari tushunchasiga asoslangan magnit 
maydoni tasnifini ko‘rib chiqamiz. Keltirilgan tashqi magnit maydoni 
magnit maydon kuchlanishi kuchi bilan ifodalanadi va N harfi bilan 
belgilanadi. 
35
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 
7th ed.p.cm/ ­ Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, Inc.­ 
2014. 805­bet

---

212
Agar magnit maydon, jipslab o‘ralgan halqalardan N tashkil top-
gan silindrik g‘altak (solenoid) yordamida yaratilsa, g‘altak halqalari 
uzunligi l ga teng va undan I miqdorida tok o‘tkazilsa, magnit may-
don kuchlanishi quyidagicha ifodalanadi: 
l
NI
H =
(11.1)