Materialshunoslik va mashinasozlik” kafedrasi Bolg’alash sexi

METALLARNING PAYVANDLANUVCHANLIGI VA PAYVANDLASHDA STRUKTURA O‘ZGARISHLARI

1. Metallarningpayvandlanuvchanligi

Metallarningturliusullardatexniktalablargajavobberaoladigandarajadapayvandlanishxususiyatigapayvandlanuvchanligideyiladi.
Metallarningpayvandlanuvchanligiularnikimyoviytarkibiga, strukturasiga, payvandlashusuliga, rejimigavaboshqako‘rsatkichlargabog‘liq. Odatda, metallarningpayvandlanuvchanliginianiqlashdabostirilganchokpuxtaligipayvandlanadiganmetallpuxtaligigataqqoslanadi.Agar chokdanuqsonlar (g‘ovaklik, darz, toblanish) hollarbo‘lmaypayvandlanayotganmetallarpuxtaligigayaqinborsa, bundaymetallaryaxshipayvandlanuvchanhisoblanadi.Ma’lumki, turlimetallkonstruksiyalartayyorlashdaasosiy material sifatidapo‘latlardanfoydalaniladi.
Aniqlanganki, tarkibidauglerodi 0,25% kambo‘lganuglerodlivakamlegirlanganpo‘latlarbarchapayvandlashusullardayaxshipayvandlanadi.
O‘rtacha uglerodli po‘latlarni payvandlashda chokka yondosh zonada toblangan struktura, chok metallda kristallizatsion darzlar berishi sababli cheklangan holda payvandlanuvchanlik kaega bo‘ladi. Ko‘p uglerodli po‘latlar esa yomon payvandlanadi. Agar bunday po‘latlarni payvandlashga zaruriyat bo‘lsa, avvalo, payvandlanuvchi buyumlarni 300–450° С gacha qizdirib, payvandlab bo‘lingach termik ishlanmog‘i kerak. O‘rtacha va ko‘p legirlangan po‘latlarning issiqlik o‘tkazish va issiqlikdan kengayish koeffitsiyentini kam uglerodli po‘latlardan pastligi payvandlashda o‘ta qizib, havoda sovishida karbidlar hosil bo‘lib, qattiqligi ortadi va bu hol darz ketishiga ham olib kelishi mumkin. Po‘latlarda legirlash elementlarni ortishida payvandlanuvchanligi yomonlashadi. Shu sababli bu po‘latlarni payvandlashda, avval, ma’lum temperaturagacha qizdirib, payvandlab bo‘lingach termik ishlovlarga berilishi lozim.
Barchacho‘yanlaresayomonpayvandlanadi.Ulardanuqsonlar (darzlar, kemtikjoylari, kattag‘ovakliklarvaboshqalar) uchraydi.
Payvandlashdahavodasovishidachokdavachokkayondashganjoyitoblanganbo‘lishinatijasida, darzketishiasosiyqiyinchiliknitug‘diradi.Cho‘yanlarxiliniko‘pligivaxossalarinixilma-xilligisabablipayvandlashusulinito‘g‘ritanlashmuhimdir. Cho‘yanquymalardaginuqsonlarnipayvandlabtiklashdaqatorusullarbo‘lib, bularningichidapayvandlanuvchiquymaniqizdiribpayvandlashvaqizdirmaypayvandlashusullaridanfoydalaniladi.

1. 
   Payvandlanuvchiquymalarniqizdiribpayvandlashdanuqsonli joy 90° li burchakbo‘ylabkesilib, uningatrofiqolip material bilanqoplangan, buyum 600–650^oСgachaastaqizdiriladi. Keyinpayvandlovchi material sifatida, masalan, cho‘yanchiviq, flyussifatidaolinib, gazalangasidaeritibpayvandlanadi.
   
2. 
   Quymaniqizdirmaypayvandlashdaesa, avvalo, payvandlashjoyigapo‘latshpilkalarshaxmattartibdarezbagao‘rnatilib, ularniqoplamalikamuglerodlipo‘latelektrodbilankichiktokda (150 A gacha) payvandlab, keyinqolganjoylaripayvandlabto‘ldiriladi.
   

Ranglimetallarvaularningqotishmalarigakelsak, ularningissiqliknivaelektrniyaxshio‘tkazishi, osonoksidlanishi, gazlarniyutishivaboshqaxususiyatlaripayvandlashdama’lumqiyinchiliklartug‘diradi.Ranglimetallarnipayvandlashhaqidama’lumot 32-bobda bayonetilgan.