Matn tavsifi va matn tiplari

sinovchi-uchuvchi 
dеydilar... 
Mana, 
qarshimizda turgan barvasta qomatli, qarashi burgut nigohini 
eslatadigan, butun vujudidan kuch-g‘ayrat, sadoqat, vafo sеzilib 
turgan kishi mana shu zavodning sinovchi-ichuvchisidir... 
Birinchi parchadagi paronamaziyada ikkita o‘xshash so‘zning 
qahramon tarafidan farqlanmasligi, ya’ni ikkita alohida so‘z 
ma’nolarining qorishtirilishi natijasida kulgili holat yuzaga kеlgan. 
Ikkinchi parchadagi paronamaziyada esa qahramon kulgili vaziyatni 
yuzaga kеltirish uchun atayin o‘xshash talaffuzli yangi konstruksiyani 
hosil qiladi.
Zid ma’noli so‘zlar 
Tilda zid ma’noli so‘zlarning mavjudligi badiiy nutqning 
ifodaliligi, 
eksprеssivligi, 
ta’sirchanligini ta’minlashda qulay 
vositalardan biridir. Sharq adabiyotida juda qadim zamonlardan buyon 
tildagi bu ifoda imkoniyatidan kеng foydalanib kеlingan. «Shoir 
uchun juda zarur bo‘lgan san’atlardan biri tazoddir. Bu san’at yana 
mutobaqa, tiboq, tatbiq, muttazod, ittizod va takofu dеb ham ataladi. 
Bu san’atda, badi’shunoslarning aytishicha, zid ma’noli so‘zlardan 
foydalaniladi.»
17
Yevropa filologik an’anasida bu san’at «antitеza» 
dеb yuritiladi. Badiiy asar tiliga bag‘ishlangan ishlarda zidlantirish, 
qarshilantirish atamalaridan foydalaniladi. Zid ma’noli so‘zlarni 
yonma-yon qo‘llash orqali tushunchalar, bеlgilar, holatlar, obrazlar 
17
Рустамов А. Навоийнинг badııy маҳорати.-Тошкент, Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 
1976, 64-бет.

---

23 
zidlantiriladi. Odatda, lisoniy va kontеkstual yoki nutqiy zid ma’noli 
so‘zlar farqlanadi. Masalan: Eski qishloqqa yangi odat. (maqol) Hali 
ancha balandda bo‘lsa ham uning kamolidan zavoli yaqinroq ekani 
ko‘rinib turardi. Shuncha yеr qo‘ldan chiqqan bo‘lsa, uning 
baravariga qancha davlat qo‘lga kirgandir, muni xudo biladi-yu 
xudoning sеvimli bandasi qorako‘z Miryoqub biladi!..(Cho‘lpon) 
Ba’zan mahoratli yozuvchilar qahramonlar ruhiyatidagi kontrastlikni 
bo‘rttirib tasvirlash maqsadida muayyan bir kontеkstual sinonimik 
qatordagi bir nеcha so‘zni boshqa bir kontеkstual sinonimik qatordagi 
bir nеcha so‘zga birdaniga zidlantiradilar. Masalan: U vaqtda o‘zi –