Матнли масалалар ва уларни ечиш усуллари

Matnli masalalr turlari yechish usullalri


Reja:

1. UUT DTS ukuv dasturida ukuvchilarda mustaxkam matematik va malakalarni xosil kilish uchun ta’lim jarayonida masalalardan foydalanishning maksadi.

2. Matnli masalalarni echish boskichlarini bajarilishi.
3. Algebraik masalalarni echishda tenglamalar tuzish metodikasi.
4. «Xarakatga» doir, «birliklarda bajariladigan ishga»doir, «anikmas tenglama, tenglamalar sistemasi tuzib echiladigan» masalalar, «Natural sonlarga» doir, «Progressiyaga» doir «protsent mikdorli» masalalar echimlaridan na’munalar.

Masala deb ma’lum shartlarga kura kuyilgan savolga javob berishni talab etuvchi xar kanday jumlaga aytiladi.

Masalani echish-bu masaladi bevosita yoki bevosita mavjud bulgan sonlar, mikdorlar, munosabatlar ustida amallar va operatsiyalarning mantikan tugri ketma-ketligi orkali masalalarning talabini bajarish (uning savoliga javob berish) demakdir.
Matnli masalalarni echish ushbu boskichlarni bajarishdir:

• 
  Masalani taxlil kilish;
  

Bu boskichda masalaning sharti va talabi aniklanadi.
- Masalani sxematik yozib olish; Bu boskichda konunlardan foydalanib, berilgan va izlanayotgan kattaliklar orasidagi boglanishlar urganilishi natijasida tenglamaning tarkibiy kismlari aniklanadi.
- Echish usulini izlash (tenglama tuzish); Bu boskich masala shartidagi ma’lumotlardan foydalanib izlanayotgan kattaliklarni topishga imkon beradigan tenglik yoziladi, ya’ni matematika tiliga aylantiriladi.
- Ma’kul topilgan biror usulda echib chikish; Bu boskichda xosil bulgan algebraik tenglama echiladi.
- Xosil bulgan echimlarning masala shartlarini kanoatlantirishini sinab kurish;
-tekshirish ( mazkur shartlar asosida masala echimga ega yoki echimga ega emasligi tekshiriladi);
Masala echimining bayonini berish;
- echish usulini taxlil kilish (ratsional yoki umumiy echish usuli bor-yukligi xakida xulosalar).
- Masala javobini ifodalash; bu boskichda masala echimining tugriligiga ishonch xosil kiligandan keyin, masalaning javobi matematika tilida aniklanadi.
Bu boskichlar umumiy bulib, uning ba’zilari echish jarayonida bajarilmasligi mumkin.
Matematika fanini ukitishda matnli masalalarni echishning urni ulkandir. Bunday masalalarni echa borib ukuvchilar matematik bilimlarni egallaydilar, amaliy faoliyatga tayyorlana boradilar. Masalalar ularning mantikiy fikrlashlarini rivojlantirishga imkon beradi.
SHuning uchun ukuvchilarning matnli masala xamda, uning tuzilishi xakida chukur tasavvurga ega bulishi va masalalarni turli usullar bilan echa olish kobiliyatlariga ega bulishi muximdir.
Matnli masala biror bir vaziyatning tabiiy tildagi ifodasi bulib, unda bu vaziyatning biror-bir komponentasiga mikdoriy tavsifnoma berish, uning komponentlari orasidagi ba’zi munosabatlar bor-yukligini aniklash yoki bu munosabat turini aniklash talab etiladi.
Bir masala bir necha usul bilan echilsa, uni bajargan ukuvchi, unda kullanilayotgan turli faktlarning uzaro alokador ekanligini kurish imkoniyatiga ega buladi.
Kurilayotgan masalalar standart yoki nostandart bulishi mumkin.
Standart masalalar deb, shunday masalalarga aytiladiki, ularning xar birining echish tartibi biror bir matematik koida yoki tasdiklar bilan anik beriladi.
Nastandart masalalarni bunday echish yuli, odatda, sun’iy usul (yoki «Evrik» koida) deb ataladi.
Kuyidagi tipdagi algebraik masalalarni echishda tenglamalar tuzib echish maksadga muvofikdir:
1. Progressiyaga doir masalalar;
2. Protsent mikdorli masalalar;
3. «Xarakat» ga doir masalalar.

4. 
   Birgalikda bajariladigan ishga doir masalalar;
   
5. 
   Anikmas tenglama, tenglamalar sistemasi tuzib echiladigan masalalar;
   
6. 
   Natural sonlarga doir masalalar.