Mavlonqulov Baxtiyor Xuseynovichning

Umumiy xulosa va tavsiyalar..........................................
	Foydalanilgan adabiyotlar...............................................

Kirish.
Tadqiqotning dolzarbligi: Talabalar va o‘quvchilarning o‘sishi va rivojlanishi hamma vaqt mos kelavermaydi. O‘sish va rivojlanish to‘lqinsimon boradi. Maktab o‘quvchilarining meyorida o‘sishi va rivojlanishi haqida ko‘pgina son va sifat ko‘rsatkichlarni aniqlab so‘ng aniq xulosaga kelish mumkin.
Jismoniy rivojlanish deganda, organizmning morfologik va funksional xususiyatlari tushuniladi. Jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari orasida antropometrik ko‘rsatkichlar (somatometrik, somatoskopik va fiziometrik) asosiy o‘rinni egallaydi. Somatometrik o‘lchamlarga bo‘yining balandligi, ko‘krak qafasi aylanasi, bosh aylanasi, vazn o‘lchovlari kiradi. Somotoskopiya (tashqi kuzatish).Bunday tekshiruvda tashqi qoplam, yog’ qatlami, mushaklar, skelet, oyoqlar shakli va tananing boshqa qismlari asosiy ko‘rsatkichlar hisoblanadi. Fiziometriya, bunda o‘pkaning tiriklik sig’imi, yelka oldi muskullar kuchi o‘lchanadi. Jismoniy rivojlanish ma’lumotlari ma’lum yoshdagi ko‘p odamlarda o‘tkazilib, fiziologlar tuzgan jadvallarga solishtirilgan holda olib boriladi.
Jismoniy rivojlanish –bu organizmning va tananing o‘sishi va rivojlanish jarayonini tavsiflovchi morfologik va funksional xususiyatlari to‘plami.
Jismoniy rivojlanish samotometriya,fiziometriya va funksional faoliyat ma’lumotlari koeffitsiyentlari orqali morfometrik ko‘rsatkichlarni aks ettiradigan murakkab tushuncha.
Yoshga bog’liq morfologiyaning eng dolzarb masalalaridan biri bu,xar hil yoshdagi bolalar va o‘smirlarning o‘sishi va tana vaznini o‘rganishdir. Olimlar qadim zamonlardan beri bu masala bilan shug’ullanib kelmoqdalar.
Jismoniy rivojlanish atamasini tushunishda, irsiy omillarga va atrof muhit sharoitlariga bog’liq ravishda morfologik va funksional xususiyatlarning birikmasi tushuniladi. Irsiy omillar va atrof-muhit sharoitlar jismoniy rivojlanish jarayonini ijobiy yoki salbiy tomonlarga o‘zgartirishga qodir.
Jismoniy rivojlanish atrof-muhit omillari ta’siri ostida genotipik ma’lumotlar fenotipik nomoyon bo‘lganda ontogenezning ma’lum bosqichlarida tananing o‘sishi va rivojlanish jarayonlarini aks ettiradi.
Qo‘shimcha usul, sifatida indeks usuli ko‘pincha ishlatiladi, bu jismoniy rivojlanishni matematik formulalarda ifodalangan individual antropometrik xususiyatlarning nisbati bilan tavsiflashga imkon beradi.
N.N.Rudenko, I.YU.Melnikova: jismoniy rivojlanish deganda hozirgi vaqtda bolaning o‘sishi va rivojlanishi parametrlarini tavfsiflovchi dinamik jarayon tushuniladi. Ular bolalar populyatsiyasining salomatligi uchun asosiy va informatsion mezonlardan biri bo‘lib hisoblanadi.
Bolalar jismoniy rivojlanish darajasi va uyg’unligini aniqlash uchun eng keng tarqalgan, sentil, jadvallarga asoslangan usuldan foydalaniladi. Ushbu usuldan foydalanish juda oson, chunki u hech qanday hisob- kitoblarni talab qilmaydi va ontogenezda bolaning individual rivojlanish sur’atini baxolashga imkon beradi.
Bolaning eng jadal, o‘sishi va rivojlanishi bachadonda sodir bo‘lganligi uchun, ushbu davrga xos bo‘lgan, omillar juda muhim ro‘l o‘ynaydi. Agar, ushbu davrda homila oziqlanishida buzulishlar va yetishmovchilik kuzatilsa, unda bola o‘sishdan orqada qolishi yoki tana vaznining kamayishiga olib kelishi mumkin. O‘g’il bolalarda tana o‘lchamlari homiladorlik va tug’ruq jarayoni qanday kechganligi bilan bog’liq (xajm jihatidan katta o‘g’il bollar, homiladorlik va tug’ruq jarayoni odatdagidek normal kechganida tug’uladi).Homiladorlik davrida onalarning chekishi 3 dan 7 yoshgacha bo‘lgan qiz bolalarda yog’ birikmasining normadagidan nisbatan ko‘payishi bilan birga tana skeleti o‘lchamlarining kichiklashishiga olib keladi.
Homiladorlik paytida kasal bo‘lgan onalardan tug’ilgan bolalar homiladorlik davrini sog’lom o‘tkazgan onalardan tug’ilgan bolalarga nisbatan jismoniy rivojlanishda sezilarli darajada ortda qolishadi.Homiladorlik paytida ayollarning semirib ketishi bolalarda ortiqcha vazinning erta rivojlanish omillaridan biri bo‘lib, balog’at yoshidagi bolalarda semirish va salomatlik bilan bog’liq muammolarni kuchaytiradi. Homiladorlik davrida ona ko‘p oziqlansa, homila ham no‘rmadagidan ortiqcha oziqlanishni boshlaydi.
Hammamizga ma’lumki, ortiqcha va kam tana vazniga ega bo‘lgan bolaning tug’ilishi katta yoshda semirib ketish havfini tug’diradi.
Jismoniy rivojlanish - har qanday yoshga bog'liq, har qanday bosqichda ma'lum anatomik va fiziologik xususiyatlar bilan tavsiflangan biologik jarayon.
Antropologik atamalarda jismoniy rivojlanish tananing jismoniy kuchlarini yetkazib berishni aniqlaydigan morfo-funksional xususiyatlar majmuyi, sifatida tushuniladi.
Jismoniy rivojlanish va sog'liqni saqlash holati, o‘rtasidagi nizolar asosan metodik xususiyatdir va ushbu kombinatsiya - jismoniy rivojlanish darajasini belgilaydi. Biroq, ushbu ikki ko‘rsatkich o‘rtasidagi to‘g'ridan-to‘g'ri munosabatlar, to‘liq qayd etilmayapti - sog'liq darajasi yuqori.
Bolalar va o‘smirlarning jismoniy rivojlanishi, biologik qonunlarga bo‘ysunadi va tananing o‘sishi va rivojlanishining umumiy shakllarini aks ettiradi:
Bolalarning organizmi o‘sish va rivojlanishning intensiv jarayonlari: ishlab chiqarish va rivojlanish jarayonlari har bir yoshdagi anatomik-fiziologik xususiyatlar bilan ajralib turadi.
Bolalar va o‘smirlarning jismoniy rivojlanishini kuzatish - bu ishning ajralmas qismi hisoblanadi. Bu o‘smirning jismoniy rivojlanishiga bevosita jismoniy madaniyat o‘qituvchisining, biologik bilim darajasi ham yuqori bo‘lishini, talab etadi. Shuning uchun, o‘qituvchi antropometrik o‘lchovlar texnikasiga ega bo‘lishi va jismoniy rivojlanish darajasini to‘g'ri baholashi kerak.
Bolaning jismoniy rivojlanish darajasini aniqlash uchun baholash ma'lumotlarini olib boradigan, asosiy antropometrik belgilar faqat ko‘krak qafasi o‘sishi, og'irligi va bosh aylanasi va bo‘y o‘lchami hisoblanadi.
O‘zbеkiston Rеspublikasi Oliy majlisining IX sеssiyasida birinchi Prеzidеntimiz I.A Karimov: «Hayotimizning hal etuvchi muhim masalalari qatorida ta'lim va tarbiya tizimini tubdan o‘zgartirish, uni yangi zamon talabi darajasiga ko‘tarish masalasini qo‘ydi. Shuning uchun mamlakatimizning istiqlol yo‘lidagi birinchi qadamlaridanoq, buyuk ma'naviyatimizni tiklash va yanada yuksaltirish, milliy ta'lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uni milliy za'minini mustahkamlash, zamon talablari bilan uyg’unlashtirish asosida hozirgi zamon darajasiga chiqarish maqsadida o‘sib kelayotgan yoshlarimizga katta ahamiyat bеrib kеlinmoqda». Prеzidеntimiz o‘z nutqida: «Amaldagi ta'lim tarbiya tizimining zaif tomonlarini, zamon talablari, jamiyatimiz kеlajagi va maqsadlariga javob bеrmaydigan jihatlarini chuqur tasavvur qilish, erkin, badavlat yashayotgan millatlar tajribasini o‘rganish, o‘zimizda yuksak malakali, har jihatdan malakali mutaxassislar tayyorlash hozirgi zamon talabi va dasturimizning asosiy sharti ekanligi», haqida alohida to‘xtaldi.
Yuqoridagi muammolarni hal qilishda birinchi navbatda o‘sib rivojlanib, kеlayotgan yosh avlodning jismoniy va aqliy salomatligi muhim o‘rin tutadi. Avlodni jismoniy jihatdan sog’lom, aqliy va ruhiy jihatdan mukammal, qaddi-qomati kеlishgan qilib tarbiyalash uchun har qanday o‘qitish shaklidagi bilim muassalari tarbiyaga, o‘qituvchilari o‘sib rivojlanib kеlayotgan avlodni fiziologik xususiyatlaridagi o‘zgarishlarni sir asrorlarni bilishi katta ahamiyatga egadir. Zamonaviy bilim va ko‘nikma bеrish uchun avvalo murabbiy o‘sib, rivojlanib kеlayotgan avlodning turli davrlardagi fiziologik o‘zlashtirishlarini yaxshi bilib olgandagina, o‘quv-tarbiya jarayonini to‘g’ri tashkil etib yoshlarimizni komil inson qilib tarbiya qila oladi. Tashqi muhit sharoitining bola organizmiga ta'sirini va gigiyenik ahamiyatini o‘rganishi esa bolalar salomatligini saqlash va mustahkamlashda o‘qituvchiga yordam bеradi. O‘sib rivojlanib kеlayotgan organizm salomatligini jismoniy va aqliy qobiliyatini baholash, sog’lom hayot kеchirish asoslarini aniqlash ham fiziologiya ilmi yutuqlariga bog’liq. Shuning uchun fiziologiya ilmi, ijtimoiy ahamiyatga egadir. Fiziologiya bilimi bir-butun tirik organizmning to‘qima hujayralari, organ va tizimlari faoliyatini o‘rgatadi. Yosh fiziologiyasi esa, shu fanning mustaqil murakkab bo‘lagidir. Yosh fiziologiyasi o‘sib rivojlanib kеlayotgan organizmning turli yosh davrlarida organ va to‘qimalarda, shu jumladan to‘liq bir organizmda sodir bo‘ladigan o‘zgarrishlarni o‘rganadi. O‘qituvchi uchun, o‘sib rivojlanib kеlayotgan bolalar va o‘smirlarning fiziologik xususiyatlarini o‘rganish, ularga turli yoshdagi maktab o‘qituvchisining fiziologik imqoniyatlarini chamalashga imkon bеradi, maktab gigiyenasi esa, turli yoshdagi o‘quvchilarning shu imqoniyatlaridan ularning sog’lig’iga zarar yеtkazmasdan, qanday qilib u bilan foydalanish usullarini o‘rgatadi.