Мавзӯи 10. Ҷумҳурии Қарақалпоқистон дар солҳои истиқлолият нақША

Арзишҳои маънавӣ. Пас аз истиқлолият масъалаи аввал барқарорсозии фарҳанги миллӣ буд. Дар натиҷа, эпосҳо ва афсонаҳои қарақалпоқӣ гирд оварда шуданд ва ҳоло нусхаи 100 ҷилдии ин силсила барои хонандагон дастрас аст. 16 варианти эпоси "Едигей", 9 варианти "Коблан", 4 варианти "Маспатша", 4 варианти "Эршура", инчунин "Гулистон", "Омонбой ботир", "Боз йигит", "Бозарман". Достонҳои чопнашуда ба монанди Қурбонбек Ботир, Иззат Қиз, Илимхон, Ҳотамтой, Салимхон, Рамузшоҳ, Айдосбий, Юсуф Снайпер, Оташ Ботир, Қарабек инчунин ба ин категория дохил карда шудааст.
Аз соли 1991 то 1996, 60-умин солгарди шаҳри Нукус ва 12 сентябри соли 2003, Президент Ислом Каримов дар 70-солагии шаҳри Нукус дар мавзӯи "Марвориди соҳили Цейлон" суханронӣ кард. Дар соли 1993, 120-умин солгарди шаҳри Турткул ва 31 марти 1995, 170-солагии Аҷиниёз Қасибой оғли васеъ ҷашн гирифта шуд.
Ёдгориҳои бостоншиносӣ дар Ҷумҳурии Қарақалпоқистон аз фарҳанги қадимаи кишвар шаҳодат медиҳанд. Бозёфтҳои бостонӣ маъбад-расадхонаи қалъа (асри IV то милод ва асри IV то милод), маҷмааи маъбад (асри II - III пеш аз милод), харобаҳои Миздахон дар наздикии шаҳри Хоҷайлӣ (XIII - Асрҳои XIV), Қаватқалъа (асри IV пеш аз милод), қалъаи Уринбой, қалъаи Гавр дар ноҳияи Берунӣ (асри IV пеш аз милод) машҳуранд.
Фарҳанг. Истеъдодҳо аз сарзамини Қарақалпоқистон Ҳунарманди халқии Ӯзбекистон ва Қарақалпоқистон Сулувхон Мамбетова (таваллуд 1 январи 1933), Муяссар Раззокова, Элеонора Кутлипулатова, Анифа Артикова, Зиёда Шарипова, Ҷенисбек Пиёзов (Узбекистон ва Қарақалпоқистон) рассомоне ҳастанд, ки дар иёлот хидмат кардаанд. Бори аввал дар таърихи хореографияи қарақалпоқӣ дар соли 1996 балети қарақалпоқии "Ойҷамол" ба саҳна гузошта шуд. Соли 1996 Роза Кутекеева дар суруди "Гулҳои истиқлол" дар озмуни сурудҳои "Узбекистон - Ватани ман" мақоми 2-юмро ишғол кард. Бозорбой Узокберганов, ҳунарманди театри драмавии ба номи Бердах, дар озмуни беҳтарин намоишномаи нақши А.Темур ширкат варзид. Аз соли 2011 инҷониб гурӯҳҳои эҷодӣ, аз қабили Театри давлатии мусиқии Қарақалпоқистон ба номи Бердаҳ, Театри тамошобинони ҷавони ба номи Сапар Хоҷаниёзов, Театри лӯхтаки ҷумҳуриявӣ, "Ситораҳои Айкулаш", "Мавҷи Аму" маънавиёти халқи қарақалпоқро ғанӣ мегардонанд.
Мусиқии анъанавии афсонаҳои халқӣ (сарояндагон) ва сарояндагон (бахшишҳо) ҳоло ҳам рушд карда истодааст. Эсемурот Ҷиров, Амет Тариқов ва дигар достонсароёни ба ин монанд санъати худро бо маҳорати баланд нишон медиҳанд. Илова бар ин, Ш. Шомуродов, А.Халимов, А.Султанов, К.Турдукулов, А.Хайриддинов, Муҳаммеддинов, Қ.Абдуллоев, Ҷ.Исмуродов, А.Сапаров, Т.Омонниёзов, С.Полвонов ва чанде дигар оҳангсозону мусиқинавозони муосир. Онҳо барои драмаи мусиқӣ мусиқӣ менависанд. Онҳо сурудҳо, хорҳо, кантатҳо, шеърҳои симфонӣ, сюжетҳо, работҳо, увертюраҳо ва ғайраро эҷод мекунанд. Бастакорони республикахои бародарй Г.Команец, В.Шафренников, А.Петросян, М.Бурханов, А.Козловский ва дигарон ба инкишофи мусикии каракалпокй хиссаи калон гузоштанд. Осори чунин рассомон, ба монанди И.Советский, К.Сойипов, К.Бердимуродов, А.Еримбетов, Р.Мотивасян, Ф.Матгазин, Ҷ.Беканов, Ҷ.Кутлимуродов, Э.Маткаримов, Д.Тураниёзов маълуманд. Санъати онҳо дар ҳоли рушд аст (масалан, дуторҳое, ки бо дастони моҳири Саидназар ва Бектурхон ва дигарон эҷод шудаанд, хеле маъмуланд).
Варзишгарони Қарақалпоқистон дар мусобиқаҳои ҷумҳуриявӣ оид ба гӯштингирӣ, бокс, футбол, вазнабардорӣ, волейбол, баскетбол, аспдавонӣ ва ғайра фаъолона ширкат меварзанд. Қарақалпоқистон дорои 14 стадион, 467 толори варзишӣ, 3159 майдончаи варзишӣ, 3 ҳавзи шиноварӣ, майдончаҳои теннис ва дигар иншооти варзишӣ мебошад (ба соли 2005).
Бавурмон Коздаев, барандаи аввалин Ҷоми Ҷаҳон оид ба вазнабардорӣ, Ёркин Кугибоев, қаҳрамони панҷкаратаи ҷаҳон дар бокси муайтай, Баҳром Ерматов, қаҳрамони ҷаҳон оид ба гуштии миллӣ, Бахтиёр Нуриллаев, қаҳрамони Осиё, барандаи нуқраи Бозиҳои олимпӣ Дар Бозиҳои 12-уми Осиё ҷойҳои фахриро Сергей Сиртсов, Алишер Авазбоев дар бокс, Бердаҳ Алланиязов дар футбол ва Бахтиёр Давлетяров дар қаиқронӣ ишғол мекунанд.
"Вести Қарақалпоқистон" (аз моҳи июни 1919), "Қарақалпоқистони озод" (аз 1924), "Жаслари Қарақалпоқистон" (аз 1931), "Амударё" (1932), "Вестник" (1960), "Духтарони Арал" (1991). ), "Илм ва Ҷамъият" (1991), "Аму Тонги" (рӯзнома), 25 июли соли 1992 нашр шудааст, "Хабарҳои Қарақалпоқистон", "Дониш ва Ондирис", "Роҳи Абрешим" (1999), "Қарақалпоқистон" (2002), "Саният" (2003), "Ecogomika ham bank" (2003), нашри нави Иттифоқи нависандагони Қарақалпоқистон - "Қарақалпоқ адабиётӣ" (аз январи 2011) рӯзномаҳо, маҷаллаи "Амударё" ва ғайра. Соли 2019 дар ноҳияи Канликул Маркази ҷавонон кушода шуд
Бори аввал он 5 ноябри соли 1964 тавассути телевизиони Қарақалпоқ пахш шуд. Дар рӯзҳои аввали кор, намоиш 1,5 соат шом пахш мешуд. Дар айни замон, 1,5 соат субҳ ва 19 соат шом ва рӯзҳои истироҳат. Соли 2019 дар Нукус толори муосири кино ва консерт ифтитоҳ ёфт.
Фоҷиаи баҳри Арал.Президенти якуми Ҷумҳурии Ӯзбекистон Ислом Абдуғаниевич Каримов зимни суханрониҳояш дар иҷлосияи 48-уми Ассамблеяи Генералии СММ дар моҳи сентябри 1993 ва иҷлосияи 50-уми моҳи октябри соли 1995 ҷомеаи ҷаҳонро даъват намуд, ки офати экологии Осиёи Марказиро рафъ кунанд. барои наҷоти йин ба кумак даъват кард. Вай таваҷҷӯҳи СММ-ро ба он ҷалб кард, ки ин мушкили ҷаҳонӣ бидуни дастгирии созмонҳои байналмилалии молиявӣ ва кишварҳои пешрафта таҳти сарпарастии СММ ҳал карда намешавад. Соли 1993 Фонди Байналмилалии наҷоти Арал (IFAS) дар Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Узбакистон таъсис дода шуд. Дар конфронси байналмилалии "Проблемаҳои наздисарҳадии экологии Осиёи Марказӣ дар соли 2010: татбиқи механизмҳои ҳуқуқии байналмилалӣ дар ҳалли онҳо" Президенти нахустин Ислом Каримов зарурати риояи принсипи адолат дар дарёҳои фаромарзӣ ва истифодаи онҳоро таъкид кард, вагарна минтақа ба фоҷиаҳои азим дучор хоҳад шуд. бори дигар оммаро дар бораи имконпазир огоҳ кард. Дар соли 2013 нақшаи ҳавзаи баҳри Арал барои маблағгузории лоиҳаҳо ва чорабиниҳо, аз қабили бунёди обанборҳои хурд дар резишгоҳи Амударё, бунёди нерӯгоҳҳои шӯршавӣ, бунёди ҷангали муҳофизатӣ тасдиқ карда шуд. Соли 2013 бо ташаббуси Президенти вақти Ҷумҳурияти Ӯзбекистон ва МАГАТЭ И.А.Каримов "Барномаи чорабиниҳо оид ба рафъи оқибатҳои баҳри Арал ва пешгирии вайроншавии экосистемаи баҳри Арал" ҳамчун санади расмии иҷлосияи 68-уми Ассамблеяи Генералии СММ ба миён гузошта шуд. Дар саросари ҷаҳон ва дар шароити бад шудани вазъи экологӣ ва норасоии оби ширин дар минтақаи мо, таъмини истифодаи оқилонаи захираҳои об дар Осиёи Марказӣ масъалаи мубрам аст. Маълум аст, ки ду дарёи фаромарзии асосии Осиёи Марказӣ - Амударё ва Сирдарё - таърихан сарвати умумӣ ва манбаи зиндагии халқҳои минтақа будаанд. Маҳз ин дарёҳо ҳавзаи баҳри Аралро бо об таъмин мекунанд.
Ташаббусҳои ҳукумат дар масъалаи баҳри Арал аз ҷониби халқҳои кишварҳои ҳамсояи минтақа низ дастгирӣ карда мешаванд. Меҳнаткашони соҳили Амударё боварии комил доранд, ки вазъи экологӣ беҳтар хоҳад шуд ва қарорҳое, ки дар форумҳои байналмилалӣ оид ба ҳалли мушкилоти баҳри Арал қабул карда шуданд, самараи худро хоҳанд дод. Бо сабаби таваҷҷӯҳи махсус ба баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ дар минтақа, Президенти якуми Ҷумҳурии Ӯзбекистон И.Каримов 3 августи соли 2009 "Дар бораи чораҳои иловагии вусъат додани сохтмони манзил дар деҳот". Тибқи қарор, имрӯз дар минтақаи баҳри Арал дар зиёда аз 400 хона хонаҳои нави замонавӣ - тӯйҳои ҳавлӣ сохта шуданд (маълумоти 2011).
Дар бораи иҷрои Қарори Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Ш.М.Мирзиёев "Дар бораи Барномаи давлатии рушди минтақаи баҳри Арал барои солҳои 2017-2021" аз 18 январи соли 2017 No ПП-2731 ва рушди экологӣ ва иҷтимоию иқтисодии минтақаи баҳри Арал Бо мақсади ташаккул ва устувории маблағгузории лоиҳаҳо, чорабиниҳо ва барномаҳое, ки ба беҳтар намудани вазъ ва сатҳи зиндагии аҳолӣ нигаронида шудаанд, Девони Вазирон аз 27 марти соли 2017 «Дар бораи ташкили Фонди рушди Арали назди Вазорати молияи Ҷумҳурии Ӯзбекистон. Фонди рушди минтақаи Арал бо қарори №159-и Ҳукумати Ҷумҳурии Ӯзбекистон таъсис дода шуда, ба он зиёда аз 200 миллиард сум ҷудо карда шудааст. Аз ҳисоби ин маблағҳо таъминоти об ва шароити зиндагии аҳолии Ҷумҳурии Қарақалпоқистон ва вилояти Хоразм беҳтар шуда истодааст.Соли 2019 дар Нукус конфронси байналмилалӣ дар мавзӯи "Баҳри Арал - минтақаи инноватсия ва технологияи экологӣ" баргузор гардид.