Мavzu -13 O`tkinchi jarayonlatni zanjir tenglamasini shartli chiziqlashga asoslangan usulida hisoblash. O`tkinchi jarayonlari fazaviy tekslikda tasvirlash

6.4.4. O‘zgaruvchan tok zanjirlarida nochiziq sig‘im

Agar kondensator qoplamalari orasidagi izolyatsion materialning dielektrik singdiruvchanligi elekt maydoni kuchlanganligiga bog‘liq bo‘lsa, u holda kondesator sig‘imi ham undagi kuchlanishga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘pchilik hollarda kondensator zaradi undagi kuchlanish bilan nochiziq bog‘langan bo‘ladi.

bog‘lanish birinchi marta segnetik tuz da kuzatilganligi bois, bu xossaga ega bo‘lgan dielektriklar segnetoelektriklar deb nom olgan. bog‘lanishning xarakteri ferromagnit o‘zakli induktiv g‘altakdagi bog‘lanishga o‘xshab ketadi.
Kondensatorga davriy o‘zgaruvchan kuchlanish berilganda bog‘lanish gesterezis sirtmog‘ini hosil qiladi. Bunda sirtmoqning yuzasi dielektrikda bir sikldagi energiya isrofiga proporsional bo‘ladi.
bog‘lanish gesterezis sirtmog‘i ko‘rinishida bo‘lganligi sababli kondensatorning elektr almashlash sxemasi faqat uning sig‘imi bilan aniqlanmay, balki unga parallel ulangan va dielektrikdagi isroflarni belgilovchi qarshilik bilan ham aniqlanadi.
Bu sxemaga quyidagi differensial tenglama mos keladi:

Ferromagnit o‘zakli induktiv g‘altakda bu bog‘lanish ko‘rinishda bo‘ladi.
Yuqorida keltirilgan ikkita tenglamadan ko‘rinib turibdiki, nochiziq sig‘im va induktiv elementlar o‘zaro dual zanjirlar sifatida qaralishi mumkin.
Agar nochiziq sig‘im elementiga sinusoidal kuchlanish berilsa, u holda undagi tok nosinusoidal bo‘lib, tarkibida toq garmonikalar mavjud bo‘ladi va ayniqsa uchinchi garmonikaning ta’siri sezilarli bo‘ladi (6.24- rasm, a). Tok egri chizig‘ini qurish tartibi quyidagicha: avval berilgan xarakteristika bo‘yicha egri chiziq quriladi, keyin esa bo‘yicha egri chiziqni grafik integrallash orqali grafik quriladi.

6.24-rasm
Agar nochiziq sig‘im orqali sinusoidal tok o‘tkazilsa, u holda undagi nosinusoidal kuchlanish tarkibida uchinchi garmonikaning tasiri katta bo‘ladi. Kuchlanish egri chizig‘ini qurish 6.24-rasm, b da ko‘rsatilgan. Nochiziq sig‘im elementlari yordamida chastota uchlantirgich sxemalarini hosil qilish mumkin.