Mavzu : hozirgi kunda barkamol shaxsni tarbiyalash diognostikasi

Tarbiya bu...
Chunki taʼlim va maʼlumot olish jarayonida shaxsningqaakat bilimi koʻpayibgina qolmay, balki axlo-qiymaʼnaviy sifatlninga ri qaror topishi ham tezlashadi. Tarbiya har qanday jamiyat va har qanday mamlakat hayotida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Yosh avlodning , umuman, jamiyat aʼzolarining tarbiyasi bilan yetarlicha shugʻullanmagan mamlakat turgʻunlik va inqirozga mahkumdir. Negaki, oʻsishi va rivojlanishi uchun har qanday jamiyatda ham moddiy va maʼnaviy boyliklar ishlab chiqarish toʻxtovsiz ravishda yuksalib borishi lozim. Buning uchun yosh avlod moddiy va maʼnaviy boyliklar yetishtirishni ajdodlari darajasida, ulardan ham yaxshiroq ishlab chiqara bilishlari kerak. Yosh avlodda ana shunday moddiy va maʼnaviy qobiliyatlarni shakllantira bilish uchun esa jamiyat uzluksiz ravishda samarali faoliyat koʻrsatadigan tarbiyaviy intizomlar tizimiga ega boʻlishi lozim. Tarbiya jamiyat taraqqiyotining turli davrlarida turlicha izoxlab kelingan. Shoʻro zamonida hukmron kommunistik mafkura Tarbiyaga sinfiy va partiyaviy hodisa sifatida yondashishni talab etgan. Shuning uchun ham sinfiy jamiyatda tarbiya faqat sinfiy xususiyatga ega boʻladi va turli sinflarning tarbiyasi bir-biriga qarama-qarshi turadi degan qarash qaror topgan. Holbuki, dunyo ilmi, ayniqsa, Sharq tarbiyashunosligi va oʻzbek xalq pedagogikasi tajribasi tarbiyaning sinfiy koʻrinishga ega emasligini isbot etdi. Shuningdek, kommunistik mafkura tazyiqi tufayli Tarbiyada ijtimoiy muassasalarning oʻrniga ortiqcha baho berildi, bu jarayonda irsiy va biologik xususiyatlar deyarli xisobga olinadi. Shoʻrolar davrida tarbiya orqali har qanday odamni istagan ijtimoiy qiyofaga solish mumkin degan qarash hukmron boʻlganligi uchun ham uning shaxsni shakllantirishdagi oʻrniga oshiqcha baho berildi. Tarbiyalanuvchi shaxsining Tarbiyaga berilish yoki berilmaslik xususiyatlarining hisobga olinmasligi tarbiyaviy tadbirlarga maxliyo boʻlishdek pedagogik xatolikka olib keldi. Buning natijasida Tarbiya maqsadsiz boʻlib qoldi, tarbiyalanuvchilarga alohida shaxs sifatida emas, istalgan ijtimoiy yoʻnalishga solinishi mumkin boʻlgan qiyofasiz tuda, olomon tarzida qarash karor topdi, Bu hol Tarbiyaning samarasizligiga olib keldi. Chunki Tarbiyaning asosiy obʼyekti boʻlmish shaxs va uning oʻziga xoslik jihatlari unutilgan edi. Shoʻro pedagogik tizimidagi kamchiliklarning ildizi, asosan, mana shu yondashuv tarziga borib taqaladi.
Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, Tarbiya va unga bogʻliq jarayonlarga yangi hamda sogʻlom pedagogik tafakkurga tayangan holda yondashuv qaror topa boshladi. Uni izohlashda gʻayriilmiy sinfiypartiyaviy yondashuvdan voz kechildi. Tarbiyaning milliyligiga alohida eʼtibor karatilmoqda. Buning uchun xalq ped.si boyliklari, oʻzbek mutafakkirlarining pedagogik qarashlari sinchkovlik bilan oʻrganilayotir. Natijada, Oʻzbekiston pedagogikasi fani va amaliyotida oila Tarbiyasining ham, ijtimoiy Tarbiyaning ham oʻziga xos oʻrni borligi tan olina boshlandi. Shuningdek, Tarbiyada irsiy va biologik omillar ham hisobga olinadigan boʻldi. Ayni vaqtda, shaxsning shakllanishida Tarbiyaning oʻrniga keragidan ortiq baho berish ham barham topdi. Bu hol Tarbiyaga doyr hodisa va holatlarni toʻgʻri izohlash, tarbiyaviy tadbirlar tizimini toʻgʻri tayin etish imkonini berdi.
Tarbiya- me'yorlarga mos keladigan axloqiy tushunchalar, mulohazalar, his-tuyg'ular va e'tiqodlar, ko'nikma va xulq-atvor odatlarini shakllantiradi. Yosh avlodni axloqiy tarbiyalash ham umuminsoniy qadriyatlarga, jamiyatning tarixiy taraqqiyoti jarayonida kishilar tomonidan ishlab chiqilgan mustahkam axloqiy me’yorlarga, ham jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida vujudga kelgan yangi tamoyil va me’yorlarga asoslanadi. Estetik tarbiya Estetik (hissiy) isyon- o'quvchilarda estetik ideallar, ehtiyojlar va didlarni rivojlantirishni umumlashtiruvchi ta'lim va ta'lim tizimining maqsadining asosiy tarkibiy qismi. Estetik tarbiyaning vazifalari shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin - nazariy bilimlarni o'zlashtirish va amaliy ko'nikmalarni shakllantirish. Birinchi guruh vazifalari estetik qadriyatlarga kirishish masalalarini hal qiladi, ikkinchisi - estetik faoliyatga faol qo'shilish. Estetik tarbiyaning vazifalari; estetik bilim va idealni shakllantirish; estetik madaniyatni tarbiyalash; voqelikka estetik munosabatni shakllantirish; estetik tuyg'ularni rivojlantirish; insonni hayotdagi, tabiatdagi, ishdagi go'zallik bilan tanishtirish; hamma narsada: fikrlarda, ishlarda, ishlarda, tashqi ko'rinishda go'zal bo'lish istagini shakllantirish. Ta'lim jarayoni ta'lim jarayoni maktabda o'qitish va ta'lim birlashtirgan yaxlitlikning bir qismidir. Tarbiya jarayonining psixologik mohiyati bolani bir holatdan ikkinchi holatga o'tkazishdan iborat bo'lib, psixologiya nuqtai nazaridan tarbiya - bu shaxsdan tashqarida bo'lgan tajriba, bilim, qadriyatlar, me'yorlar va qoidalarni ichki holatga o'tkazish jarayoni. shaxsning ruhiy tekisligi, uning e'tiqodlari, munosabati va xatti-harakatlariga. Ta'lim jarayoni- o'qituvchi va o'quvchilarning ongli ravishda tashkil etilgan o'zaro aloqasi, o'quvchilarning ijtimoiy va ma'naviy tajribasini, qadriyatlarini, munosabatlarini o'zlashtirish uchun faol faoliyatini tashkil etish va rag'batlantirish. Ta'lim jarayonining o'z maqsadlariga erishganligini aniqlash uchun ta'limning prognozli va real natijalarini taqqoslash kerak. Ta'lim jarayonining natijalari deganda shaxs yoki jamoa erishgan tarbiya darajasi tushuniladi. Ta'limning zamonaviy tamoyillariga qo'yiladigan talablar Ta'lim tamoyillari- bu umumiy boshlang'ich qoidalar bo'lib, unda o'quv jarayonining mazmuni, usullari va tashkil etilishiga qo'yiladigan asosiy talablar ifodalanadi. Ular tarbiya jarayonining o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi va pedagogik jarayonning umumiy tamoyillaridan farqli o'laroq, bular o'qituvchilarga ta'lim muammolarini hal qilishda rahbarlik qiladigan umumiy qoidalardir. Ta'lim tizimi quyidagi tamoyillarga asoslanadi: ta'limning jamoatchilik yo'nalishi; ta'limning hayot, mehnat bilan bog'liqligi; ta'limda ijobiylikka tayanish; ta'limni insonparvarlashtirish; tarbiyaviy ta'sirlarning birligi. Ta'limning maqsad va vazifalari Ta'limning maqsadlari, shuningdek, har qanday inson faoliyatining maqsadlari butun ta'lim tizimini, uning mazmunini, usullarini, tamoyillarini qurishda boshlang'ich nuqtadir. Maqsad - faoliyat natijasining ideal modeli. Ta'lim maqsadi - ta'lim jarayonining natijasi, shakllanishi kerak bo'lgan shaxsning fazilatlari, holati to'g'risida oldindan belgilangan g'oyalar tarmog'i. Ta'lim maqsadlarini tanlash tasodifiy bo'lishi mumkin emas. Tarixiy tajriba shuni ko'rsatadiki, ta'lim maqsadlari jamiyatning o'zgaruvchan ehtiyojlari ta'sirida va falsafiy va psixologik-pedagogik tushunchalar ta'sirida shakllanadi. Ta'lim maqsadlarining dinamikligi, o'zgaruvchanligi ushbu muammoning hozirgi holati bilan ham tasdiqlanadi. Zamonaviy pedagogik amaliyot ta'lim maqsadlarining ikkita asosiy kontseptsiyasiga asoslanadi: pragmatik; gumanistik. pragmatik tushuncha, 20-asr boshidan tashkil topgan. Qo'shma Shtatlarda va shu kungacha bu erda "omon qolish uchun ta'lim" nomi bilan saqlanib qolgan. Bu kontseptsiyaga ko‘ra, maktab, eng avvalo, samarali ishchi, mas’uliyatli fuqaro va oqilona iste’molchini tarbiyalashi kerak. Gumanistik tushuncha, Rossiya va G'arbda ko'plab tarafdorlari bo'lgan, ta'limning maqsadi shaxsga unga xos bo'lgan barcha qobiliyat va iste'dodlarni ro'yobga chiqarishda, o'z "men" ni ro'yobga chiqarishda yordam berish bo'lishi kerakligidan kelib chiqadi. Ushbu kontseptsiyaning ekstremal ifodasi ekzistensializm falsafasiga asoslangan pozitsiya bo'lib, u ta'lim maqsadlarini umuman belgilamaslikni taklif qiladi, shaxsga o'zini o'zi rivojlantirish yo'nalishini erkin tanlash huquqini beradi va faqat maktabning rolini cheklaydi. ushbu tanlovning yo'nalishi haqida ma'lumot berish. Bobda ko'rsatilganidek, Rossiya uchun an'anaviy. 2 - har tomonlama va barkamol shaxsni shakllantirishga yo'naltirilgan gumanistik kontseptsiyaga mos keladigan ta'lim maqsadi. Rasmiy ravishda u Sovet hokimiyati davrida saqlanib qolgan. Biroq, bu davrda hukmronlik qilgan marksistik mafkura bu maqsadga erishish imkoniyatini jamiyatni kommunistik tarzda o'zgartirish bilan qattiq bog'ladi. Insonparvarlik ideali o'zining barqarorligini ko'rsatdi, postsovet Rossiyasida kommunistik munosabatlar demokratik munosabatlar bilan almashtirilgan ijtimoiy maqsadlarning tubdan o'zgarishi sharoitida saqlanib qoldi. Bunday vaziyatda zamonaviy Rossiyada K.D. tomonidan eng to'liq shaklda shakllantirilgan ta'limning gumanistik maqsadlari jonlandi. Ushinskiy va eng yaxshi sovet o'qituvchilari ishida rivojlangan, masalan A.S. Makarenko, V.L. Suxomlinskiy V.F. Shatalov.