Mavzu: " Sabotul ojiziyn" sharhlari, matniy tadqiqiga oid ishlar bilan tanishish. Reja: So'fi Ollohyorning " Sabotul ojiziyn" asarida matnshunoslik tadqiqotlari Asar haqida umumiy ma'lumot

“Sabotul ojizin”ning riyo illati qoralangan Maviza deb nomlangan bolimidagi bir bayt Cholpon nashrida shunday tabdil qilingan: Agar bogingda bolsa gul zebosi Qachon bolgay chirogingning ziyosi. Ayni bayt Mehnat nashrida shunday keltiriladi: Agar bogingda bolsa gul riyosi, Qachon bolgay chirogingning ziyosi. Keyingi keltirilgan baytda oldingi nashrdagi xato isloh qilingan: zebo sozi riyoga ozgartirilgan. Garchi matn kotiblar tomonidan buzilib, zebo sozi riyoga aylantirilgan bolsa-da, nashrga tayyorlovchi shakl ketidan quvmay, manoga etibor qaratishi kerak edi. Har holda bu xato keyingi nashrda tuzatilgan. Ammo baribir misralar aro boglanish kuzatilmayapti. Bogdagi gul riyosi bilan chiroq ziyosi ortasida qanday munosabat bor? Balki mazmunni bir amallab, izohlarni boshqa manolardan qarzga olib, bu soz birikmalari ortasida zorlab munosabat topish mumkindir.

Lekin nima bo’lgandayam, baytning bu holatida badiiy mantiq buzilgan.
“Sabotul ojizin”ning bir necha qo’lyozma va toshbosma nusxalarini sinchiklab o’rganish natijasida masala oydinlashdi. Birinchi misradagi “bog’ingda” (باغينكده) so’zi, aslida “yog’ingda” (ياغينكده), “gul” (ﮔل) so’zi esa, aslida “gil” (ﮔل) ekan. E’tibor berilsa, arab imlosidagi har ikkala shakl deyarli muvofiq. Balki shu o’xshashlik kotiblarni adashishga olib kelgan. Endi misralar aro bog’lanish tiklandi: agar yog’ingda gil, ya’ni chang riyosi bolsa (ilm yolidagi xolis niyatingga nopoklik aralashsa), ilming chirogining ziyosi ravshan bolurmi?

Ozbek matnshunosligi doirasidagi qizgin bahslar bugun mumtoz adabiyot namunalarining joriy imloga tabdilidagi xatolarga bagishlanishi tabiiy hol. Negaki, shu kungacha tabdil qilingan asarlarning birortasi (hatto ularning ilmiy-tanqidiy matni ham) har tomonlama, tola va qayta jiddiy matnshunoslik tekshiruvidan otmagan. Aslida, ozbek matnshunosligining nazariy asoslari mana shu jarayonning ichida shakllanadi. Muayyan asar tabdili matn tarixining davomidir. Matn tarixining zamonlararo ozgarish darajasi qanchalik aniqlashsa, tabdil variantining aslga muvofiqlik darajasi shunchalik yuqori boladi. Demak, mumtoz adabiy merosimiz namunalarining joriy imloga tabdilini tanqidiy organish matnshunoslikning fundamental masalasidir.

• Ozbek matnshunosligi doirasidagi qizgin bahslar bugun mumtoz adabiyot namunalarining joriy imloga tabdilidagi xatolarga bagishlanishi tabiiy hol. Negaki, shu kungacha tabdil qilingan asarlarning birortasi (hatto ularning ilmiy-tanqidiy matni ham) har tomonlama, tola va qayta jiddiy matnshunoslik tekshiruvidan otmagan. Aslida, ozbek matnshunosligining nazariy asoslari mana shu jarayonning ichida shakllanadi. Muayyan asar tabdili matn tarixining davomidir. Matn tarixining zamonlararo ozgarish darajasi qanchalik aniqlashsa, tabdil variantining aslga muvofiqlik darajasi shunchalik yuqori boladi. Demak, mumtoz adabiy merosimiz namunalarining joriy imloga tabdilini tanqidiy organish matnshunoslikning fundamental masalasidir.

Adabiy meros tadqiqi va targibi yolida bilib-bilmasdan sodir etilayotgan nuqsonlarning sababini faqatgina etarli saviyada saboq beruvchi ustozlarning kamligi, shuning uchun ularni jon qulogi bilan tinglovchi talabalarning undan-da kamligi bilan izohlasak, muhim jihatni etibordan soqit qilgan bolamiz.