mavzu / soat / juftlik O‘quv faniga kirish

1 MAVZU 

 

O‘QUV FANIGA KIRISH 

 

 

1. “Ta’lim asoslari” faniga kirish, uning ob’yekti va predmet 

 

Taʼlim –  bilim  berish,  malaka  va  koʻnikmalar  hosil  qilish  jarayoni,  kishini 

hayotga  va  mehnatga  tayyorlashning  asosiy  vositasi.  Taʼlim  jarayonida  maʼlumot 

olinadi  va  tarbiya  amalga  oshiriladi.  Taʼlim  tor  maʼnoda  oʻqitish  tushunchasini 

anglatadi. Lekin u faqat turli tipdagi oʻquv yurtlarida oʻqitish jarayonini emas, oila, 

ishlab chiqarish va boshqa sohalarda maʼlumot berish jarayonini ham bildiradi. 

Taʼlimning mazmuni va mohiyati jamiyatning moddiy va madaniy taraqqiyoti 

darajasi  bilan  belgilanadi.  Ijtimoiy  munosabatlar,  umumiy  maʼlumotga  boʻlgan 

ehtiyoj, kishilarning kasbiy tayyorgarligiga, Taʼlim haqidagi pedagogik gʻoyalarga 

qarab  kishilik  jamiyati  taraqqiyotining  turli  bosqichlarida  Taʼlimning  mohiyati, 

metodi, tashkiliy shakllari oʻzgarib borgan (qarang Pedagogika). 

Taʼlim mohiyat eʼtibori bilan dars berish jarayoni, yaʼni pedagog (oʻqituvchi) 

faoliyati, umuman oʻquvchining bilish, oʻrganish faoliyatiga rahbarlik qilish hamda 

oʻqish jarayoni, yaʼni oʻquvchi faoliyatini bildiradi. Taʼlim jarayoni taʼlim beruvchi 

–  oʻqituvchi  va  taʼlim  olayotgan  oʻquvchilar  faoliyatining  yigʻindisidan  iborat. 

Taʼlim  va  tarbiya  jarayonida  shaxsning  sifatlari,  dunyoqarashi,  qobiliyati  oʻsadi. 

Taʼlim  avlodlar  oʻrtasidagi  maʼnaviy  vorislikni  taʼminlaydi:  kishilarning  ijtimoiy 

tarixiy tajribalari yosh avlodga taʼlim orqali oʻtadi. 

Taʼlim haqida turli nazariyalar mavjud. Baʼzi nazariyalar taʼlimni jamiyatning 

ijtimoiy  iqtisodiy  tuzilishiga  bogʻliq  boʻlmagan  hodisa  sifatida  baholasalar 

(qarang Pedotsentrizm),  baʼzisi  taʼlimning  sinfiy  xarakterga  ega  ekanligini,  u 

jamiyatning har bir aʼzosida muayyan siyosiy, falsafiy, axloqiy, huquqiy qarashlarni 

shakllantirish maqsadi sari qaratilganligini taʼkidlaydi. 

Taʼlimning  maqsadi  obʼyektiv  hayot  talablariga  muvofiq  holda  oʻzgarib 

borgani  kabi,  taʼlimning  xarakteri,  yoʻnalishi  ham  uning  maqsadiga  muvofiq 

oʻzgarib  boradi.  Taʼlim  dialektik  tarzda  taraqqiy  etib  boradigan  ichki  ziddiyatlar 

jarayonidir. Taʼlim bilish qobiliyatlari, xis tuygʻu, idrok, shaxsni tarkib toptiruvchi 

kuchli omildir. 

Taʼlim jamiyat qurilishining muhim muammolarini hal qilish – jamiyatning 

moddiy  texnika  bazasini  yaratish,  ijtimoiy  munosabatlarni  tarkib  toptirish,  yangi 

kishini tarbiyalashga yordam beradi. 

Taʼlim  oʻquvchining  bilish  qobiliyatini  oʻstiruvchi  asosiy  omildir. 

Oʻquvchilar qobiliyatini oʻstirishga qaratilgan tizimlar muayyan didaktik qoidalar 

tarzida  namoyon  boʻladi.  Didaktik  tamoyillarda  taʼlimning  mazmuni  va 

jarayonlariga qoʻyilgan talablar belgilanadi (qarang Didaktika). Taʼlimning maqsadi 

va  vazifalari  ijtimoiy  tuzum,  shuningdek  muayyan  oʻquv  yurtlari  funksiyasiga 

muvofiq  tarixan  oʻzgarib  boradi.  Oʻzbekiston  Respublikasining  2020  yil  23 

sentabrda  qabul  qilingan  "Taʼlim  toʻgʻrisida"gi  Qonu  tizimining  barcha 

---

3 

 

yoʻnalishlarini  takomillashtirish  va  rivojlantirish  uchun  keng  imkoniyatlar  ochib 

berdi.  

1996  yildan  boshlab  lotin  imlosiga  asoslangan  yangi  oʻzbek  alifbosi  joriy 

etildi va shu yildan boshlab yangi yozuv asosida dasturlar, qoʻllanmalar va darsliklar 

yaratishga  kirishildi,  oʻqituvchilar  lotin  imlosi  asosidagi  yangi  oʻzbek  alifbosi 

boʻyicha qayta tayyorlash kurslaridan oʻtkazildi.  

Oʻquvchilarning  bilim  va  koʻnikmalarini  reyting  asosida  nazorat  qilish, 

maktab  bitiruvchilarini  yakuniy  atestatsiyasini  kompyuter  yordamida  test  orqali 

amalga  oshirish,  taʼlim  amaliyotini  diagnostik  taxlil  etish,  taʼlim  muassasalarida 

marketing  tizimidan  foydalanish  kabi  qator  pedagogik  yangiliklar  joriy  etildi 

(qarang taʼlimning milliy modeli). 

Taʼlim  mazmuni  uning  maqsadiga  muvofiq,  ijtimoiy  shart  sharoit,  fan  va 

texnika,  sanʼat  holati  va  shu  kabini  hisobga  olgan  holda  belgilanadi.  Kasb  hunar 

kollejlari, oʻrta maxsus va oliy oʻquv yurtlaridagi  taʼlimning mazmuniga umumiy 

maʼlumotdan tashqari muayyan kasb va mutaxassislik uchun zarur boʻlgan maxsus 

bilim, malaka va koʻnikmalar ham kiradi. Taʼlim mazmuni oʻquv reja va dasturlari, 

darslik va boshqalarda yoritiladi. Taʼlimda qoʻyilgan maqsadga erishish uchun turli 

metod,  vosita,  tashkiliy  tizim  va  shakllar  (maʼruza,  suxbat,  tajribalar  oʻtkazish, 

koʻrgazmali  qurollarni  qoʻllash,  kuzatish,  mashq  va  shu  kabi)dan  foydalaniladi. 

Oʻquv  jarayonida  texnik  vositalar  (kino,  televideniye,  radio,  kompyuter  va 

boshqalar)ni keng qoʻllash taʼlim metodini ishlab chiqishga katta taʼsir koʻrsatadi. 

Ta’lim  asoslari  fani  yosh  avlodga  ta’lim  berishning  mohiyati  va 

muammolarini  o‘rganadigan  fandir.  Ushbu  fan  didaktika  (taiim  nazariyasi)  va 

tarbiya nazariyasi fanning muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi. 

Ta’lim  asoslari  fani  ta`limning  mohiyati,  qonuniyati,  tendensiyalari  va 

rivojlanish 

istiqbollarini 

o‘rganuvchi 

fan  sifatida  namoyon 

bo‘ladi.  

Tashkil  etishning  nazariya  va  texnologiyalarini,  pedagog  faoliyatining  shakli  va 

rivojlantirish  metodlari  hamda  o‘quvchilaming  turli  korinishdagi  faoliyatlarini, 

ularning 

o‘zaro 

munosabatlaridagi 

strategiva 

va 

usullarini 

ishlab 

chiqadi. 

Ta`lim  asoslari  fani  shaxsni  shakilantirishdek  ijtimoiy  buyurtmani  bajarish 

asosida jamiyat taraqqiyotini ta’minlashga alohida hissa qo‘shadi. Fanning maqsadi 

va vazifalarining belgilanishida ijtimoiy munosabatlar mazmuni, davlat va jamiyat 

qurilishi,  uninghayotida  yetakchi  o‘rin  tutuvchi  g‘oyalar  mohiyati  muhim 

ahamiyatga ega. 

Mazkur 

jarayonda 

quyidagi 

vazifalami 

bajarishga 

e’tibor 

qaratiladi: 

1.  Ma’naviy  va  axloqiy  talablarga  ko‘ra  tarbiyalashga  yo‘naltirilgan 

pedagogik jarayonning rnohiyatini o‘rganish. 

2.Shaxsni 

har 

tomonlama 

kamol 

toptirish 

qonuniyatlarini 

aniqlash. 

3.Ijtimoiy  taraqqiyot  darajasidan  kelib  chiqqan  holda,  rivojlangan  xorijiy 

mamlakatlar  taiim  tizimi  tajribasini  o'rganish  asosida  uzluksiz  taiim  tizimini 

takomillashtirish. 

---

4 

 

4.Taiim muassasalari pedagoglar faoliyati mazmunini asoslash. 

5.Ilg‘or pedagogik tajribalami umumlashtirish va amaliyotgajoriy etish. 

6.Pedagoglami  pedagogika  nazariyasiga  oid  bilimlar  hamda  taiim-tarbiya 

usullari bilan qurollantirish. 

7.Ta`lim-tarbiya 

birligi 

hamda 

ijtimoiy 

tarbiya 

yo'nalishlari 

o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqadorlikni  ta’minlashning  pedagogik  shartsharoitlarini 

o'rganish.  

8.  O‘qitish  hamda  tarbiyalash  jarayonining  samarali  texnologiyalarini 

yaratish. 

Fanning eng muhim kategoriyalariga quyidagilar kiradi: shaxs, tarbiya, ta’lim 

(o‘qitish, o‘qish), bilim, ko‘nikma, malaka, ma’lumot, rivojlanish. 

Shaxs  –  psixologik  jihatdan  taraqqiy  etgan,  shaxsiy  xususiyatlari  va  xatti-

harakatlari  bilan  boshqalardan  ajralib  turuvchi,  muayyan  xulq-atvor  va 

dunyoqarashga ega bo‘lgan jamiyat a’zosi.