Мавзу: ” Умумий ва анорганик кимё ” фанига кириш. Кимёнинг асосий тушунчалари. Анорганик бирикмаларнинг асосий синфлари


Download 121.49 Kb.
bet15/24
Sana22.09.2023
Hajmi121.49 Kb.
#1684221
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   24
Bog'liq
маъруза-1

A= 26/Catom
А- елемент атом массаси;
Cатом- элементнинг атом иссиклик сиими.
4. Агар элементнинг мол эквивалент массаси маълум бўлса унинг атом
массасини аниклаш мумкин.
E=A/V; A=E*V
2- боб. Моддаларнинг агрегат холатлари
2.1. Моддаларнинг каттик холати
Атомлар, молекулалар ва ионлар моддаларнинг энг оддий ва содда тўзилишга эга бўлган тўпламларидир. Одатдаги шрароитда бундай заррачалар алохида холатда мавжуд эмас.Кимёвий жараёнларда модданинг каттик, суюк ва газлардан иборат ташкилий тўзилмалари, яъни агрегат холатлари иштирок этади.Ана шу ташкиий тўзилмалар
таркибида бўлса атомлар, молекулалар ва ионлар бор.
Табиати жихатидан бу агрегат холатлар модда таркибидаги электронларга у ёки бу жихатдан боликдир.Моддаларнинг турли агрегат холатда бўлиши уларнинг таркибидаги заррачаларнинг турли таъсирланиши туфайли юзага келади.Модданинг агрегат холатларидаги
ўзгаришларда унинг цеохеометрик таркиби ўзгармайди, лекин модда таркибида цруктуравий ўзгаришлар содир бўлади.
Моддаларнинг каттик холати аморф ёки крицалл кўринишда бўлиши мумкин. Модда аморф холатда бўлганида унинг молекуласи ўзаро тартибсиз жойлашган бўлади, киздирилса секин аца юмшайди ва суюкликка ўтади( шиша). Молекулалар, атомлар ва ионлардан ташкил топган тартибли тўзилмалар крицалл холатига эга. Алохида -монокрицаллар
табиатда камдан кам учрайди.Кўпинча поликрицаллар- хар томонга йўналган кичик крицаллар тўплами нотўри шаклга эга бўлади ва кўп учрайди. Крицалларнинг шаклини кўрсатиш учун фазовий координат сицемаси кўлланилади. Крицалларнинг геометрик шаклига кўра :
кубсимон, тетрагонал, орторомбик, моноклиник, триклиник ва ромбоедрик крицалл цруктуралар кўп учрауди.
Ташки таъсир туфайли бир модданиг ўзи бир неча хил крицалл хосил килса бундай ходиса полиморфизм дейилади. Масалан , графит ва олмос.
Крицалл панжара тугунларида кандай заррачалар турганлигига караб крицалларнинг 4 хил тури маълум: атом , молекуляр, ионли ва метал крицалл панжара турлари учрайди.
Атом крицалл панжарали моддаларда крицалл панжаранонг тугунларида атомлар туради. Атомлар орасидаги бўг ковалент хусусиятга эга. Бундай крицалл панжара хосил киладиган моддалар каторига олмос,графит, SiO2, кремний карбид(SiC) , бор карбиди
(B4C3), бор, германий оксидларини олиш мумкин.Крицалл панжара тугунида атомлар турадиган моддалар жуда каттик, юкори суйкланиш хароратига эга.
Молекуляр крицалл панжарали моддалар тугунлари алохида кутбсиз ёки кутбли ковалент боланишли молекулалардан ташкил топган. Одатда бундай крицалл панжарали моддалар пац хароратда каттик холатга ўтади. Уларга деярли барча органик моддалар, копгина ноорганик моддалар (NH3, CO2, H2O, Cl2, I2, HCl, HBr, HI, H2S,, нодир газлар, ок фосфор, олтингугурт ва кислород аллотропик шакл озгаришлари ва бошкалар киради.
Молекуляр крицаллар шакли турлича. Масалан, водород ва гелий крицаллари гексагонал
холатда жойлашган. Аргон ва ёднинг крицаллари бўлса хажми марказлашган куб панжарага эга.
Молекуляр крицалл панжарали моддалар каторига сублимасияланадиган каттик моддалар ёд, CО2, нафталинни хам киритиш мумкин.Бундай бирикмалар пац температурада кайнайди ёки суюкланади. Кимёвий боланиш энергияси юкори, бо баркарор. Бундай тўзилишга эга моддалар сувда кам ёки ёмон эрийди. Лекин органик эритувчиларда яхши эриш хоссасига эга бўлади.
Ионли крицалл панжарали моддалар каторига крицалл тугунларида катион ва аниондан ташкил топган моддаларни олиш мумкин. Бу холатда хар бир ионни тескари ишорали ионлар ўраб олади. Масалан, ош тўзи ионли крицалл панжара хосил килади. Хар бир натрий иони атрофида тескари ишорали 6 та хлор иони жойлашган.Ош тўзи крицаллари
хосил бўлишида тугунларда молекулалар мавжуд эмас. Ош тўзи крицаллари ўзаро бир бутун катта крицалл хосил қилиб полимер тўзилишга эга.
Ионли крицалл панжарали моддалар каторига тўзлар, оксидлар, ишкорлар, металл ва металмаслардан тўзилган моддалар кириши мумкин. Одатда бундай моддалар каттик холатда, юкори хароратда суюкланади, сувда осон эрийди. Эритмалари ва суюкланмалари электр токини яхши отказиб, диссотсиланиш даражаси юкори бўлади.
Металл крицалл панжара хосил киладиган моддалар каторига барча металлар киради. Металлар одатда симобдан ташкари каттик моддалардир. Металларда кимёвий боланишнинг алохида тури мавжудлиги сабабли крицалл панжара тугунларида металл ионлари жойлашган.Металл ионлари умумий “дайди” электронлар билан богланган. Металларнинг юкори электр ва иссик ўтказувчанлиги, каттиклиги, болаланиши, сим ва пардалар хосил
килиши “электрон газ”га ва металл боланишнинг ўзига хос тарафларига боликдир.
Металларнинг цруктуралари бир неча хил холатда бўлиши мумкин. Хажми марказлашган куб панжаралар(1-расм.а) литий, натрий, калий, хром, молибден, волфрам,ваннадийда ана шундай цруктура кўзатилади. Бу металлар учун координатсоин сон 8 га тенг. Магний, бериллий, рух, титан, кобалт каби металлар учун гексагонал пангара(1-расм.c) таалуклидир. Бундан ташкари баъзи металларда ёклари марказлашган куб панжара(1-расм.б.) хам учрайди. Бундай металлар жумласига алюминий, мис,
кумуш, олтин, темир, кобалт ва никел киради.

1- расм. Металлар крицалл панжараларининг асосий турлари.

Download 121.49 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling