Mavzu: 3 yoshli inqiroz davrida “Men o’zim Konsepsiyasining vujudga kelishi”. Reja: I. Kirish

Bola o‘sishi davomida bir davrdan boshqasiga o‘tayotganda inqiroz bosqichini boshidan kechiradi.

Ko‘pchilik psixologlar fikriga ko‘ra, bu tabiiy holat va bolaning ruhiy rivojlanishi uchun juda ham zarurdir. Bolada inqiroz 1 yoshda, 3 yoshda, 7 yoshda va o‘smirlikda bo‘ladi. 3 yoshli bolalardagi inqiroz paytida nima qilish kerakligini hamma ota-onalar ham bilavermaydi.

Agar 3 yoshdan oshgan farzandingiz injiq, hamma takliflarga rad javobini berayotgan bo‘lsa, u 3 yosh inqiroz davrini boshidan kechirayotgan bo‘lishi mumkin. Bu davrda bola o‘zini onasining bir qismi emas, shaxs sifatida qabul qila boshlaydi. O‘zining xohishlari, fikrlari borligini tushunib yetadi. Lekin, u hozircha o‘zini qanday tutsa hammasi yaxshi bo‘lishini bilmaydi, tushunmaydi.
«Men katta bo‘lsam mashina haydayman», «Men sizga katta tort olib kelaman», «Mening 100 ta qo‘g‘irchog‘im bo‘ladi» kabi istaklarini kelasi zamonda gapirsa ham bugun amalga oshirishga harakat qiladi. Ko‘pincha bu harakatlar qat’iylik va qaysarlik bilan namoyon bo‘ladi.
Psixologik tadqiqotlarning ko‘rsatishicha bolalar mazkur inqiroz davrida bir necha ko‘rinishdagi qaysarlik yoshini bosib o‘tadilar. Ana shu ko‘rinishlarning biri bolaning 3 yoshiga to‘g‘ri keladi. Shu davrda uning psixikasida sifat va miqdor jihatidan turli o‘zgarishlar ro‘y beradi.
Bu o‘zgarishlar uning olamni o‘zicha kashf qilayotganiga, psixikasining ma’lumot va axborotlar bilan soat sayin boyib borayotganiga bog‘liqdir. Ayni shu yoshda bolada o‘z irodasiga ishonch hissi tug‘iladi, u o‘zligini anglay boshlaydi. O‘zligini anglash qarama-qarshiliklarni, ziddiyatlarni yengish bilan amalga oshadi.
Mazkur yoshdagi bola ba’zan o‘ziga aytilgan so‘zning mohiyatini
tushunmasligi, anglab yetmasligi, goho o‘yinga haddan tashqari berilib ketib, kattalarning ovozini eshitmay qolishi mumkin. Bunday paytda bolada tashqi ta’sirga yoki qo‘zg‘atuvchiga e’tibor berish qobiliyati yetishmasligi, bunga uning ko‘tarinki yoki tushkun kayfiyati xalal berishi mumkin.
Ba’zan bola o‘z o‘ylari va ichki kechinmalari bilan bandligi sababli uning tashqi ta’sirga javob qaytarishi biroz kechikishi ham mumkin. Ana shu
jarayonga o‘zgalarning psixologik qonuniyatga rioya qilmay qo‘pollik bilan aralashuvi yoqimtoy, odobli bolalarni ham darrov jahli chiqadigan, gap ko‘tara olmaydigan, nozik tabiatli shaxslarga aylantirib qo‘yishi mumkin.
Bunda kattalarning muloqotdagi dag‘al munosabatlarini ko‘rgach qaysarlik belgilarini yaqqol namoyon eta boshlaydi. U har qanday taklifni, buyruqni, hatto, iltimosni ham rad qiladi, o‘ziga berilgan barcha savollarga bir maromda «yo‘q», «kerakmas», «bermayman », «bilmayman» deb javob qaytaraveradi.
So‘nggi yillarda psixik rivojlanishda inqirozlar g‘oyasini nazariy va eksperimental o‘rganish keng avj oldi. Inqiroz davrlarining yangi tuzilishi L.I.Bershedova tomonidan yoshga bog‘liq rivojlanishning yangi bosqichiga o‘tishga psixologik tayyorlik shaklida tahlil qilingan.
K.N.Polivanova ishlarida og‘ir «inqirozli» yosh davrlarida ontogenetik rivojlanishda real va ideal shakllarni o‘zaro o‘tishi sodir bo‘lib, bu o‘zaro ta’sirning murakkab ichki mehanizmi ochiladi. Bu mantiqda inqiroz (og‘ir) yoshi zaruriyat yuzasidan bir qator keyingi keluvchi bosqichlarni o‘z ichiga oladi.
Psixologlar diqqat markaziga nafaqat yoshdagi yangi tuzilmalar balki, «yo‘qotishlar», (me’yoriy yoshga doir involyutsiya belgilari) ham kiritilishiga e’tibor qaratiladi.