Mavzu 6 Kriptovalyutalar elektron tijorat bozorining rivojlanishi

Kriptovalyutalar turlari va xususiyatlari

Kriptovalyutalarni har birining kapitallashishini kuzatishga imkon beradigan CoinMarketCap xizmati [36] ma’lumotlariga ko‘ra, hozirgi vaqtda dunyoda bugungi kunda 1607 dan ortiq raqamli pul turlari mavjud. 2019-yil uchun kriptovalyuta

bozorining umumiy kapitallashuvi - 194 839 570 114 dollarni tashkil etdi.
4.4.2-jadvalda bozor kapitallashuvi bo‘yicha eng yaxshi 20 kriptovalyuta berilgan [31].

4.4.2-jadval

Bozor kapitallashuvi bo‘yicha kriptovalyutalar reytingi

№	Nomi	Bozor kapitallashuvi	Narxi
1	Bitcoin	$136 105 069 616	$7 522,84
2	Ethereum	$16 309 633 049	$149,83
3	XRP	$9 870 579 977	$0,228033
4	Tether	$4 114 267 548	$1,00
5	Bitcoin Cash	$3 867 091 990	$212,98
6	Litecoin	$2 903 018 360	$45,50
7	EOS	$2 575 365 114	$2,73
8	Binance Coin	$2 434 892 051	$15,65
9	Bitcoin SV	$1 734 811 633	$96,01
10	Stellar	$1 117 259 603	$0,055710
11	Tezos	$1 060 449 306	$1,61
12	Cardano	$992 605 936	$0,038285
13	TRON	$969 483 653	$0,014539
14	Monero	$935 158 825	$53,91
15	UNUS SED LEO	$912 355 831	$0,912813
16	Cosmos	$739 163 445	$3,88
17	Chainlink	$721 086 740	$2,06
18	Huobi Token	$682 227 614	$2,83
19	NEO	$633 598 884	$8,98
20	IOTA	$578 086 795	$0,207980

Eng mashhur va ishonchli kriptovalyuta xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz.

Bitcoin

Bitcoin eng mashhur kriptovalyutasi. Tashqi ko‘rinishi bilan Bitcoin boshqa barcha shunga o‘xshash valyutalarning rivojlanishiga asos yaratdi.

Bitcoinni yaratuvchi o‘zlarini Satoshi Nakamoto deb atay- digan anonym dasturchilar guruhidir. Shuni ta’kidlash kerakki, Bitcoin yaratuvchilari boshqa mutaxassislarga shu asosda yangi turdagi kriptovalyutalarni yaratishga imkon beradigan o‘zlarining ochiq kodlarini qoldirdilar.
Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat.

• 
  Bitcoin P2P texnologiyasidan foydalanadi;
  
• 
  Bitcoin hech qanday nazorat organi yoki markaziy banksiz ishlaydi;
  
• 
  tranzaktsiyalarni qayta ishlash va emissiya tarmoq ishtirokchilari tomonidan birgalikda amalga oshiriladi;
  
• 
  Bitcoin ochiq manba;
  
• 
  uning arxitekturasi butun dunyoda tanilgan, hech kim Bitcoinga egalik qilmaydi va boshqarmaydi. Har kim tarmoq a’zosi bo‘lishi mumkin. O‘zining noyob xususiyatlari tufayli Bitcoin mashhur to‘lov vositasiga aylandi.
  

Bitcoinni emissiyasi 21 million dollar bilan cheklangan.
Ethereum
Ethereum markazlashtirilmagan dasturlarning blokcheyniga asoslangan va aqlli kontraktlar asosida ishlaydigan markazlash- tirilmagan onlayn xizmatlarni yaratish uchun platforma. Yagona markazlashtirilmagan virtual mashina sifatida amalga oshiriladi. Bu Bitcoin Magazine jurnali asoschisi Vitaliy Buterin tomonidan 2013-yil oxirida taklif qilingan.
Ochiq platforma sifatida Ethereum blokcheyn texnolo- giyasini joriy qilishni sezilarli darajada osonlashtiradi, bu Microsoft, IBM va Acronis kabi yirik dasturiy ta’minot ishlab
chiqaruvchilarining qiziqishini ochib beradi. Ethereum o‘rtasidagi asosiy farqlardan biri uning ochiqligi. Ethereumni yaratish uchun ishlatiladigan til har qanday dasturni yozish uchun va mavjud dasturlash tillaridan istalganidan foydalanish uchun ishlatilishi mumkin.
Boshqa kriptovalyutaladan farqli o‘laroq, Ethereum nafaqat to‘lovlar bilan cheklanib qolmay, balki, masalan, aqlli kontrakt- lardan foydalangan holda resurslarni almashish yoki aktivlar bilan bitimlarni ro‘yxatdan o‘tkazish vositasi sifatida ishlatiladi. Qo‘l- lash tuzilmasining mustahkamligi tufayli uni eng muhim sector- larda - transport yoki sog‘liqni saqlash sohasida qo‘llash mumkin.


Litecoin
Ushbu valyutani ilgari Googleda ishlagan dasturchi Charli Li yaratgan. Litecoin 2011-yilda ishga tushirilgan. Kriptovalyutani yaratishning asosiy g‘oyasi Bitcoin oltin bilan taqqoslanishiga o‘xshab raqamli moliya bozorida kumush bilan taqqoslash o‘ziga xos analogga aylantirish edi.
Litecoin – bu bir hil darajadagi Internet-valyutasi bo‘lib, u dunyoning istalgan nuqtasiga deyarli nolga teng to‘lovlarni o‘z ichiga oladi.
Litecoin – bu to‘liq markazlashtirilmagan ochiq manba, global to‘lov tarmog‘i.
Bitcoin bilan taqqoslaganda, Litecoin tranzaksiyani tasdiqlash vaqti tezroq (2,5 daqiqa) va saqlash samaradorligi yuqoriroq. Sanoatning muhim qo‘llab-quvvatlashi, savdo hajmi va likvidligi bilan Litecoin Bitcoinga qo‘shimcha ravishda tijorat uchun tasdiqlangan vositadir.
Litecoinni emissiyasi 84 million dollar bilan cheklangan.
Ripple
Ripple bir vaqtning o‘zida Bitcoinga qo‘shimcha sifatida yaratilgan, ammoto‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatlashadigan valyuta
bo‘lmagan markazlashtirilmagan kriptovalyuta. Tarjimada, Ripple kriptovalyuta "to‘lqin" degan ma’noni anglatadi, ya’ni ushbu valyutani yaratishdau butun ekotizimni rivojlanishiga hissa qo‘shadi deb taxmin qilingan. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, Ripple qat’iy taqsimlangan reestrga ega bo‘lgan tengdosh tizimi, ammo Bitcoin bilan tashqi o‘xshashlikka qaramay, ushbu kriptovalyuta bir necha tub farqlarga ega:

1. 
   Ripple kriptovalyuta eng yuqori Tranzaksiya tezligiga ega. Hozirda Ripple bilan ishlash tezligi jihatidan solishtiradigan biron bir tizim yoki boshqa valyuta yo‘q.
   
2. 
   Ripple nafaqat xakerlik hujumlaridan, balki kiber hujumlardan ham yuqori darajadagi himoyaga ega, bu esa valyutani buzish yoki noqonuniy olish ehtimolligini anglatadi.
   
3. 
   Ripple tangalariga inflyatsiya ta’sir etmaydi. Bunga eski tangalarni muomaladan chiqib ketishi bilan yangi tangalar bir xil hajmda yaratilishi orqali erishiladi.
   
4. 
   Tranzaksiya to‘lovini boshqa kriptovalyutalari bilan taqqoslasansa, Ripple tranzaksiya narxi minimal bo‘ladi.
   
5. 
   Tizim ichida siz nafaqat valyutalarni, balki qiymatlarni ham almashishingiz mumkin.
   
6. 
   Tranzaksiyani e’lon qilingandan so‘ng uni tahrirlash yoki bekor qilish imkoniyati.
   

Tether
Tether – bu Tether Limited tomonidan chiqarilgan fiat bilan bog‘liq bo‘lgan kriptovalyuta.
Tether, Bitniin BTC-dan farqli o‘laroq, Omni Layer protokoli orqali blockchaindan foydalanadi. Omni Layer protokoli blok- cheyn bilan o‘zaro ishlaydigan, Bitcoinga asoslangan kriptoval- yuta tokenlarining chiqarilishi va qaytarilishini ta’minlaydigan ochiq manbali dastur. Tether valyutasi 100% Tether platformasidagi zaxira hisobvarag‘idagi haqiqiy xorijiy valyuta aktivlari bilan ta’minlanadi. Tether Limited kompaniyasining xizmat ko‘rsatish shartlariga muvofiq kriptovalyutani milliy valyutalarga sotib olish yoki almashtirish mumkin.
Blokcheyn texnologiyasidan foydalangan holda, Tether foydalanuvchilarga dollar, yevro va ienalarga bog‘langan raqamli tokenlarni saqlash, yuborish va qabul qilish imkonini beradi. Bitcoin raqamli aktivlarning global bozor qiymatining qariyb 70 foizini tashkil qiladi. Biroq, kunlik va oylik savdolar hajmiga ko‘ra [36], Bitcoin kriptovalyuta yetakchi emas, balki bozor kapitallashuvi Bitkoinga nisbatan 30 baravar kam Teter.
2018-yilda Tetherning savdo hajmi Bitcoin narxidan kuniga
21 milliard dollarga oshdi. Mutlaq rekord 2018-yil may oyida o‘rnatildi, bunda USDT (Tether cryptocurrency token) kuniga 31 milliard dollarni rekord darajadagi aylanmani qayd etdi.
4.4.3-jadvalda eng mashhur kriptovalyutalarni asosiy ko‘rsatkichlari berilgan.

4.4.3-jadval